Miliona ukrainas u larguan nga vendi i tyre për t’i shpëtuar luftës. Qindra prej tyre u përballën me një problem tjetër në rezidencat e tyre të reja – autoritetet evropiane të kujdestarisë i morën fëmijët e tyre. Arsyet janë të ndryshme – nga dhuna sistematike deri te mungesa nga shkolla pa arsye të vlefshme, shkruan BBC.
Pse ndodh kjo dhe a është vërtet i ndryshëm prindërimi në Ukrainë dhe Evropë?
“Se isha një lloj i varur nga droga ose e lëndova fëmijën, por jo,” thotë Elena për BBC Ukraine.
Vajza e saj 10-vjeçare u mor nga shërbimet sociale gjermane në nëntor 2022, duke përmendur sjelljen e dyshimtë të nënës dhe rreziqet për mirëqenien e fëmijës.
Unë vetë kam punuar për një fondacion ndërkombëtar që merrej me mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve”. Dhe këtu po ma marrin fëmijën. Është thjesht e tmerrshme”, tha ukrainasi.
Në verë, zyra e Komisionerit të Asamblesë së Ukrainës për të Drejtat e Njeriut raportoi të paktën 240 raste në të cilat fëmijët u morën nga prindërit ose kujdestarët e tyre në vendet perëndimore nga shërbimet sociale në vendet perëndimore.
Konkretisht, siç i kanë thënë ambasadat ukrainase për Shërbimin e BBC Ukrainës, që nga gushti, 75 fëmijë ukrainas janë marrë nga familjet e tyre në Poloni, shtatë në Itali dhe 11 në Francë.
Ambasada në Gjermani nuk dha të dhëna të sakta, por pranojnë se raste të tilla nuk janë të izoluara.
Ata shtojnë se janë të bindur se shumica e fëmijëve do t’u kthehen prindërve apo kujdestarëve.
Pas incidenteve të tilla, familjet përgjithësisht kthehen në Ukrainë.
Krimet e rënda – rrahjet apo dhuna seksuale – janë përjashtim nga kjo statistikë, thonë avokatët dhe ekspertët.
Arsyet për të cilat një fëmijë mund të merret nga prindërit ose kujdestarët janë shumë më rigoroze në Evropë dhe më shpesh shkaktojnë probleme të veçanta të shërbimeve sociale sesa në Ukrainë.
Dhe kjo nuk është shumë e mirë për Ukrainën.
“Na mbyllën në një dhomë sikur të ishim kriminelë”
Elena është nga Luhansk dhe tashmë ka ikur dy herë nga lufta.
Herën e dytë ajo duhej të largohej nga Kharkiv, qyteti i dytë më i madh në Ukrainë, në lindje të vendit, kur ushtria ruse granatoi pa mëshirë qytetin në fillim të pushtimit.
Në mars 2022, ajo u gjend në Berlin me vajzën e saj dhjetëvjeçare.
Sipas nënës, vajza ka aftësi të kufizuara në zhvillim dhe kërkon kujdes të veçantë, ndaj përshtatja në një vend të ri nuk ishte gjithmonë e lehtë.
Elena të jep përshtypjen e një përfaqësueseje tipike të klasës së mesme, ajo flet mirë anglisht, ka punuar në sektorin publik në Ukrainë, menjëherë pas shpërnguljes filloi të ndjekë kurse gjermane dhe u përfshi në mënyrë aktive në jetën e komunitetit lokal.
Ajo e quan tronditje atë që ndodhi më pas.
Në nëntor 2022, përfaqësuesit e Jugendamt, agjencia gjermane e mirëqenies së fëmijëve, e morën fëmijën prej saj.
Elena shpjegon se për shkak të depresionit iu dhanë dozën e gabuar të antidepresantëve.
Përgjumja e tepërt dhe apatia e nënës me sa duket alarmuan stafin e shkollës, të cilët kontaktuan shërbimet sociale.
