Ish-ambasadorët amerikanë në Serbi dhe Kosovë folën për Cepa.orgpër dhunën e fundit në Kosovë dhe çfarë mund të bëhet për të përmirësuar situatën.
Cepa: Në dritën e përleshjeve të ashpra mes policisë së Kosovës dhe serbëve të armatosur të Kosovës më 24 shtator, dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë me ndërmjetësimin e BE-së dhe mbështetjen e SHBA-së është në ngërç. A është koha për të riinvestuar apo rimenduar?
Anthony Godfrey, ish-ambasador i SHBA-së në Serbi: Së pari, pak histori. Kur NATO ndërhyri në vitin 1999 për të ndaluar mizoritë serbe kundër shqiptarëve etnikë në Kosovë, ajo ndaloi konfliktin, por zgjidhi pak.
Që atëherë, politikanët etno-nacionalistë në të dy anët e kufirit kanë fituar zgjedhjet duke zhvilluar fushata populiste duke premtuar (për Prishtinën) të vendosin kontroll të plotë mbi të gjithë Kosovën ose (për Beogradin) të krijojnë një enklavë etnike serbe në Kosovë, ku ata mund të injorojnë. ligjet e vendit, me kusht që të tregojnë besnikëri skllavëruese ndaj Beogradit.
Për më shumë se 20 vjet, prania e KFOR-it dhe stimujt zhvillimorë për të dyja palët në masë të madhe kanë penguar që ky konflikt të përhapet sërish në rajon.
Por lufta e Ukrainës ka ndryshuar perceptimin e ndikimit të Moskës në Ballkan, si dhe dëbimi i kohëve të fundit i armenëve etnikë nga Nagorno-Karabakh nga Azerbajxhani, dhe na thuhet se ekuilibri i pasigurt po shembet me shpejtësi dhe status quo-ja e ruajtur nga frenimi i KFOR-it dhe perspektiva gjithnjë e më e largët e anëtarësimit në BE nuk ‘pi ujë’
Philip Kosnett, ish-ambasador i SHBA-së në Kosovë: Tetë muaj më parë, përpjekjet e ndërmjetësuara nga BE-ja, të mbështetura nga SHBA-ja për të negociuar një paqe gjithëpërfshirëse midis Serbisë dhe Kosovës, dukeshin se po përparonin.
Në shkurt, presidenti serb Aleksandar Vuçiq dhe kryeministri i Kosovës Aljbin Kurti miratuan një marrëveshje e cila, ndër të tjera, kërkonte vetëqeverisje të kufizuar për serbët e Kosovës përmes Bashkimit të Komunave Serbe (ZSO – u pajtua për herë të parë në parim në 2013) dhe njohje reciproke. të simboleve kombëtare, dokumenteve dhe të integritetit territorial – atë që Kurti e quajti njohjen “de facto” serbe të Kosovës.
Askush nuk priste që zbatimi të ishte i lehtë. Vuçiq u kthye në shtëpi dhe hodhi poshtë marrëveshjen para publikut vendas. Kurti (si shumica e komunitetit shumicë shqiptare në Kosovë) ishte thellësisht skeptik ndaj ZSO-së.
Në prill, serbët e Kosovës bojkotuan zgjedhjet për kryetar komunash në katër komuna me shumicë serbe në një përpjekje për të rritur presionin perëndimor mbi Kosovën për të zbatuar JSA-në, e cila rezultoi në zgjedhjet e kryetarëve të komunave shqiptare etnike.
Në maj, demonstruesit serbë plagosën dhjetëra anëtarë të forcës paqeruajtëse NATO-KFOR, të pakënaqur për shkak se kryetarët shqiptarë morën detyrën.
Më pas, të dielën, më 24 shtator, rreth 30 serbë të armatosur rëndë sulmuan policinë e Kosovës pranë Banjskës në veri, duke vrarë një oficer përpara se të tërhiqej në një manastir ortodoks serb.
