Identiteti i çdo kombi, përfshirë atë kroat, bazohet në njohurinë e origjinës. Kush jemi ne? Çfarë jemi ne? Nga vijmë ne? Kush janë të parët dhe të parët tanë? Fatkeqësisht, zëri i profesionit dëgjohet rrallë në publik, dhe shumë më tepër aspiratat ideologjike dhe interesat e ngushta politike .
Kur përcaktoni identitetin etnik kroat, pyetja themelore është zakonisht: “Çfarë do të thotë emri kroat?”
Akademiku Ranko Matasović nga Universiteti i Zagrebit, një nga gjuhëtarët kryesorë në botë , në artikullin e tij “Emri i kroatit” botuar në revistën “Jezik” në vitin 2019, thotë: “Dihet gjithçka për etimologjinë e emrit kroat dhe. asgjë nuk dihet. Pas më shumë se një mijëvjeçari spekulime etimologjike rreth origjinës së emrit kroat, është e vështirë të imagjinohet se ndonjë ide e re mund t’i vijë ende në mendje dikujt. Shumica e manualeve etimologjike pajtohen se ky emër është me origjinë iraniane, por nuk ka asnjë marrëveshje se cila fjalë iraniane do të ishte etimoni origjinal. Problemi nuk është se nuk ofrohen etimologji të mjaftueshme, por se ne nuk e dimë se cila është e saktë. Nuk ka dyshim se emri i sotëm kroat është emër i një kombi sllav, por nuk është vërtetuar se cilit grup etnik i referohej fillimisht emri dhe as ku është përhapur”.
Emri iranian
Kohët e fundit është veçanërisht e përhapur “teoria për origjinën iraniane të kroatëve”, sipas së cilës kroatët janë fillimisht një popull iranian me origjinë nga Azia Jugperëndimore. E gjithë teoria bazohet në idenë se vetë emri “kroat” vjen nga gjuhët iraniane.
E pyetëm Akademik Matasoviq se cili është qëndrimi i komunitetit akademik për origjinën e kroatëve ?
“Nuk ka një qëndrim të unifikuar të komunitetit akademik për origjinën e kroatëve. Është e sigurt se migrimi sllav në shekullin e VI luajti një rol në etnogjenezën kroate, si dhe se kur sllavët arritën në Ilirinë e lashtë, ata flisnin protosllavisht, dhe kroatishtja si gjuhë e veçantë sllave u zhvillua vetëm më vonë, në periudhën pas . shekulli i 10-të.
Njëfarë roli në etnogjenezën e kroatëve patën sigurisht vendasit e Ilirisë, të cilët në kohën e ardhjes së sllavëve ishin të romanizuar tashmë (ata flisnin latinishten vulgare), si dhe popujt stepë si avarët (ne nuk e di se çfarë gjuhe flisnin) dhe ndoshta fiset iraniane, si Alanët, nga gjuha e të cilëve, për mendimin tim, e ka origjinën emri ‘kroat’.
Nuk do të thosha se origjina iraniane e emrit ‘kroat’ është e padiskutueshme, por etimologjia iraniane është më e mundshme nga të gjitha ato të ofruara deri më tani “, shpjegon Matasović për Dnevno.
Sllavët apo iranianët?
Përkrahësit e teorisë për origjinën iraniane të kroatëve pohojnë se kroatët janë fillimisht një popull iranian që me kalimin e kohës mori gjuhën sllave , por ekziston edhe një tezë e kundërt sipas së cilës kroatët ishin fillimisht një popull sllav që morën një emër iranian. .
Roje, roje, roje kufitare…
Prandaj mund të përcaktojmë se origjina iraniane e emrit Kroat është më e mundshme. Por lind pyetja se çfarë do të thotë. Akademiku Matasoviq përgjigjet:
” Emri ‘kroat’ nuk do të thotë asgjë, është thjesht një emër (sot jo vetëm në kroatisht, por edhe në gjuhë të tjera sllave). Megjithatë, ajo vjen nga një fjalë nga një gjuhë iraniane që do të thoshte ‘roje’ ose ‘roje, roje kufitare’. Ajo gjuhë iraniane ishte pothuajse me siguri një gjuhë iraniane lindore – alanike, e cila është e afërt me skithishten dhe sarmatishten. Domethënë, kjo mund të shihet nga ligjet specifike të shëndosha që kanë vepruar në atë fjalë. Ky është kontributi im në diskutimin për origjinën dhe etnogjenezën e kroatëve”.
