Fituesi i Çmimit Nobel për Paqe, kryeredaktori i Novaya Gazeta Dmitry Muratov mbajti një fjalim në Forumin Global Mediatik në Bon. Ja transkripti i fjalimit të tij.
Unë jetoj dhe punoj në Moskë dhe nuk kam një mundësi eksporti për ju. Meqenëse fjala “luftë” është e ndaluar në Rusi, dhe fjala“ferr” është ende i lejuar, unë do të përdor fjalën “ferr”.
Dje, Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm Ruse njoftoi se Shoqata e Avokatëve Agora u njoh si një organizatë e padëshirueshme. Ky është një armik i popullit. Për bashkëpunim me të – një burg. Kjo do të thotë se qindra personat që Agora ka mbrojtur mund të mbeten pa avokatë. Dje, ndërsa unë fluturoja këtu, filloi një tjetër gjyq i liderit të opozitës dhe politikanit [Aleksey] Navalny. Ai gjykohet pikërisht në burg. Ai përballet me disa dekada për veprimtari politike. Gjykata është e mbyllur për shtypin. Në përgjithësi, që nga viti 2012, mbi dhjetë vjet, numri i gjykatave të mbyllura ku shtypi nuk lejohet është rritur dhjetë … njëzet e pesë herë. Kishte një mijë gjykata të mbyllura në vit, dhe tani janë njëzet e pesë mijë. Dhe numri i lirimeve është afërsisht zero pikë një e qindta e një për qind në gjykatat ruse. Diçka tjetër që duhet të më pyesni për sistemin gjyqësor? Ky është një nga rezultatet e atij që quhet operacion special ushtarak. Shpërbërja e gjyqësorit.
Operacioni special ushtarak vazhdon, por shumë nga rezultatet e tij, çuditërisht, janë tashmë të qarta. Unë do t’ju jap disa nga këto rezultate.
Ukraina dhe Rusia nuk do të jenë më kurrë bashkë. Këta popuj nuk do të jenë kurrë popuj vëllazërorë. Sidomos kur një vëlla e konsideron veten gjithmonë më të vjetër.
Edhe një rezultat. Ne kemi bërë një zbulim të madh gjeografik në Rusi. Nëse nuk e dini akoma, do t’ju njoftoj. Rusia nuk është më Evropë. Dritarja për në Evropë është e mbyllur dhe mbi të janë instaluar hekura.
Edhe një rezultat. Ka pasur një ndryshim të Zotit në Rusi. Kisha Ortodokse Ruse mbështeti një operacion special ushtarak dhe filloi të promovonte vdekjen. Unë mendoj se urdhërimi “Ti mos vrit” së shpejti do të njihet si thellësisht i gabuar. Vdekje për atdheun, jo jetë për atdheun e dikujt—kjo është feja e re. Vetëm një citim – përpiquni ta kuptoni, ju lutem – një udhëheqës i kishës. Ai u shpjegon nënave pse qajnë kur u sjellin trupin e djalit të tyre të vrarë. Për sa kohë që është e qartë, apo jo? Kryeprifti Vasiliev thotë: “Nëse nuk do të përdornit kontraceptivë, do të lindnit më shumë dhe do të kishit më shumë se një fëmijë, dhe atëherë nuk do të ishte aq e frikshme të ndaheshe me të”. Është në TV.
Por prifti John Koval po shkarkohet sepse ai zëvendësoi fjalën “fitore” me fjalën “paqe” në lutjen e tij. Unë kam një supozim se Ati Gjoni u bë më larg nga kisha dhe u bë më afër Zotit.
Edhe një rezultat. Kjo është humbja e një brezi. Brezi i ri, i lindur nën Gorbaçovin dhe pak më shumë, nuk është gati të sakrifikojë veten. Ky brez po ndërton të ardhmen, ndërsa autoritetet në Rusi po përpiqen të përmirësojnë të kaluarën. Ky është një brez unik mahnitës, ata janë profesionistë, janë njerëz me ndjeshmëri të lartë. Shumë prej tyre lanë vendlindjen e tyre, shumë përgjithmonë. Ndoshta, kolegë, do të jeni të interesuar. Ne ndoshta e dimë se kush u largua përgjithmonë. Këta njerëz marrin me vete kafshët e tyre shtëpiake. Ka pasur një rritje 26-fish të patatinave për kafshët shtëpiake, sepse njerëzit po largohen përgjithmonë. Nga 700 mijë në një milion njerëz, të rinjtë u larguan nga Rusia. Ata nuk duan të vrasin. Dhe ata nuk duan të vriten. Mendoj se është shumë e rëndësishme ta ruajmë këtë brez për të gjithë ne, dhe jo vetëm për Rusinë. Ata kanë nevojë për ndihmë, ato mund të renditen në Librin e Kuq.