“Kemi komunikuar për një vit, ata e dinin që ne ishim një familje normale dhe se erdhëm për shkak të agresionit rus. “Thonë se mendonin se po merrja drogë, por mund të pyesnin”, u revoltua Elena.
Sipas gruas ukrainase, ajo kishte një recetë për ilaçin dhe një certifikatë mjeku, por nuk arriti të bindë shërbimin gjerman.
Vajza kaloi më shumë se dy muaj larg nënës së saj.
Elena u lejua ta vizitonte në ditë të caktuara dhe vetëm nën mbikëqyrje.
“Ne ishim të mbyllur në një dhomë si kriminelë dhe madje na përgjodhën,” thotë ajo.
“Vajza u shqetësua, filloi regresi. Ajo tashmë ishte e vonuar në zhvillim, por më pas filloi të sillej si një foshnjë, duke urinuar pantallonat e saj, nuk mund ta njoh. Ajo qante gjatë gjithë kohës, madje edhe tani ka frikë të flejë vetëm”.
Elena thotë se nuk ishte e lehtë, sidomos për shkak të njohurive të dobëta të gjermanishtes.
Por ajo mori masa, tërhoqi organizatat publike, ambasadën dhe thotë se kontaktoi edhe anëtarë të Parlamentit Evropian.
Sipas Elenës, ajo arriti ta kthente vajzën e saj vetëm në janar 2023, kur gjeti një avokat.
Ndërhyrja e tij në negociatat me shërbimet sociale lejoi që çështja të zgjidhej pa gjyq.
Edhe kur i flisnin në prani të një avokati, punëtorët e Jugendamt flisnin me një ton tjetër, kujton Elena.
Gjashtë muaj pas këtij incidenti, vajza është ende e traumatizuar dhe ka frikë të lërë nënën e saj dhe Elena shkon te një psikoterapist.
Por nuk është gjithmonë e mundur që ta ktheni fëmijën kaq shpejt.
Tatiana, një grua 49-vjeçare nga Lviv, e cila gjeti strehim në qytetin e Weiden në Bavarinë gjermane gjatë luftës, nuk ka mundur ta kthejë djalin e saj gjashtëvjeçar për katër muaj.
Sipas saj, gjatë gjithë asaj kohe shërbimet sociale gjermane e kanë lejuar që ta shohë një herë fëmijën.
Tani po zhvillohet një gjyq për të vendosur nëse djali do t’i kthehet asaj.
Tatiana thotë se ishte një nënë e mirë, por fëmijën e morën për shkak të një keqkuptimi dhe një konflikti familjar.
Ai thotë se ka një marrëdhënie të vështirë me nënën e tij.
Ajo jetonte me ta në Gjermani dhe një herë u ankua për dhunën e vajzës së saj, pas së cilës shërbimi social ia mori djalin Tatianës, duke i shpjeguar se ajo mund të përbënte rrezik për shëndetin e fëmijës.
“Kemi pasur skandale me nënën time, por detyrat prindërore i kam kryer siç duhet. Unë nuk jam alkoolike, shtëpia ime është gjithmonë e rregullt, ka ushqim”, tha Tatiana e indinjuar.
Nëna e Tatjanës u vendos në një strehë për gratë që kanë pësuar dhunë dhe djali u vendos nën kujdesin e përkohshëm të një familjeje gjermane.
“Në tre muaj e pashë fëmijën një herë dhe për 20 minuta. Është thjesht e vështirë”, thotë Tatiana.
“Unë nuk kam ngrënë dhe nuk kam fjetur për dy javë.” Je në një vend të huaj, nuk njeh gjuhën dhe ligjet e tyre. Kur mendoj se nuk do ta shoh më fëmijën tim, nuk dua të jetoj më”.
Tani gjykata ka urdhëruar një sërë procedurash dhe Tatiana duhet t’i nënshtrohet një ekzaminimi psikiatrik dhe psikoterapisë individuale dhe familjare për zgjidhjen paqësore të konfliktit.
Seanca e radhës është më 30 nëntor.