Foto: Screenshot Facebook/kosovo.usembassy
Gjatë përleshjes, policia e Kosovës vrau katër dhe arrestoi disa serbë të armatosur (të tjerët u arratisën) dhe sekuestroi një depo armësh të fshehura në manastir, si dhe automjete që ministri i brendshëm i Prishtinës pretendoi se i çonin në ushtrinë serbe. Kosova kërkoi ekstradimin e njerëzve të armatosur që ikën në Serbi.
Shtetet e Bashkuara fillimisht u përgjigjën me gjuhë të rezervuar në mbrojtje të policisë, ndërsa u bëri thirrje të dyja palëve që të “përmbahen nga çdo veprim apo retorikë që mund të nxisë më tej tensionet” dhe të vazhdojnë negociatat. (Këshillë pro: Nëse doni të nxisni telashe pa një përgjigje vendimtare nga Uashingtoni, bëjeni të dielën kur Pentagoni është në kishë dhe Departamenti i Shtetit është në klasën e spin-it.)
Përgjigja e Serbisë ishte klasike Vuçiq – duke luajtur me ndjenjat nacionaliste, duke shpallur ditë zie për luftëtarët e martirizuar serbë. Politikani serb i Kosovës dhe gangsteri i supozuar Milan Radoiçiq — i filmuar në vend gjatë konfliktit për manastirin — u shfaq në Beograd, duke pranuar se ai kishte grumbulluar armë dhe kishte krijuar një milici pa mbështetjen ose dijeninë e Beogradit. (Nëse dikush e beson vërtet këtë, ju lutemi ejani përpara.)
Vuçiq më pas filloi vendosjen e njësive të blinduara në kufirin e Kosovës. Uashingtonit dhe aleatëve të tij më në fund i mbaroi durimi me Beogradin.
Zëdhënësi i Këshillit të Sigurisë Kombëtare të SHBA, John Kirby e quajti vendosjen serbe “shumë destabilizuese” më 29 shtator, ndërsa NATO vendosi një batalion britanik për të përforcuar KFOR-in. Në të njëjtën kohë, BE dhe SHBA vazhdojnë të bëjnë thirrje për zbatimin e të gjitha angazhimeve nga dialogu.
Si e shihni situatën aktuale, ku futet Rusia?
Anthony Godfrey: Nga këndvështrimi i Beogradit, sfidat në rritje të Kurtit ndaj status quo-së duket se po e detyrojnë Vuçiqin ose të drejtojë ose të lejojë të tjerët të ndërmarrin hapa në emër të autonomisë serbe në Kosovë.
Vuçiq është në një lidhje politike, kontrolli i fortë që ai ka pasur në bllokun e votimit të krahut të djathtë/etno-nacionalist për vite me radhë po gërryhet. Serbia iu bashkua kritikave ndërkombëtare për pushtimin rus të Ukrainës në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së, duke lejuar partnerin e saj të koalicionit qeverisës të marrë standardin pro-rus në politikën e brendshme serbe, ndoshta duke minuar bazën etno-nacionaliste të Vuçiçit.
Serbët që jetojnë në Kosovë (dhe në Bosnje dhe Mal të Zi) mund të votojnë në zgjedhjet në Serbi, dhe ato vota janë gjithnjë e më të rëndësishme. Kjo në asnjë mënyrë nuk i justifikon serbët që grumbullojnë armë ilegalisht në Kosovë, por ky kontekst është thelbësor për të kuptuar problemin.
Në vend që të mbulojë gjërat (pohoi Vuçiq), KFOR-i po ndihmon policinë e Kosovës që të profesionalizohet, të fitojë ekspertizë, të pajiset me pajisje vdekjeprurëse dhe të kalojë në një organizatë ushtarake (politika e SHBA-së e mbështet këtë qëllim).
