Arkivi Kombëtar i SHBA më 7 shkurt publikoi tre dokumente të klasifikuara në lidhje me Rusinë që datojnë që nga viti 1993. Midis tyre është një transkript i bisedës së parë të Bill Clinton pas marrjes së detyrës me Boris Yeltsin, si dhe fjalët e ndara nga Sekretari i Shtetit në largim Lawrence Eagleberger për pasardhësin e tij Warren Christopher. Në të, ai, ndër të tjera, paralajmëron për mundësinë e konflikteve të armatosura në hapësirën post-sovjetike, përfshirë Ukrainën.
Klinton dhe Jelcin
Biseda e parë telefonike mes Boris Yeltsin dhe Bill Clinton si President i Shteteve të Bashkuara u zhvillua më 23 janar 1993, tre ditë pasi Clinton mori detyrën. Para kësaj, Yeltsin dhe Clinton u takuan personalisht në qershor 1992, kur presidenti rus erdhi në Shtetet e Bashkuara. Clinton ishte atëherë lider në garën e kandidatëve nga Partia Demokratike.
Clinton e filloi bisedën me garanci se Rusia do të kishte “prioritetin më të lartë” në politikën e jashtme të SHBA gjatë presidencës së tij. “Ne synojmë të bëjmë gjithçka në fuqinë tonë për të ndihmuar Rusinë të kryejë reforma demokratike. Ne do të përpiqemi ta bëjmë ndihmën tonë ekonomike sa më të dobishme të jetë e mundur”, tha Clinton për Yeltsin. Ai gjithashtu premtoi të ndihmojë në shtyrjen e pagesave për borxhet e Rusisë ndaj Klubit të Parisit.
Presidenti amerikan vuri në dukje gjithashtu rëndësinë e angazhimit me Rusinë për çështjet ndërkombëtare si Bosnja dhe Iraku. Jelcin konfirmoi gatishmërinë e tij për të bashkëpunuar, por theksoi se Rusia shpreson për një zgjidhje politike të çështjes jugosllave me përfshirjen e OKB-së dhe jo përmes ndërhyrjes ushtarake të NATO-s.
Jelcin gjithashtu këmbëngul në bisedë se presidentët duhet të takohen “jo më vonë se shkurti [1993]”. “Mendoj se e gjithë bota po pret këtë takim, pasi presidenti i ri amerikan mund të bëjë ndryshime në politikë [në lidhje me Rusinë], duke mbështetur në të njëjtën kohë vektorin e përgjithshëm të politikës sonë dhe mua personalisht”, tha presidenti rus.
Për këtë, Klinton iu përgjigj Jeltsinit se së pari duhet t’i kushtojë vëmendje çështjeve të brendshme amerikane – në veçanti, t’i japë Kongresit mesazhin e tij vjetor – dhe menjëherë pas kësaj ai ishte gati të takohej me Jelcinin. Presidentët ranë dakord që samiti të zhvillohej në territorin e një vendi të tretë, zgjedhjen e të cilit Jelcin ia lë Klintonit. Si rezultat, takimi u zhvillua në mars në Vankuver të Kanadasë.
“Kam besim se së bashku mund të arrijmë partneritetin më të ngushtë të mundshëm midis Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara”, tha Clinton në fund të bisedës. Siç vë në dukje Arkivi Kombëtar në një koment të transkriptit, kjo është pikërisht ajo që Yeltsin dëshironte të dëgjonte gjithmonë: “Fjala “partneritet” ishte magjike për një president rus që u përpoq të afrohej me administratën e mëparshme të Shtëpisë së Bardhë, por nuk mundi të afrohej atë nga Bushi .”
Sekretari i Shtetit në largim – i ri
Një tjetër dokument i publikuar më 7 shkurt nga Arkivi Kombëtar është një letër nga Sekretari i Shtetit në largim, Lawrence Eagleberger, drejtuar pasuesit të tij, Warren Christopher, e datës 5 janar 1993. Në këtë letër, Eagleberger përshkruan drejtimet kryesore të politikës së jashtme amerikane dhe fokusohet në kërcënimet e mundshme. “Kjo është një botë në mes të ndryshimeve revolucionare, në të cilën ju do të përballeni si me një mundësi historike për të formuar një rend të ri ndërkombëtar, ashtu edhe me një grup sfidash të kthjellta,” nis letrën e tij ish-sekretari i shtetit, duke vënë në dukje se për herë të parë në 50 vjet, Shtetet e Bashkuara “nuk po përballen me një kundërshtar të armatosur global.
Ndër mundësitë e reja, Eagleberger e quajti “përfshirjen graduale të një Rusie reformuese dhe të evropianëve lindorë në një sistem të qëndrueshëm evropian”. Ndër problemet e mundshme, ai vuri në dukje një konflikt të armatosur “midis Rusisë dhe ndonjë prej shteteve në periferi të saj”, duke përfshirë Ukrainën, duke e përshkruar atë si “jo më të mundshmit, por më të rrezikshmin”. Përveç kësaj, Eagleberger përmendi tërheqjen e mundshme të Ukrainës, Bjellorusisë dhe Kazakistanit nga angazhimet e tyre për çarmatimin bërthamor .