“Unë jam duke pritur për një referim, pastaj duhet të gjej një përkthyes ose një psikiatër që të paktën të flasë rusisht.” “Nuk e di kush dhe si do ta paguajë, por koha kalon dhe unë nuk e shoh fëmijën”, thotë Tatjana.
Jugendamt nuk iu përgjigj kërkesës së autoriteteve ukrainase në lidhje me largimin e fëmijëve ukrainas nga familjet e tyre.
Alkooli, braktisja e shkollës dhe qëndrimi vetëm në shtëpi
Arsyet pse u largohen fëmijët nga ukrainasit jashtë vendit janë shumë të ndryshme.
Mes tyre ka histori vërtet kriminale, kur ndërhyrja e shërbimeve sociale perëndimore bëhet shpëtim për fëmijët.
Në veçanti, në maj, Polonia u trondit nga gjyqi i profilit të lartë të një gruaje ukrainase nga rajoni i Dnipropetrovsk, e cila kishte dhjetë fëmijë nga mosha katër deri në 16 vjeç.
Për shkak të luftës, ata shkuan në Poznań, ku një familje polake që strehonte ukrainasit vuri re sjelljen e çuditshme të fëmijëve.
Pas hetimeve, hetuesit e akuzuan zyrtarisht gruan për abuzim, rrahje, poshtërim, uri dhe nënshtrim të fëmijëve në shfrytëzim seksual për vite me radhë.
Çështja shkon në gjyq, fëmijët i janë marrë dhe psikologët po punojnë me ta.
Megjithatë, ekspertët pranojnë se krime të tilla të rënda kundër fëmijëve janë më të jashtzakonshme në statistikat e konfiskimeve.
Në të njëjtën kohë, është e rëndësishme të kuptohet se në vendet perëndimore ka rregulla shumë rigoroze kundër çdo forme dhune ndaj fëmijëve.
Ambasada e Ukrainës në Gjermani vëren në mënyrë specifike se legjislacioni vendas fjalë për fjalë ndalon çdo “ndëshkim trupor, traumë psikologjike dhe trajtim tjetër të fëmijëve që degradon dinjitetin njerëzor”.
“Arsyeja e kontaktit me Shërbimin e Fëmijëve mund të jetë e qara me zë të lartë nga banesa e fqinjit, e qara e zgjatur e një fëmije ose gërvishtje apo mavijosje në fytyrën e një fëmije”, shpjegon ambasada.
Ndonjëherë na lejon madje të identifikojmë dhunën që me shumë mundësi do të kalonte pa u vënë re në Ukrainë.
Vasilisa Dibaylo, drejtoreshë e organizatës ndërkombëtare “Partneriteti për çdo fëmijë në Ukrainë”, kujton një nga rastet kur një baba ukrainas e çoi fëmijën e tij te dentisti në Poloni.
Mjeku i vuri re të nxirat dhe menjëherë njoftoi autoritetet.
“Kur filluan ta shikonin, doli që nuk ishin mavijosje nga rrëzimi, por ishte përdorur forcë”, thotë ajo.
Më shpesh, bëhet fjalë për dallimin në legjislacion, të cilin prindërit dhe kujdestarët ukrainas shpesh nuk e kuptojnë, dhe veçoritë e punës së shërbimeve sociale perëndimore, të cilat sillen shumë më ashpër dhe pa kompromis kur bëhet fjalë për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve.
Për shembull, ambasada ukrainase në Poloni i tha shërbimit ukrainas të BBC-së se më shpesh fëmijët në këtë vend u morën sepse kujdestari ishte i dehur.
Shpesh, prindërit ukrainas nuk e dinë se në shumë vende evropiane është e ndaluar të lini një fëmijë vetëm në shtëpi.
Për më tepër, kufizimet e moshës janë të ndryshme për të gjithë – në Francë dhe Britani të Madhe, një fëmijë duhet të mbikëqyret nga të rriturit deri në moshën 12 vjeç, në Poloni – deri në moshën shtatë vjeç.