Shumica e votuesve etno-nacionalistë serbë ende pajtohen me qëndrimin toksik të Sllobodan Millosheviqit: Serbia është kudo ku ka serb, dhe detyra dhe përgjegjësia e Beogradit është të mbrojë të drejtat e tyre. Ndërsa Vuçiq pretendon se e refuzon këtë politikë, ajo ka shumë mbështetës.
Aftësia e Rusisë për të ndërhyrë në anën e Serbisë në Kosovë përqendrohet në veton e saj në Këshillin e Sigurimit të OKB-së. Por Gazprom në pronësi shtetërore ende siguron pjesën më të madhe të gazit natyror që i nevojitet Serbisë dhe kompania ruse zotëron rrjetin më të madh të stacioneve të karburantit. Ishte ari i Gazpromit ai që (fjalë për fjalë) e praroi kupolën e Katedrales së Shën Savës të restauruar në mënyrë të lavdishme në qendër të Beogradit.
As rritja e fortë ekonomike e Serbisë në dekadën e fundit dhe as perspektiva e saj ekonomike për të ardhmen nuk varen nga Rusia. E ardhmja e Serbisë qëndron në Bashkimin Evropian (BE), edhe nëse anëtarësimi është i paarritshëm për momentin. Si Evropa ashtu edhe Serbia përfitojnë nga kjo rritje dhe shumë në BE nuk do të dëshironin ta përdornin këtë marrëdhënie si levë për arsye politike.
Fuqia ekonomike e Kosovës dhe rrjedhimisht vlera e saj në marrëdhëniet tregtare zbehet në krahasim me Serbinë.
Filip Kosnet: Çështja themelore që unë shoh është se as Serbia dhe as Kosova nuk e ndjejnë urgjencën për të zbatuar marrëveshjen. Tri ide që mund të rrisin fleksibilitetin në palën kosovare:
Së pari, pas Banjskës, BE-ja dhe SHBA-ja duhet të rishikojnë ZSO-në.
Në të kaluarën, diplomatët perëndimorë (përfshirë veten time) kanë argumentuar se vetëqeverisja e kufizuar për komunat serbe, me kalimin e kohës, mund të zvogëlojë mosbesimin ndërmjet serbëve të Kosovës dhe fqinjëve të tyre shumicë shqiptarë.
Banorët e Kosovës kanë frikë se ZSO mund të përbëjë një kërcënim për sigurinë e brendshme dhe të paralajmërojë një ndarje de facto. Shumë e krahasojnë ZSO-në me Republikën Srpska ultra-nacionaliste të Bosnjës, duke i parë të dyja si të dobishme për përpjekjet e mbështetura nga Rusia për të destabilizuar Ballkanin.
Nëse BE-ja dhe SHBA-ja duan t’i shesin Kosovës ndonjë version të AKS-së, ata do të duhet të bëjnë një rast bindës se ajo nuk do të kërcënojë sigurinë e Kosovës. Paç fat me atë.
Së dyti, Uashingtoni dhe Brukseli duhet të bëjnë presion mbi të gjitha shtetet anëtare të BE/NATO-s për të njohur sovranitetin e Kosovës. Pesë anëtarë të BE-së, katër prej të cilëve janë në NATO – Spanja, Sllovakia, Rumania, Greqia, Qipro – nuk e njohin Kosovën, kryesisht për shkak të shqetësimeve për separatizmin më afër vendit.
Ky do të ishte një manifestim konkret politik i solidaritetit perëndimor në një kohë kur Rusia po inkurajon në mënyrë aktive jostabilitetin në Ballkan.
NATO duhet gjithashtu të mbajë një prani të fortë të KFOR-it – nga e cila përfitojnë të gjitha komunitetet etnike në Kosovë – dhe të vazhdojë të ndihmojë Kosovën të profesionalizojë ushtrinë e saj të vogël.
Së treti, Uashingtoni duhet të formulojë dhe publikojë një strategji të bazuar në kushtet për ndihmën për Kosovën. Kjo duhet të përfshijë jo vetëm ndihmën e USAID-it dhe Korporatës së Sfidës së Mijëvjeçarit, por edhe praktikën e përfshirjes së këshilltarëve në institucionet e Kosovës – e cila rrit ndikimin e SHBA-së, por mund të jetë foshnjore.
