Më 8 prill 2022, ushtria ruse lëshoi një raketë balistike të pajisur me një municion thërrmues në stacionin hekurudhor në Kramatorsk, rajoni Donetsk. Këto janë rezultatet e hetimeve për sulmin, i cili vrau 58 civilë dhe plagosi rëndë qindra. Raporti u publikua nga organizata ndërkombëtare për të drejtat e njeriut Human Rights Watch (HRW) së bashku me grupin kërkimor SITU. Iryna Sisak , korrespondente per sherbimin ukrainas Radio Liberty, intervistoi përfaqësuesen e HRW Ayda Sawyer, drejtuese e Departamentit të Krizave dhe Konflikteve, e cila përgatiti një raport mbi hetimin e atyre ngjarjeve në Kramatorsk.
– Çfarë saktësisht, sipas hetimit tuaj, ka ndodhur më 8 prill 2022 në Kramatorsk? Cila ishte raketa e përdorur nga ushtria ruse për të sulmuar stacionin hekurudhor?
– Human Rights Watch, në bashkëpunim me ekipin kërkimor SITU, publikuan një raport mbi sulmin e prillit 2022 në një stacion hekurudhor të mbushur me njerëz në Kramatorsk. Ne kemi arritur në përfundimin se të paktën 58 civilë u vranë dhe qindra u plagosën në sulm. Ata ishin njerëz që prisnin në stacionin hekurudhor – qendra kryesore e evakuimit – për të hipur në një tren për në Ukrainën perëndimore. Dhe ishte në atë kohë, ndoshta, rasti i vetëm me një numër kaq të madh viktimash që nga fillimi i pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia.
Hetimi zgjati 10 muaj dhe përfshinte një analizë të plotë të provave materiale në vendngjarje, intervista me viktimat, të mbijetuarit, familjarët e viktimave, ekipet e reagimit të shpejtë dhe të tjerë; dhe analiza e imazheve video dhe satelitore. Me këto të dhëna, ne mundëm të vërtetonim përfundimin se sulmi është kryer vërtet nga trupat ruse. E cila është një shkelje e rëndë e ligjeve dhe zakoneve të luftës, një krim lufte i pamohueshëm.
Ne zbuluam se ishte përdorur një raketë balistike e pajisur me një kokë lufte grumbulluese. Dhe kjo raketë shpërtheu në ajër, rreth dy kilometra mbi tokë, mbi stacionin hekurudhor, duke lëshuar pesëdhjetë municione ose bomba që u shpërndanë në mijëra (rreth 16,000) fragmente metalike, duke mbuluar një zonë të madhe në zonën e stacion. Këto copa metalike përfunduan në trupat e burrave, grave dhe fëmijëve që prisnin në stacionin e trenit, copëzat u grisën gjymtyrët, duke shkaktuar shumë plagë vdekjeprurëse.
Pse vendosët ta hetoni këtë rast? Në fund të fundit, kishte dhjetëra granatime të ngjashme të qyteteve të Ukrainës – me një numër të madh civilësh të vdekur.
“Na dukej jashtëzakonisht e rëndësishme të hetojmë këtë sulm të veçantë, sepse pati shumë viktima civile. Stacioni ishte një qendër e dukshme për evakuimin e civilëve, ne vlerësojmë se më shumë se 500 njerëz ishin në stacion në kohën e sulmit.
Ditë më parë, rreth dhjetë mijë civilë ishin larguar nga stacioni hekurudhor në drejtim të Ukrainës perëndimore. Autoritetet lokale u bënë thirrje publikisht njerëzve që të evakuohen dhe postuan orarin e trenave të evakuimit në kanalet Telegram dhe burime të tjera. Ishte e qartë se ky vend ishte për të evakuuar civilët. Ata që kryen sulmin duhet ta kenë ditur këtë. Dhe këto fakte e bënë një hetim të tillë veçanërisht të rëndësishëm, u bënë një arsye shtesë për të.
Rusia mohon zyrtarisht përgjegjësinë për sulmin në stacionin hekurudhor në Kramatorsk. Komanda ruse pretendoi se forcat ruse nuk po përdornin më Tochka-U, kështu që ne donim të studionim gjithçka në më shumë detaje dhe të kuptonim se çfarë ndodhi në të vërtetë. Dhe ne ishim në gjendje të gjenim prova konkrete se forcat ruse kishin një raketë Tochka-U në gatishmëri në një zonë të kontrolluar nga forcat ruse në atë kohë.
Ishte në fshatin Kunye afër Izyum, në veriperëndim të Kramatorsk. Ne arritëm të futeshim në fshat kur trupat ukrainase rifituan kontrollin e territorit dhe gjetën gjurmë të lëshimit Tochka-U. Biseduam me banorë të cilët folën për lëshimet e rregullta, për përdorimin e këtij sistemi raketor gjatë granatimeve të Kramatorskut. Kemi parë edhe pamjet satelitore që janë bërë nga sulmi dhe ato kanë treguar qartë se në fshat kishte kontejnerë “Point”.