Në veprën e tij, Matasović identifikoi formën origjinale protosllave të emrit kroat *Xurwāt- > *Xʽrvatʺ në bazë të vërtetimeve më të vjetra dhe tregoi pse ky emër u regjistrua në tekstet latine dhe greke të shekujve 9 dhe 10 në formën Croatae, d.m.th. Khrōbátoi. Më pas ai tregoi se etimologjitë sllave të emrit kroat të ofruara deri më tani janë ose të pamundura ose jo bindëse, dhe nga etimologjitë iraniane, takohet vetëm ajo që e merr emrin *Xʽrvatʽ nga iraniani *harw-at- “to guard, custodian”. kriteret e fizibilitetit formal, besueshmërisë semantike dhe besueshmërisë historike . “Në të njëjtën kohë, duhet të supozohet se emri në protosllavisht është huazuar nga Alanic, d.m.th.
Protoosetike, sepse vetëm në atë gjuhë iraniane zëri i saktë ndryshon *a > *u para një rrokjeje që përmban gjysmëzanoren *w”, shkruan Matasović.
Çfarë mund të konkludojmë për etnogjenezën kroate?
Ekspertët vërejnë se megjithëse emri kroat është me origjinë iraniane, nuk duhet të nxitojmë në përfundime.
“Jo, kroatët nuk janë me origjinë iraniane në asnjë kuptim të përbashkët të atij pretendimi . Sipas kritereve me të cilat ne i klasifikojmë kombet e tjera evropiane në grupe në bazë të gjuhëve që ata flasin, kroatët janë një popull sllav, përveç që emri i tyre është ndoshta iranian. Në të njëjtën mënyrë, emri i francezëve romanë është gjermanik, dhe i belgëve romano-gjermanikë janë kelt. Kur bartësit e emrit *Xʽrvatʽ arritën në zonën e Kroacisë së sotme, ata pothuajse me siguri flisnin tashmë sllavisht , pavarësisht nëse kjo ndodhi në fillim të shekullit të VII ose vetëm në kapërcyellin e shekullit të 8-të në shekullin e 9-të. Për disa vazhdimësia e vetëdijes për identitetin iranian të kroatëve nuk ka absolutisht asnjë dëshmi gjuhësore në kohën e imigrimit apo pas tij.
E megjithatë, ka dëshmi për vazhdimësinë e emrit kroat , një vazhdimësi që ka ekzistuar që para periudhës së etnogjenezës kroate. Dhe kjo vazhdimësi mund të jetë ende e rëndësishme për ne sot. Ashtu si në jetën e njeriut, vazhdimësia e kujtesës është ajo që i jep atij identitet personal, ashtu edhe identiteti i popujve rrjedh nga vazhdimësia e tyre historike. Në këtë kuptim, emri i kroatëve është një element i rëndësishëm i identitetit të tyre kolektiv ”, përfundon gjuhëtari ynë në artikullin e përmendur.
Serbët goditen në kokë?
Origjina e emrit serb është gjithashtu një temë e debatit shkencor. Midis shumë teorive që kemi mundur të dëgjojmë kohët e fundit, ekziston edhe një sipas së cilës emri vjen nga forma indo-ariane “ser-boi”, e cila interpretohet si “ai që godet (-boi) në kokë (ser-)”.
“Edhe emri ‘serb’ nuk ka një etimologji të qartë. Kjo që përmende nuk ka fare gjasa. Unë mendoj se nuk ka rëndësi! Personalisht, mendoj se më e mundshme është derivimi nga rrënja që është në foljen ruse serbat’ ‘për të gllënjka’, fillimisht ‘të flasësh në mënyrë të paqartë’ . Motivimi semantik është i ngjashëm me atë të emrit sllav ‘gjermanë’, që fillimisht do të thoshte ‘ata që nuk flasin’. Megjithatë, edhe kjo etimologji nuk është aspak e sigurt. Në rusisht ekziston edhe emri paserb ‘njerkë’, i cili ndoshta lidhet me emrin ‘Srbin’ , por gjithashtu nuk ka origjinë të qartë. Përgjithësisht është e vështirë të gjesh një etimologji për emrat, sepse ata nuk kanë kuptim në të njëjtin kuptim si fjalët e tjera, kështu që është e lehtë të paraqitet spekulimi i plotë si fakt shkencor”, përfundon akademiku Ranko Matasoviq.