“Kemi pasur raste kur nënat linin fëmijët e vegjël pa mbikëqyrje kur shkonin në punë ose në dyqan, për shembull”, përshkruan ambasada e Ukrainës në Poloni arsyet pse ukrainasit kishin probleme me autoritetet lokale të kujdestarisë.
Përveç kësaj, në Gjermani, Zvicër, Francë dhe shumë vende të tjera evropiane, ndjekja e shkollës është e detyrueshme.
Mungesa në klasa pa arsye të vlefshme dhe paralajmërimet e prindërve janë arsye të mjaftueshme që administrata të ankohet në shërbimin social, i cili mund të vendosë që prindërit nuk janë në gjendje të kujdesen për fëmijët e tyre.
Ninel Omelianenko, një psikoterapist dhe vullnetar në një qendër refugjatësh në Gjenevë, kujton se si në Zvicër një grua e njohur ukrainase mori një paralajmërim zyrtar nga shërbimi social lokal dhe një urdhër për t’iu nënshtruar një testi droge sepse fëmija i saj nuk shkoi në shkollë për 15 vjet. ditë.
“Fëmija kishte fruth, e kishte të pamundur të caktonte një takim me mjekun, kështu që nëna e trajtoi fëmijën në shtëpi”, thotë Omelyanenko.
“Gjatë gjithë kësaj kohe ka marrë letra nga shkolla dhe shërbimet sociale, të cilat i ka përkthyer gabim. Dhe pastaj ata erdhën në shtëpinë e saj, bërtitën në frëngjisht, ajo u frikësua dhe nuk e hapi derën, dhe më pas thirrën policinë sepse gjoja po e mbante fëmijën nën presion”.
Nëse fëmija nuk mund të shkojë në shkollë për më shumë se tre ditë – ai ka nevojë për trajtim afatgjatë ose diçka tjetër – është e nevojshme të informoni shkollën, mundësisht paraprakisht, këshillon Ambasada e Ukrainës në Gjermani.
Për më tepër, pushimet nuk konsiderohen si një arsye e vlefshme për mungesën nga puna në këtë vend, vëren Elena Rozvadovskaya, bashkëthemeluese e fondacionit bamirës të Fëmijëve Voices.
“Nëse një oficer policie sheh një fëmijë në aeroport jashtë festave, do t’i pyesë prindërit pse po sillen kaq në mënyrë të papërgjegjshme në mes të vitit shkollor”, thotë ajo.
Probleme lindën gjithashtu nëse fëmija merrej nga Ukraina, për shembull, nga gjyshja.
Konkretisht, në Itali apo Francë, një person që ka mbushur moshën 65 vjeç nuk mund të jetë kujdestar, thekson Zyra e Komisionerit për të Drejtat e Njeriut.
Legjislacionet e vendeve evropiane ndryshojnë edhe kur bëhet fjalë për njohjen e statusit të kujdestarit – dhe kjo mund të jetë një bazë për marrjen e fëmijëve.
U regjistruan raste kur gratë ukrainase braktisën fëmijët e tyre në maternitete, kujdestarët e tyre u diagnostikuan me çrregullime mendore dhe gjithashtu kishte një rast në Francë ku dy fëmijë të vegjël u dërguan në kujdesin lokal pasi nëna e tyre kreu vetëvrasje.
Tashmë ambasada po punon për kthimin e fëmijëve dhe për t’i dhënë kujdestarinë gjyshes së tyre.
A është e mundur kjo?
Si është e mundur e gjithë kjo? Ne jemi vendosur përkohësisht këtu, ky është një fëmijë ukrainas. “Ukraina nuk duhet të ulet mënjanë, ndërsa fëmijët e saj ua marrin atyre,” u zemërua Tatiana.
Ajo thotë se nuk e kupton me çfarë të drejte një vend tjetër i heq fëmijët ukrainas nga kujdestarët dhe prindërit e tyre ligjorë.
Ai ende nuk e di se kur do ta shohë djalin e tij herën tjetër.