Eagleberger vazhdon duke shkruar se transformimi i vendeve ish-socialiste në “anëtarë të orientuar nga tregu dhe përgjegjës të komunitetit ndërkombëtar” është garancia më e mirë e sigurisë së vetë Shteteve të Bashkuara. Në të njëjtën kohë, ai vuri në dukje se ishte i shqetësuar për kërcënimin e rrëshqitjes së këtyre shteteve, veçanërisht Rusisë, drejt autoritarizmit. Sekretari i Shtetit në largim i kërkon gjithashtu pasardhësit të tij të mos mbivlerësojë veprimet miqësore të Moskës: në sfondin e presionit në rritje nga opozita në vetë Rusinë, Boris Yeltsin do të tregohet shumë më pak akomodues për çështjen e Ballkanit në periudhën afatmesme dhe gjithashtu do të tregojë se Federata Ruse vepron në mënyrë të pavarur nga Perëndimi.
Në total, Eagleberger në mesazhin e tij identifikoi tre çështje kryesore në drejtimin rus:
Shtetet e Bashkuara duhet të zgjidhin çështjen e arsenalit bërthamor sovjetik sa më shpejt të jetë e mundur dhe të sigurojnë që të gjitha armët të konsolidohen në Rusi dhe që Ukraina, Bjellorusia dhe Kazakistani të përmbushin detyrimet e tyre të denuklearizimit;
SHBA duhet të mbështesë reformat ekonomike në Rusi, sepse “historia nuk do të na shikojë me dashamirësi nëse nuk japim ndihmë bujare”. Një komponent i rëndësishëm i strategjisë së përshkruar nga Eagleberger ishte të ishte mbështetja për arsimimin e rusëve në Shtetet e Bashkuara dhe ofrimi i ndihmës teknike nga amerikanët për bizneset lokale në Federatën Ruse;
SHBA duhet të ndihmojë Yeltsin dhe ndjekësit e tij të gjejnë mënyra për të mbajtur konfliktet etnike në kufijtë e Rusisë nga një fazë e nxehtë: “Ne nuk duam që kërcënimet ndaj pakicave ruse të bëhen problem për demokratët në Rusi, por gjithashtu nuk duam që shih një rifillim të kontrollit perandorak rus”.
Eagleberger gjithashtu përvijoi shkurtimisht çështjet kryesore në ndërveprimin me vendet e tjera të ish-BRSS. Ai bëri thirrje që Ukraina të trajtohet si një lojtar i pavarur dhe jo si “një shtesë në marrëdhëniet tona me Rusinë”. Nga shtetet baltike, sekretari i shtetit në largim këshilloi të arrihet “më shumë bujari në çështjen e të drejtave të pakicës ruse”, gjë që do të lejojë që tërheqja e trupave ruse nga rajoni të përfundojë më shpejt. Në Azinë Qendrore, ai sugjeroi t’i kushtohej vëmendje e veçantë Kazakistanit “me 45 për qind pakicën ruse dhe armët bërthamore”. Por pjesa tjetër e shteteve, shkroi Eagleberger, “ka të ngjarë të jenë politikisht dhe ekonomikisht të paqëndrueshme për një kohë të gjatë në vazhdim”.
“Suksesi i reformave në Rusi mund të mos garantojë suksesin e reformave në vendet e tjera të ish-BRSS, por nëse reformat në Rusi dështojnë, kjo do të thotë absolutisht dështim i reformave në të gjithë ish-perandorinë sovjetike,” shkroi Lawrence Eagleberger në fundi i letrës së tij.
Këshilltar i Sekretarit të ri të Shtetit
Dokumenti i tretë i publikuar është një memo nga specialisti rus Strobe Talbott drejtuar Christopher Warren, i cili tashmë ka marrë detyrën, në prag të takimit të tij me ministrin e Jashtëm rus Andrei Kozyrev.
Siç vë në dukje në komentin e tij Arkivi Kombëtar i SHBA-së, dokumenti i datës 6 shkurt 1993 tregon se sa rëndësi i kushtonte administrata Klinton çështjes së reformës në Rusi. Përveç kësaj, ai jep një pasqyrë të “nivelit të paprecedentë” të përfshirjes personale të vetë Talbott dhe Bill Clinton në procesin e promovimit të demokracisë në Rusi.
Në dokument, Talbott shkroi se ndërsa “Rusia dhe ish-Bashkimi Sovjetik përfaqësojnë rrëmujën më të madhe dhe më të rrezikshme politike në tokë”, ai pret që një “e ardhme e ndritshme” mund të vijë me një nivel mjaft të lartë të mbështetjes së SHBA-së për reformat ruse.
Talbott vëren se rënia e BRSS nuk është vetëm një “revolucion i dytë” në Rusi, por tre revolucione njëherësh: kalimi nga totalitarizmi në demokraci, nga një ekonomi e planifikuar në një ekonomi tregu dhe nga një perandori në një shtet kombëtar. Sipas mendimit të Talbott, sukseset relative të Rusisë në të tre frontet nuk janë “asgjë më pak se mrekullia më e madhe politike e epokës sonë”.
“Nëse kjo vazhdon, mund të ketë potencialisht një ndikim pozitiv të krahasueshëm me lindjen e vendit tonë, sistemin tonë dhe rolin tonë në botë”, shkruan diplomati në fund të letrës./Kosovatimes/
