20 vjet më parë, gazeta Danas botoi një raport të Grupit Ndërkombëtar të Krizave (ICG) me titull “Reforma serbe ngeci përsëri”, i cili trajtonte situatën në Serbi pas rënies së regjimit të Sllobodan Millosheviqit.
Në raport thuhet se, me ardhjen në pushtet në tetor të vitit 2000, koalicioni DOS e ka arritur tashmë qëllimin e tij kryesor – Millosheviqi u rrëzua.
Zgjedhjet atëherë nuk i dhanë qeverisë së re një mandat të qartë pro reformës dhe jo të gjithë anëtarët e koalicionit i mbështetën reformat, thuhet në këtë analizë.
Shumë nga ai koalicion donin të ruanin sistemin e vjetër – disa për bindje ideologjike (Koshtunica), të tjerë nga frika se reformat do të zbulonin se sa shumë kishin bërë kompromis gjatë sundimit të Millosheviqit (ministri i Brendshëm Dushan Mihajloviç).
Reformatorët e vërtetë brenda DOS ishin relativisht të paktë dhe ata u mblodhën kryesisht rreth Partisë Demokratike (DS), G17 Plus dhe Aleancës Qytetare të Serbisë (GSS).
Megjithatë, për shkak të nevojës për të ruajtur qeverinë e koalicionit, ata reformatorë nuk mundën të shpëtonin nga penguesit, thuhet në raport.
Nuk ishte e lehtë për reformatorët në atë kohë, sepse ata u përballën me rezistencë të vendosur dhe të mirëorganizuar brenda radhëve të vetë qeverisë.
Për këtë arsye ka akuza se ish-presidenti Vojislav Koshtunica madje i ka këshilluar të pandehurit e Hagës, duke deklaruar publikisht se nuk ka dijeni për vendndodhjen e tyre, se ata nuk duhet t’i dorëzohen Tribunalit.
Kryetari i Kuvendit të Serbisë dhe Malit të Zi Mićunović (Qendra Demokratike), si dhe nënkryetarët e qeverisë serbe Isakov (Reformistët e Vojvodinës) dhe Čović (Alternativa Demokratike) ishin nën dyshimin e angazhimit të tyre ndaj reformave në atë kohë. sepse, siç u tha, ata shpesh ishin në aleancë me Koshtunicën dhe forcat nacionaliste e obstruksioniste.
Si një nga problemet më të mëdha për reformat, u tha se shumë parti vareshin financiarisht nga miqtë e ngushtë të Millosheviçit dhe mund të rrezikoheshin për shkak të marrëveshjeve të dyshimta të biznesit.
Në raportin e MKG-së, megjithatë, thuhet se ka pasur edhe raste kur individë, së bashku me një grusht bashkëpunëtor besnikë, janë përpjekur realisht të zbatojnë reforma, pavarësisht rezistencës së aparateve burokratike të rrënjosura.
Si shembull për këtë, ata përmendën Goran Svilanoviqin në Ministrinë Federale të Punëve të Jashtme dhe Bozhidar Gjeliqin në Ministrinë e Financave të Serbisë.
Ata duhej të shpenzonin pjesën më të madhe të energjisë së tyre vetëm për të nxitur politika të reja dhe nuk ishin në gjendje të bënin shumë për të ndryshuar realisht ministritë në të cilat punonin, shpjegoi kjo analizë.
Nga ana tjetër, siç pranoi MKG, as Vladan Batić dhe as Dushan Mihajlović nga ministritë kryesore, drejtësia dhe punët e brendshme, nuk treguan ndonjë dëshirë për t’u angazhuar në çdo gjë që shkon përtej reformave “kozmetike”.
Problemi më i madh ishte se në të dyja këto ministri ende dominonin strukturat e vjetra.
Sipas vlerësimit të tyre, përfshirja e thellë në krimin e organizuar, krimet e luftës dhe grupet paramilitare e ndaloi reformën në Ministrinë e Punëve të Brendshme.
Kjo do të thoshte se ata pak reformatorë të vërtetë në pushtet rrezikoheshin të vriteshin nga vetë policia që supozohej t’i mbronte.