Pyetja më e vështirë. Më pyesin shpesh. Pse heshtin rusët? Pse nuk bëjnë trazira? Dhe çfarë, të gjithë rusët janë skllevër? Unë nuk do të largohem nga kjo pyetje dhe do të pyes në këmbim. Ku të flasim? Ku të protestohet? Takimet janë të ndaluara. 600 të burgosur politikë në burgje. 20,000 raste kundër mbështetësve të paqes. Mbyllen 300 media joshtetërore. Nuk ka asnjë deputet në parlament që mbron paqen. Ata njerëz që janë në burg, duhet të kenë respektin, dhembshurinë dhe dëshirën tonë për t’i ndihmuar.
Erdha këtu për të treguar disa histori të shkurtra, kam ende kohë. E pyeta zyrtarisht, duke përfituar nga fakti që gazeta mori çmimin Nobel, Kryqin e Kuq. I dashur Kryq i Kuq, ndaloni torturën e Aleksei Navalny, liderit të opozitës joparlamentare, në burg. Për 165 ditë nga 2.5 vjet ai është jo thjesht në burg, por në burg brenda burgut. Ky është një vend ku njerëzit bëhen të vdekur të gjallë. Kryqi i Kuq tha se ata nuk mund të ndërhyjnë në këtë, se udhëheqësi i tyre tani është në Siri. Dhe udhëheqësi i tyre në atë kohë ishte në zyrën e ministrit të Jashtëm Sergei Lavrov.
Shtatë vjet për një fjalë me pesë shkronja që nuk mund të shqiptohet në Rusi – kjo është fjala e parë nga romani i Leo Tolstoy, ku fjala e dytë është “paqe”, – mori deputeti lokal Alexei Gorinov. Ai është 61 vjeç. Ai është një shkencëtar. Ai ka probleme të mëdha shëndetësore. Ai e ka konsideruar të mundur të thuhet se kur bëhet një betejë e përgjakshme nuk është koha për të zhvilluar konkurse vizatimesh për fëmijë. Për këtë ai mori shtatë vjet burg.
Pak para këtij vendimi, ai mori në rrugë një qen, një qen endacak. Pas vendimit të tij, qeni nuk la askënd pranë tij dhe vdiq nga ankthi dhe uria. A është e përshtatshme që unë këtu para jush gjatë kësaj tragjedie të tmerrshme të flas për një qen? Unë dua t’ju them se po. Sepse në këtë histori kafshët janë më fisnike se gjykatësit dhe më fisnike se xhelatët.
Evan Gershkovich, kolegu ynë, korrespondent i Wall Street Journal, të gjithë e njohin atë, e gjithë Moska e njeh shumë mirë. Ai e do vendin ku punon, është një gazetar i shkëlqyer. Ai nuk është kurrë, as një herë spiun. Ai u burgos për spiunazh. Herën e mëparshme gazetari Safronov u dënua me 25 vjet për spiunazh [pra në fjalë, në fakt 22 vjet]. Dua që unë dhe ju të fillojmë të flasim me zë të lartë: Zotërinj të politikës, a do të shkëmbeni të burgosurit politikë me ata që janë në burgjet e vendeve tuaja?
Politikani Vladimir Kara-Murza mori 25 vjet në kampe. Ai është një nga themeluesit e Aktit Magnitsky. Ndoshta ju kujtohet kur vendosën sanksione kundër zyrtarëve në Rusi për korrupsion. Magnitsky zbuloi se ata kishin vjedhur 280 milionë dollarë. Ky akt u përgatit nga Vladimir Kara-Murza. Gjyqtari Sergei Podoprigorov më pas u sanksionua. Ai dërgoi Magnitsky në vdekjen e tij. Hyj në sallën e gjyqit. Procesi është mbyllur, por unë jam dëshmitar. Unë shkoj në sallën e gjyqit – dhe është mirë që ju jeni ulur – e dini se kë shoh? Procesi për Kara-Murza udhëhiqet nga gjyqtari Podoprigorov. Dhe ai i jep Kara-Murza 25 vjet. Dhe çfarë, kjo nuk është hakmarrje? Kara-Murzës i dështojnë këmbët, ka humbur njëzet kilogramë. Për një vit nuk iu dha mundësia të thërriste as tre fëmijët e tij, as edhe një herë.
