Ndikimi i propagandës ruse mediatike në Serbi është i dukshëm në çdo hap: të gjitha mediat më me ndikim çdo ditë transmetojnë dhe përhapin narrativën ruse për luftën dhe armiqësinë e Perëndimit. Elita politike me Vuçiqin në krye e mbështet.
Më shumë se një vit pas fillimit të luftës në Ukrainë, shumica dërrmuese e qytetarëve serbë ende mendojnë se Rusia nuk është fajtore për fillimin e saj. Rreth 66 për qind e qytetarëve besojnë se Perëndimi është përgjegjës për luftën në Ukrainë, ndërsa vetëm 21 për qind fajësojnë Rusinë për luftën. Dhe ka gjithashtu pak më shumë se tre për qind e atyre që e shohin fajtorin e luftës në Ukrainë. Të tjerët “nuk e di”. Kjo rezulton nga anketa përfaqësuese “Orientimi i Politikës së Jashtme të Serbisë” të publikuar në fillim të muajit prill nga organizata joqeveritare “Rruga e Tretë e Re”.
Sipas të njëjtit sondazh, 47.5 për qind e të anketuarve besojnë se Rusia është partneri më i rëndësishëm politik i Serbisë, ndërsa vetëm 30 për qind thonë se është BE dhe 19 për qind janë të bindur se është Kina.
Nga ana tjetër, më shumë se gjysma e popullsisë (51 për qind) e sheh BE-në si një mbështetje ekonomike për të ardhmen, ndërsa vetëm 21 për qind besojnë se është Rusia – edhe më pak se Kina, të cilën 26 për qind e qytetarëve e shohin të tillë.
Të dhënat reale ekonomike tregojnë se shumica e banorëve serbë kanë një vlerësim të mirë për këtë çështje: BE-ja ka qenë lider në investimet e huaja direkte në Serbi për vite me radhë. Sipas të dhënave të Bankës Kombëtare të Serbisë, të disponueshme për gjashtë muajt e parë të vitit 2022, investimet nga vendet e BE-së përbënin një të tretën e totalit të investimeve në vend.
“Skizofrenia” e shoqërisë në Serbi
Bëhet fjalë për “skizofreninë” e një pjese të madhe të publikut në Serbi dhe në ato pjesë të Ballkanit Perëndimor ku jetojnë serbët, siç është, për shembull, Republika Srpska në Bosnje dhe Hercegovinë, thotë Thomas Braj, kreu për një kohë të gjatë i korrespondencë për agjencinë gjermane dpa për Ballkanin dhe autorin e studimit “Mediat ruse në Ballkan dhe roli i tyre në luftën agresive kundër Ukrainës”
për Fondacionin “Friedrich Naumann”.
“Kur diçka i prek ata personalisht, njerëzit në Serbi nuk kërkojnë punë në Rusi dhe nuk shkojnë në Kinë për të studiuar, por në Perëndim”. Por, kur bëhet fjalë për politikën zyrtare, njerëzit janë të bindur se Rusia dhe Kina janë të mirat, ndërsa Perëndimi ka qëndrim negativ ndaj Serbisë dhe i uron dëm”, vlerëson Braj në një intervistë për DW.
Sipas Braj, media propagandistike ruse RT (ish Rasha Tudej) dhe Sputnik luajnë një rol kyç në përhapjen e asaj narrative për Serbinë si viktimë e ndonjë komploti perëndimor – i cili është identik me narrativën e politikës zyrtare ruse. Ata kanë redaksi të pajisura mirë në Beograd dhe përhapin propagandë ruse çdo ditë, e cila bie në tokë pjellore.
“Ka një lidhje tradicionale mes Rusisë dhe Serbisë. Që nga koha e luftërave ballkanike, deri në luftërat e fundit jugosllave, Rusia u paraqit si vendi vëlla i Serbisë. Këtu, natyrisht, përfshihen edhe pikat kulturore të kontaktit, si gjuha sllave apo feja ortodokse”, thotë Braj.
Ai vë në dukje se një nga fokuset kryesore të propagandës ruse është nxitja e tensioneve ndëretnike në Ballkan dhe se “Rusia pa rezerva qëndron në anën e Serbisë në çdo mosmarrëveshje, veçanërisht kur bëhet fjalë për Kosovën”.
Elita politike e Serbisë mbështet narrativën ruse
Por ndikimi i atyre mediave ruse në Serbi do të kufizohej nëse nuk do të kishin mbështetjen e madhe të elitës politike në Serbi, me presidentin Aleksandar Vuçiq në krye. Ai e sheh Putinin dhe modelin e tij të menaxhimit të shtetit si një model roli, babai i kombit që lufton për të ruajtur vlerat tradicionale dhe është një pengesë për tendencat moderne, liberale si respekti për lëvizjen LGBT ose përpjekjet për të zbehur dhe shtypur roli i fesë në shoqëri që vijnë nga perëndimi, thotë Bry. Pa atë mbështetje, elitat politike dhe mediat e vendit nuk do të ishin në gjendje – madje as do të duhej të transmetonin dezinformata ruse, siç është rasti tani.