Ata treguan se një kërcënim i tillë ende qëndron mbi ata që përpiqen të shtyjnë ndryshimin.
Për ta, Ministria e Mbrojtjes e Serbisë dhe Malit të Zi ishte një shembull flagrant i detyrës sizife të ndërmarrë nga reformatorët.
“Asnjëherë në historinë e saj, forcat e armatosura të Serbisë nuk kanë qenë nën kontrollin civil. Pas marsit 2003, ministri i Mbrojtjes Boris Tadiq u përpoq të merrej me të. Me vetëm katër këshilltarët e tij të besuar, ai përballet me një trupë oficerësh dhe burokraci, të cilat janë të kriminalizuara dhe në shumë mënyra kundërshtojnë fuqishëm qëllimet e shpallura të politikës së jashtme të qeverisë, veçanërisht përfshirjen në integrimet euroatlantike, siç është Partneriteti për Paqe, Këshilli i Evropës. Bashkimi Evropian”, thuhet në raportin e MKG.
Ata shtuan se Tadiqi hasi rezistencën më të madhe në çështjet e bashkëpunimit me Tribunalin e Hagës dhe pensionimin e oficerëve të cilët ishin komprometuar për shkak të lidhjes së tyre me krimin e organizuar dhe krimet e luftës.
Përpjekjet për të reformuar dhe kontrolluar KOS-in po përballen gjithashtu me rezistencë, tha ai.
Ka pak shanse që pesë individë të mund të mbizotërojnë mbi të gjithë burokracinë e ushtrisë dhe strukturat paralele që e mbështesin atë, thuhet në raport, duke shtuar se do të ishte e vështirë edhe nëse komuniteti ndërkombëtar do të jepte ndihmë teknike të konsiderueshme.
U krijua përshtypja se ky grup i vogël reformatorësh të vërtetë ishte gjithnjë e më i izoluar në koalicionin e atëhershëm dhe duhej të luftonte për mbijetesë të zhveshur në pushtet.
MKG shpjegoi se e vetmja gjë që mund ta ndihmonte qeverinë serbe për të zbatuar reformat që do ta çonin vendin në rrugën e integrimit evropian ishte fitimi i një mandati të qartë pro reformës në zgjedhje, i cili nuk u fitua në zgjedhjet e vitit 2000.
Raporti thekson gjithashtu se të gjithë besojnë se një nga qëllimet e vrasjes së Zoran Gjinxhiç ishte destabilizimi i qeverisë pro-reformës dhe detyrimi për zgjedhje të reja.
Megjithatë, për habinë e shumë njerëzve të krahut të djathtë nacionalist, opinioni publik u kthye në anën tjetër dhe qeveria arriti të riorganizohej dhe të qëndronte në pushtet.
Vetë Partia Demokratike, siç thuhet në këtë analizë, është ndarë në dy krahë.
Njëra për reforma dhe tjetra nën ndikimin e oligarkisë së Millosheviqit. Krahu oligark, i përfaqësuar fuqishëm në qeveri, udhëhiqej nga Beba Popoviç, zëvendëspresidenti Jovanoviq dhe një figurë në hije, këshilltari për siguri Zoran Janjusheviq.
Siç u theksua, roli i Popoviqit nuk duhet nënvlerësuar, sepse funksioni i tij bazë në parti ishte mbledhja e mjeteve.
“Lidhjet e tij të ngushta me oligarkinë duket se kthehen në kohën kur ai drejtonte firmën mike të Millosheviçit Spektra, e cila ishte përgjegjëse për drejtimin e fushatave zgjedhore të partisë SPS të Millosheviçit.” “Ai, si person që mbledh fonde për partinë, ka mbajtur kontakte të shpeshta me anëtarë të oligarkisë financiare dhe ka shërbyer si kanal jo vetëm për qarkullimin e parave, por edhe për presionin politik”, thuhet në MKG.
Ata arsyetuan se edhe pse Popoviqi zyrtarisht dha dorëheqje nga pozita e drejtorit të Byrosë për Komunikim më 15 korrik 2003, nuk pritet që pozita e tij në Qeveri dhe në parti të zvogëlohet në asnjë kuptim.