Lilia Chanysheva. Ajo është një grua e bukur dyzet vjeçare. Faji i saj është se u përfshi në politikë në selinë e liderit të opozitës Navalny. Ajo nuk ka vrarë njeri, nuk ka vjedhur, nuk është përdhunuese. Ajo është një aktiviste qytetare. A keni parë ndonjëherë njerëz që çmenden nga dashuria dhe padrejtësia? Këtu pashë. Burri i saj Diamond Gatin po çmendet. Çdo ditë e pret te portat e burgut me lule. Në fjalimin e fundit, Lilia nuk foli për veten. Ajo tha vetëm një fjalë me vete. Ajo tha: “Nëse më japin një afat, më futin në burg, nuk do të kem kohë të lind një fëmijë. Më jep një shans të jem nënë”. Gjyqtari Bekchurin nuk ia dha këto shanse Chanysheva. Ajo mori 7.5 vjet. Mizoria tani është patriotizëm shtetëror. E keqja është bërë një vepër.
Zhenya Berkovich dhe Svetlana Petriychuk u futën në burg me akuzat për terrorizëm. Shfaqja e tyre mori çmimin më të lartë teatror në Rusi, Oscarin teatror – “Maska e Artë”. Por një ekspert shkroi se ata ishin “kundër shtetit androcentrik të Rusisë”. Çfarë është një gjendje androcentrike? shtet mashkullor. Se Berkovich dhe Petriychuk janë kundër ndërtimit të një shteti mashkullor në Rusi. Dhe feminizmi dhe pacifizmi njihen si krim. Ata përballen me një dënim të madh, janë në burg.
Përveç kësaj. Nazistë të shumtë të ekstremit të djathtë diskutojnë lirisht origjinën hebreje të Berkovich-it. Nuk ka pasur antisemitizëm shtetëror në Rusi për tridhjetë vjet e më shumë. Putini, natyrisht, nuk është një antisemit. Askush nuk mund ta fajësojë atë për këtë. Por neo-nazistët filluan të marrin pjesë në formësimin e agjendës politike në Rusi. Ata dolën nga nëntoka.
Dikush më pyeti sot: çfarë, represionet janë tashmë po aq të mëdha sa në kohën e Stalinit? Sigurisht, sa i përket numrit të arrestimeve, e lëre më të ekzekutimeve, sigurisht që jo. Por represioni ka një pronë. Represioni është kur askush nuk e di se për kë do të vijnë sonte.
Është koha që unë të përfundoj. Tani ka një luftë për të ardhmen. Po zhvillohet një betejë se si do të jetë shoqëria. Kush do të fitojë – junta apo qytetarët e lirë. Programi i juntës u formulua, ndoshta, nga kreu më i njohur i një kompanie ushtarake private, supermenaxheri miliarder Yevgeny Prigozhin. Më lejoni t’ju kujtoj programin e tij, e përshkroi ai.
“Ndaloni së ndërtuari ura dhe teatro. E gjithë Rusia duhet të punojë në impiantet e mbrojtjes. Për një kohë, Rusia duhet të bëhet Koreja e Veriut. Kthejini fëmijët e elitës nga jashtë në Rusi. Kryerja e mobilizimit të përgjithshëm. Mbyllni kufijtë.
Po, ky është një program junta ushtarake. Dua t’ju them se kjo do të jetë një lloj junte e re. Do të ndodhë pa rrëzimin e presidentit në detyrë. Ky do të jetë një grusht shteti pa ndryshim pushteti. Mund t’ju them menjëherë: kur thonë se sa njerëz e mbështesin Putinin, sikur askush nuk e mbështet atë, kjo nuk është e vërtetë. Brezi i vjetër e mbështet Vladimir Putinin. Brezi i vjetër është shtylla e tij. Ai ka dikë ku të mbështetet. Ky është një brez i të moshuarve të braktisur që sërish duan ta ndjejnë jetën, që sërish duan të kontribuojnë në madhështinë e atdheut të tyre. Putini e ndjen këtë shumë mirë.