Ligjërisht, vendet që kanë ofruar azil për ukrainasit e kanë këtë të drejtë, thotë Alexander Gubin, nënkryetar i Komitetit të Dhomës së Avokatëve të Ukrainës për Ligjin Civil, Familjar dhe Trashëgimi.
Ai vë në dukje se midis Ukrainës dhe vendeve të BE-së ekziston një dokument i Konventës së Hagës për juridiksionin, ligjin e zbatueshëm, njohjen, aplikimin dhe bashkëpunimin në lidhje me përgjegjësinë prindërore dhe masat për mbrojtjen e fëmijëve nga 19 tetori 1996.
Sipas tij, ndryshimi i vendit të banimit nënkupton ndryshimin e juridiksionit.
“Prandaj, bashkëqytetarët tanë, që jetojnë jashtë vendit, mund të mos e dinë se ata dhe fëmijët e tyre tashmë janë subjekt i efektit të drejtpërdrejtë të ligjeve të vendit ku ndodhen”, shpjegon Gubin.
Zyra e Ombudsmanit për Fëmijët në Poloni, në një përgjigje për shërbimin ukrainas të BBC-së, konfirmon se nëse kujdestarët ose prindërit nuk janë në gjendje të kujdesen siç duhet për fëmijën, Polonia ka të drejtë t’i marrë fëmijët dhe t’i transferojë në kujdestarët lokalë.
“Mundësia për të vendosur një fëmijë nën kujdestari kur mirëqenia e tij është në rrezik vlen për të gjithë fëmijët në Poloni, pavarësisht nga shtetësia e tyre,” tha zyra.
Në të njëjtën kohë, vendet e tjera duhet të kujtojnë se fëmijët refugjatë dhe familjet e tyre janë në një situatë të vështirë, tha Aaron Greenberg, këshilltar rajonal për mbrojtjen e fëmijëve në Zyrën e UNICEF-it për Evropën dhe Azinë Qendrore, për Shërbimin ukrainas të BBC-së.
Në shumë raste, shton ai, largimi i fëmijëve nga prindërit e tyre mund të parandalohej nëse ato familje merrnin mbështetjen e duhur nga vendet pritëse.
“Të largosh fëmijët nga prindërit e tyre është një vendim serioz me pasoja të rëndësishme për jetën dhe mirëqenien e fëmijëve”. Ajo duhet të bazohet gjithmonë në mënyrë të vendosur dhe demonstruese në interesin më të mirë të fëmijës”, shpjegon ai.
Nëse autoritetet kompetente përcaktojnë se një ndarje e tillë është në interesin më të mirë të fëmijës, atëherë kontakti me familjen duhet të promovohet sa më aktivisht që të jetë e mundur në mënyrë që familja të bashkohet më shpejt, vëren Greenberg.
Kufizimi i takimeve të tilla është i mundur vetëm nëse është në interesin e fëmijës, për shembull, nëse bëhet fjalë për sigurinë e tij.
Ligje të këqija apo prindër të këqij?
Pavarësisht gjithçkaje, legjislacioni ukrainas në lidhje me të drejtat e fëmijëve është mjaft i mirë, sigurojnë ekspertët.
Dallimi kryesor është se, ndryshe nga Ukraina, në vendet evropiane ky legjislacion funksionon në të vërtetë.
Ekziston një kuadër rregullator dhe algoritme të qarta dhe të kuptueshme se si duhet vepruar në një situatë të caktuar, shpjegon Vasilisa Dibaylo.
Për më tepër, nuk ka një traditë të vendosur në Ukrainë që mirëqenia e fëmijëve është çështje jo vetëm e prindërve të tyre, por edhe e shoqërisë dhe e shtetit.
Sipas saj, nëse në Evropë vihet re dhe raportohet menjëherë një mavijosje në trup ose trajtim i papërshtatshëm i fëmijëve – kjo bëhet nga një mësues, mjek, edukator apo fqinj – dhe në Ukrainë shpesh mbyllin sytë për gjëra të tilla.