NUK po bëj thirrje për ndërprerje të menjëhershme të ndihmës (që disa banorë të Kosovës e dëgjojnë kur e them këtë). Banorët e Kosovës duhet të planifikojnë që ndihmat amerikane dhe evropiane, si dhe remitancat nga diaspora, të zvogëlohen me kalimin e kohës.
Ekonomia e Kosovës do të mbetet e ndërprerë përderisa investitorët e mundshëm e shohin rajonin si të paqëndrueshëm dhe Kosova nuk është plotësisht e integruar në ekonominë e Ballkanit – që do të thotë bashkëpunim me Serbinë.
Por vetëm inkurajimi i njërës palë nuk do të mjaftojë.
Cepa: Çfarë mund të bëjnë SHBA dhe BE për të provokuar sjelljen konstruktive të Serbisë?
Anthony Godfrey: Ju dhe unë pajtohemi se Serbia nuk mund të lejohet të nxisë kryengritje të armatosur ose të përdorë bashkëpunëtorë etno-nacionalistë për të ndikuar në rezultatet e zgjedhjeve në Kosovë (ose në Bosnje apo Mal të Zi).
Por unë do të isha në favor të përpjekjes për t’u kthyer në status quo ante, edhe nëse kjo do të thotë diplomaci e pafundme për miqtë tanë Miroslav Lajcak dhe Gabriel Escobar, këshilltarët e BE-së dhe SHBA-së.
Të ndihmosh Serbinë dhe Kosovën të zhvillojnë ekonomitë e tyre deri në pikën ku ndërvarësia e bën konfliktin më pak tërheqës duket më i mundshëm dhe më pak i kushtueshëm.
Sipas mendimit tim, garancitë më të forta të sigurisë për Kosovën nuk do të bënin gjë tjetër veçse të inkurajonin më tej politikanët populistë (si Kurti) për të shtyrë edhe më shumë për të vendosur kontrollin shtetëror mbi gjithçka që Shtetet e Bashkuara e njohin si territor të Republikës së Kosovës.
Në mënyrë të rreptë, operacioni “anti-terrorist” i Presidentit të Azerbajxhanit Aliyev në Nagorno-Karabakh – i cili çoi në spastrim tragjik etnik atje – ishte brenda të drejtave të tij pasi ne gjithmonë kemi njohur integritetin territorial të Azerbajxhanit.
Derisa Kosova të jetë më e gatshme për të qëndruar më vete, si në aspektin ekonomik, ashtu edhe në atë të sigurisë, duhet të kujdeset që të mos e “shpirë ariun” në veri.
Ne duhet t’i bëjmë presion Serbisë që të kthehet në tryezë, të frenojë klientët e saj etno-nacionalistë në Kosovë dhe të kërkojë që ata të marrin pjesë në qeverinë e Kosovës. Nëse kemi një armë tymuese që vërteton se Beogradi ka siguruar armët ushtarake që policia e Kosovës zbuloi në Banjska, duhet t’ia tregojmë Vuçiqit.
Edhe pse ne mund të kemi një ndikim më të drejtpërdrejtë në atë që është e rëndësishme për Prishtinën, partnerët tanë të BE-së janë ata që mbajnë çelësat e stimujve që janë më të rëndësishëm për Beogradin. Serbia filloi procesin formal për anëtarësimin në BE në vitin 2013, por Beogradi është ankuar se BE-ja vazhdon të lëvizë në vijën e fundit, duke shtuar më shumë kushte për anëtarësimin eventual.
Me procesin e BE-së lidhur me procesin në Bruksel, disa shtete anëtare me të cilat Serbia ka marrëdhëniet më të forta ekonomike – si Gjermania dhe Italia – mund të jenë partnerët tanë më të mirë dypalësh në ofrimin e stimujve të rinj.