Kush e kundërshton një juntë të mundshme, këta njerëz të armatosur? Ironikisht, vetëm aftësia për të thënë të vërtetën mund t’u rezistojë njerëzve të armatosur që pretendojnë pushtet. Zotërinj, mos lejoni që YouTube të mbyllet, mos lejoni që Wikipedia të mbyllet! Kjo është mundësia e fundit për të ofruar përmbajtje që gazetarët krijojnë. Pëllumbat bartës u helmuan në shekullin e nëntëmbëdhjetë dhe në fillim të shekullit të njëzetë për të mos lejuar ushtrinë të merrte raporte. Tani ata mund dhe duan të shkatërrojnë YouTube, dhe Wikipedia dhe vpn, shërbimet për të anashkaluar bllokimin. Mjaft e çuditshme, inxhinierët janë tani baza e luftës për lirinë e fjalës, inxhinierët kundër diktatorëve, kjo është gjëja kryesore në lëvizjen kundër luftës.
Dhe e fundit, vetëm një minutë e pyes. Më jep një minutë? Faleminderit. UNICEF, organizata e OKB-së për mbrojtjen e fëmijëve, është e gatshme të merret me fatin dhe kthimin e fëmijëve ukrainas. E di që Rusia dhe Ukraina ndjehen mirë për këtë. Le të mbështesim përpjekjet e UNICEF-it që fëmijët ukrainas të kthehen në prindërit dhe atdheun e tyre.
Një tjetër. Këtu është Ukraina dhe këtu është Rusia. Vetëm dy zyrtarë mund të flasin me njëri-tjetrin. Këta janë Komisioneri për të Drejtat e Njeriut të Ukrainës Dmitry Lubinets dhe Komisionerja për të Drejtat e Njeriut në Rusi Tatyana Moskalkova. Një ditë do të bëhet një film për ta, se si këta dy njerëz të ndryshëm, në një gjendje konflikti të ashpër, u shërbejnë presidentëve të ndryshëm – por ata shkëmbyen qindra e qindra të burgosur. Ata tashmë kanë arritur të shkëmbejnë qindra të burgosur. Këta njerëz nuk e pëlqejnë njëri-tjetrin, por ata bëjnë një punë shumë të rëndësishme. Le të mbështesim ombudsmenët. Edhe në këtë ferr duhet të pakësohet numri i të vejave dhe jetimëve.
Gjatë dy javëve të fundit, televizioni rus ka thënë dyqind herë se çfarë… është e mundur… dhe si duhet të përdoren armët bërthamore. Dyqind herë. Per dy jave. Duket si një reklamë për ushqimin e qenve.
Vladimir Putin do ta shtyp butonin apo jo. Askush nga ne nuk e di. A do të kemi mundësi, siç tha ushtari Shvejk, të takohemi në orën gjashtë të mbrëmjes pas luftës? Kur është “pas”? Dhe a do të kemi një mundësi të tillë? Por le ta jetojmë këtë kohë të mbetur si një qenie njerëzore.
Unë po ju bëj një kërkesë. Janë gazetarët e shkëlqyer ukrainas Mstislav Chernov dhe Evgeny Maloletka dhe ekipi i tyre i filmit. Ata bënë një film brilant “Njëzet ditë në Mariupol”. Ata ishin gazetarët e fundit të mbetur në këtë qytet që po vdes. Fati i reporterëve dhe fati i njerëzve që filmuan ishin një dhe i njëjti fat. Ata mund të vdesin çdo sekondë. Ata nuk ishin vëzhgues. Ata ishin në tragjedi. Gazetarët ukrainas duan të krijojnë një çmim për krijuesit e filmave dokumentarë ukrainas. Ata njerëz që tani janë duke filmuar në front. Filmimi i tragjedisë së këtij ferri. Le t’i mbështesim ata. I drejtohem Deutsche Welle-s. Le të mbështesim idenë e Mstislav Chernov dhe Yevgeny Maloletka.
Atëherë ndoshta do të kemi “ora gjashtë të mbrëmjes pas luftës”.