E si duket në praktikë kur bëhet fjalë për luftën në Ukrainë, Braj tregon në studimin e tij mbi shembuj të shumtë nga mediat serbe. Titujt, si nga koha para luftës në Ukrainë, ashtu edhe pas pushtimit rus, duket se janë nga një univers paralel dhe i shkruar drejtpërdrejt në Kremlin: “Fillon një rend i ri botëror – Putin theu BE-në dhe NATO-n” (Srpski telegraf, 15.11.2016 ); “Blickrig – Uragani rus goditi Ukrainën: Putin arriti në Kiev brenda një dite” (Përshëndetje, 25/02/2022); “Përgjigja e goditjes ruse ndaj kërcënimeve të NATO-s” (Veçernje Novosti, 25/02/2022); “Ukraina sulmoi Rusinë!” (Informer, 22 shkurt 2022); “Fashistët gjuajnë serbët – Dhe Evropa hesht dhe shikon” (Informer, 16.1.2023 – tema: Kosovë); “Lufta e pistë e BE-së kundër Serbisë” (Informer, 7 tetor 2022); “Amerikanët dhe britanikët pranuan: Putini e fitoi luftën!” (Srpski Telegraf, 4/7/2022); “Putin: Rënia e hegjemonisë perëndimore është e pakthyeshme” (Pečat, 7.
Një politikë e suksesshme e lëkundjes
Në të njëjtën kohë, Vuçiq, i cili, sipas Braj, ka kontroll të plotë mbi mediat më me ndikim në vend, zyrtarisht mbron një politikë miqësore ndaj BE-së. Ai thekson se Serbia është ende kandidate për anëtarësim dhe po përpiqet të tërheqë sa më shumë investime evropiane në vend.
Braj e quan atë “politika e lëkundjes”, e cila e ka origjinën në politikën e mos-angazhimit në kohën e Titos dhe u vazhdua në Serbi më vonë, për shembull në kohën e Presidentit Boris Tadiç. “Ajo manovrim midis Lindjes dhe Perëndimit është një mjet me të cilin Vuçiç dhe njerëzit përreth tij sigurojnë që ata të qëndrojnë në pushtet.” Ai nuk e shpiku, por e përsosi. Duke zënë një pozicion mes këtyre dy blloqeve, Vuçiq po përpiqet të pozicionohet si një partner interesant për të dyja. “Serbia është një vend i vogël, si për nga popullsia ashtu edhe për nga fuqia ekonomike, por ka një rol shumë më të madh në skenën ndërkombëtare sesa do të kishte normalisht,” beson Braj.
Vuçiq me politikën e tij është shumë i suksesshëm dhe nuk ka interes të ndryshojë asgjë. Çdo reformë serioze, çdo përpjekje për të shtypur korrupsionin, do të kërcënonte pozitën e pushtetit të Vuçiqit. Prandaj, sipas Brajt, nuk është realiste të pritet që vetë qeveria të ndryshojë politikën aktuale.
Nga këndvështrimi i Perëndimit, Braj thekson në studimin e tij, konceptin e bashkëpunimit të pakushtëzuar me të ashtuquajturat. “stabilokratët” në Ballkan, që kryhet prej vitesh – gabim i rëndë. Përveç Vuçiqit në Serbi, ka, për shembull, Milo Gjukanoviq në Mal të Zi, Bakir Izetbegoviq dhe Dragan Çoviq në BeH ose Nikola Gruevski në Maqedoninë e Veriut. Tolerimi i modeleve autokratike të qeverisjes nuk i afroi ato vende me Perëndimin për sa i përket pranimit të vlerave themelore të demokracisë, shtetit të së drejtës dhe vullnetit për kompromis. Në vend të kësaj, ata kopjuan regjimin që Putin vendosi në Rusi: kontrollin e medias dhe gjyqësorit, gjithëfuqinë e shërbimeve sekrete dhe policisë, eliminimin e konkurrentëve politikë.
Çfarë duhet bërë?
Braj është i bindur se ndryshimi i kësaj narrative dominuese është i mundur vetëm nëse të rinjtë ndërgjegjësohen. Kjo është arsyeja pse ai avokon për krijimin dhe zgjerimin e një programi shkëmbimi midis të rinjve nga Serbia dhe bashkëmoshatarëve të tyre nga vendet perëndimore.
Përveç kësaj, është e nevojshme të diskutohen në mënyrë kritike tekstet shkollore, veçanërisht ato të historisë, në mënyrë që të kundërshtohet prezantimi i njëanshëm dhe i pavërtetë i ngjarjeve nga e kaluara dhe në këtë mënyrë të indoktrinohen të rinjtë.
Megjithatë, roli kryesor i takon medias. Atje, Braj avokon për ndihmë në edukimin e gazetarëve të rinj dhe ofrimin e mbështetjes financiare dhe teknike për mediat e pavarura dhe me orientim kritik.
Së fundi, vëren analisti gjerman, Bashkimi Evropian ka gjithashtu instrumente konkrete presioni ndaj autoriteteve në Serbi: “Duke pasur parasysh që BE-ja është investitori më i madh, si dhe partneri tregtar dhe financiar i Serbisë, duhet të krijohet një lidhje ndërmjet transferimi i madh i parave të BE-së dhe zbatimi në parim i reformave tashmë të dakorduara në lidhje me pavarësinë e gjyqësorit dhe lirinë e medias”.
Se si mund të funksionojë mund të shihet edhe brenda BE-së, në shembullin e Polonisë dhe Hungarisë. “Ajo që është të paktën pjesërisht e mundur me kërcënimin e sanksioneve financiare për ata anëtarë të Unionit, do të duhej të funksiononte edhe më mirë kur bëhet fjalë për një vend kandidat, siç është Serbia,” është i bindur eksperti gjerman për Ballkanin, Thomas Bry. .