– A e kuptoni pse u bë greva në stacionin hekurudhor Kramatorsk? Është e qartë se në atë kohë stacioni ishte qendra e përqendrimit të refugjatëve që po largoheshin nga vendbanimet e rajonit të Donetskut. Prandaj, njerëz paqësorë vdiqën: të rritur dhe fëmijë.
– Stacioni hekurudhor mund të konsiderohet si një objektiv ushtarak. Por jo në këtë rast, kur stacioni ishte një qendër evakuimi civilësh e mbipopulluar. Trupat ruse që ndërmorën këtë sulm duhet ta kenë ditur se aty kishte shumë civilë. Dhe civilët u bënë objektiv. Ne ekzaminuam stacionin hekurudhor, si dhe provat për kohën e sulmit, dhe nuk gjetëm asnjë tregues se ushtria ukrainase ishte e vendosur në stacionin hekurudhor Kramatorsk ose ishte e pranishme atje në kohën e sulmit. Prandaj, ky sulm nuk justifikohet nga pala ruse. Ky është një sulm i qëllimshëm i papranueshëm ndaj civilëve.
– Siç del nga raporti juaj, ka dy vende të mundshme ku një raketë mund të ishte hedhur në stacionin hekurudhor Kramatorsk. Ky është rajoni i Donetskut ose territori i rajonit të Kharkiv, i pushtuar në atë kohë, jo shumë larg Izyum. Në maj, SBU raportoi se, sipas gjetjeve të saj, raketa u lëshua nga territori i rajonit të Donetsk të pushtuar në vitin 2014. Çfarë të dhënash keni?
– Me sa kuptoj unë, autoritetet ukrainase vazhdojnë hetimin e tyre. Megjithatë, ne gjetëm prova të qarta se trupat ruse kishin raketa Tochka në zonën përreth fshatit Kunye, jo larg nga Izyum, dhe stacioni hekurudhor Kramatorsk ishte brenda rrezes së sistemit të raketave. Prandaj, ky është një vend i mundshëm lëshimi, por kërkohet hetim i mëtejshëm për të përcaktuar përfundimisht nëse raketa është lëshuar nga atje.
Grupi juaj vizitoi Kramatorsk. Çfarë u gjet aty?
– Studiuesit tanë shkuan në Kramatorsk menjëherë pas sulmit dhe inspektuan stacionin hekurudhor dhe shinat. Ne ishim në gjendje të identifikonim 32 pika të goditjes nga nënmunicionet. Këto janë të njëjtat predha ose bomba që shpërthyen dhe hodhën fragmente metalike.
Ne ishim në gjendje të identifikonim 32 vendndodhje në shina, në platformë dhe përreth stacionit. Dhe më pas, duke përdorur video dhe fotografi të marra menjëherë pas sulmit, ne mundëm të përputhim pikat e goditjes që identifikuam me nënmunicione me vendet ku ndodheshin trupat e të vdekurve dhe të plagosurve menjëherë pas sulmit. Më pas kemi folur edhe me shumë prej viktimave që kanë mundur të mbijetojnë, me mjekët që i kanë trajtuar. Ne kemi parë rreze x të lëndimeve të njerëzve dhe në ato foto kemi parë këto fragmente të vogla metalike që janë në municione thërrmuese që u gjetën përfundimisht në trupat e njeriut.
– Hetimi përmban shumë histori të dëshmitarëve okularë të sulmit me raketa. A komunikuan personalisht hetuesit tuaj me ta? A ndihmuan këta njerëz në hetim?
“Dëgjuam histori rrëqethëse se si njerëzit përshkruan momentin e sulmit dhe çfarë ndodhi menjëherë pas tij. Ata që mbijetuan panë njerëz me gjymtyrë të prera, njerëzit ishin të gjakosur. Na u tha se si ata u përpoqën të përdornin gjithçka që gjenin në dorë. Një person tha se duhej të përdornin pelena për të ndaluar gjakderdhjen dhe për të shpëtuar gjymtyrën e dikujt.
Në fund mbërritën reaguesit e parë, i çuan njerëzit në spital dhe mjekët thanë se ata punuan gjithë ditën, natën, duke u përpjekur të shpëtonin të plagosurit dhe t’u shpëtonin njerëzve gjymtyrët e tyre, të goditura nga këto copa metali. Kjo tregon efektin absolutisht shkatërrues të atyre armëve të përdorura kundër civilëve.
Cila histori ju kujtohet më shumë ?
Kishte kaq shumë histori që dëgjuam. Një person ka mbetur në parkingun ngjitur me makinën, ndërsa të afërmit e tij, familjarët po prisnin trenin në platformë. Ai dëgjoi goditjen e raketave, dhe më pas mësoi se kishte humbur të afërmit e tij dhe ishte thjesht me fat që ishte në rrugë në atë moment.
Një person tjetër jetonte në një shtëpi afër stacionit dhe kujtoi se sapo ndodhi sulmi, njerëzit vrapuan. Ai i futi menjëherë në shtëpinë e tij, u dha atyre strehim dhe më pas ai vetë shkoi për të ndihmuar të plagosurit dhe për të shpëtuar jetën e njerëzve.