Megjithatë, legjislacioni ukrainas thotë gjithashtu se kushdo që mëson për ndonjë formë dhune ndaj fëmijëve duhet të njoftojë menjëherë autoritetet.
“Këto janë karakteristika kulturore ose çështje të zbatimit të ligjit, por ata ndoshta nuk do ta raportonin këtu.” “Shumë ukrainas mendojnë se është më mirë të mos i ajrosin rrobat e tyre të pista në publik, sesa t’i fshehin, të heshtin,” thotë Dybylo.
Elena Rozvadovskaya pranon se për prindërit ukrainas mekanizmat në Evropë mund të duken “shumë agresivë”, por ato funksionojnë.
“Një fëmijë nuk mund të mbrohet para një të rrituri, veçanërisht nëse ata janë prindër,” vëren Rozvadovskaya.
“Për më tepër, ai mund ta konsiderojë atë pjesë të normës”. Për ligjin, nuk ka dhunë më të madhe apo më të vogël – një mavijosje në krah, një shuplakë në kokë apo një ulërimë. Më rrahën përgjysmë ose thjesht më tërhoqën zvarrë për krahu. Është e gjitha dhunë”.
Fakti që në disa vende, në rast të pyetjes më të vogël, fëmija largohet menjëherë nga familja, është pjesë e sistemit të parandalimit dhe parandalimit të dhunës, kur çelësi është të bëjmë gjithçka për të parandaluar më të keqen.
“Nuk ka asnjë ligj në Evropë që gjuan prindërit për t’i marrë fëmijët e tyre,” thotë ajo.
“Por ata besojnë se mjafton një aluzion se diçka nuk është në rregull për ta kuptuar menjëherë.”
Dhe në vendin tonë çështja mund të qëndrojë në gjykatë për një vit edhe kur prindërit e rrahin fëmijën dhe kur fëmija duhet t’u hiqet sepse ekziston një rrezik real për jetën e tij.
Të gjithë ekspertët e intervistuar nga Shërbimi ukrainas i BBC-së këshillojnë prindërit që janë të detyruar të gjenden në vende të tjera, të njihen me ligjet dhe rregulloret e atyre vendeve.
“Është absolutisht normale t’i afrohesh drejtorit të shkollës dhe t’i shpjegosh: nuk kemi planifikuar të vinim, por duam të përshtatemi, të na tregojmë se si të ndërtojmë marrëdhënie më të mira,” shpjegon Elena Rozvadovskaya.
“Mësoni çdo gjë gradualisht dhe pyesni drejtpërdrejt, sepse e panjohura është më shqetësuese”, shton ajo.
Është gjithashtu e rëndësishme të kuptohet se në vendet e Evropës Veriore dhe Jugore qasjet janë disi të ndryshme.
Pra, mund të jetë më mirë të zgjidhni se cili vend është më i përshtatshëm për të jetuar.
Nëse shërbimet sociale tashmë kanë pyetje për ju, ekspertët këshillojnë të mos shfaqni agresion në asnjë rrethanë.
Çdo sjellje e tillë është një shenjë paralajmëruese për shërbimet sociale, edhe nëse është indinjatë e justifikuar dhe jeni të shtyrë nga dëshira për të mbrojtur fëmijën.
“Prindërit nga Ukraina nuk e kuptojnë pse u thuhet të testohen për drogë”. Dhe kjo është arsyeja pse ata reagojnë në mënyrë agresive”, thotë Ninel Omelyanenko.
“Çdo reagim agresiv vë në pikëpyetje shëndetin psikiatrik të prindërve, pastaj drejtohen te psikiatri dhe ka procedura, ka përkthyes, kërkon shumë kohë”.
Nëse fëmija është marrë tashmë ose ekziston një kërcënim real, këshilla është që menjëherë të kontaktoni konsullatën lokale të Ukrainës, zyrën e komisionerit të të drejtave të njeriut, bamirësitë dhe komunitetet lokale.