Këto janë vërtet histori tmerri nga njerëz të zakonshëm që ishin brenda dhe përreth stacionit në kohën e sulmit.
Pas hetimit të goditjes në Kramatorsk, mbase ka plane për atë të radhës? Për shembull, një raketë goditi një ndërtesë shumëkatëshe në Dnieper. Aty vdiqën dhjetëra civilë.
Kemi disa projekte në punë. Ne jemi gati të publikojmë një raport mbi bombardimin e një pallati në Izyum nga trupat ruse rreth një vit më parë, më 9 mars. Ky sulm thjesht ndau një ndërtesë banimi, dhjetëra civilë u fshehën në bodrum. Të paktën 44 persona u vranë. Vitin e kaluar ai u bë një nga sulmet më vdekjeprurëse ndaj civilëve. Ne punuam në krijimin e një rindërtimi dixhital të ndërtesës dhe sulmit, si dhe bëmë intervista me ata që mbijetuan. Është e nevojshme të përcaktohet se çfarë ka ndodhur dhe të identifikohen ata që janë përgjegjës për të.
Po punohet gjithashtu për një raport të madh për Mariupolin dhe gjithë abuzimet, shkatërrimet e tmerrshme, si pasojë e të cilave njerëzit në këtë qytet u plagosën dhe u plagosën, veçanërisht gjatë tre muajve të parë të bllokadës së 2022-shit. Ne duam të krijojmë një pasqyrë gjithëpërfshirëse të asaj që ndodhi, të dokumentojmë shkatërrimin e qytetit, granatimet e shumta dhe të tmerrshme, informacionin për të vdekurit, vuajtjet e njerëzve kur fshiheshin në bodrume pa akses në ushqim, ujë, ilaçe, energji elektrike. , mjet komunikimi me botën e jashtme pa pasur një rrugë të sigurt për t’i shpëtuar qytetit.
Ne po punojmë gjithashtu për materiale për torturën dhe abuzimin e forcës në Kherson, kur ky territor ishte i pushtuar nga trupat ruse.
– Ndoshta Human Rights Watch po hetonte ngjarjet në Yelenovka, ku u vranë të burgosurit ukrainas të luftës?
“Sigurisht që ne dimë për këtë rast të tmerrshëm, nuk kemi ende kërkime, por është diçka që mund ta hetojmë më tej nëse mund të marrim më shumë informacion ose mundësinë për të arritur atje.
– Njerëzit që u arratisën pas grevës në stacionin në Kramatorsk dhe të afërmit e atyre që vdiqën në stacion, të gjithë kërkojnë drejtësi. A mund të bëhet hetimi juaj provë e mëtejshme e krimeve ruse të luftës në Ukrainë nëse dhe kur krijohet një gjykatë speciale për t’i hetuar ato?
“Ne kemi dëgjuar vazhdimisht nga viktimat dhe të mbijetuarit e Kramatorsk, si dhe krime të tjera lufte, krime të mundshme kundër njerëzimit që kemi dokumentuar, se njerëzit duan drejtësi dhe duan si autorët ashtu edhe ata që dhanë urdhra. Kjo është ajo që ne me të vërtetë duam dhe shpresojmë që komandantët rusë të nivelit të lartë që urdhëruan sulmin në stacionin e trenit në Kramatorsk do të sillen para drejtësisë.
Ne jemi gjithashtu të frymëzuar nga ajo që pamë në Ukrainë. Ky është një mobilizim i paprecedentë për hir të vendosjes së drejtësisë dhe të atyre që janë përgjegjës për krimet e luftës dhe shkeljet e tjera të rënda që janë bërë. Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm të Ukrainës është duke punuar, Gjykata Penale Ndërkombëtare po menaxhon në mënyrë operative hetimin. Gjithashtu – Kombet e Bashkuara, Këshilli i të Drejtave të Njeriut, komisionet hetimore.
Shumë vende kanë ofruar ekspertizë dhe mbështetje për hetimet ukrainase. Dhe e gjithë kjo është frymëzuese, por qëllimi dhe detyra është të sigurohet efektiviteti dhe koordinimi i këtyre përpjekjeve për të arritur drejtësinë, për të mbajtur përgjegjësi.
– Si aktivistë të të drejtave të njeriut, a mendoni se sot perspektiva e krijimit të një gjykate për kriminelët rusë të luftës është reale?
– Ne e dimë se ka shumë opsione, në veçanti, një gjykatë e përzier me hetues, prokurorë dhe gjyqtarë ukrainas dhe ndërkombëtarë. Ky është një opsion që mund të jetë një mekanizëm efektiv për hetimin e të gjitha krimeve të shumta dhe ndjekjen penale të të akuzuarve. Ne vazhdojmë të punojmë me mbrojtësit ukrainas të të drejtave të njeriut dhe institucionet demokratike për të mbështetur përpjekjet e tyre për të promovuar zgjidhje më të mira.
