Duke qenë se media ka pasur gjithmonë pushtet mbi informacionin, në anën tjetër të medaljes fshihej ana e errët e dezinformimit, i cili shpesh zgjidhej për sensacion, qëllime personale, politike apo të tjera.
Fakti që sipas raportit të Monitorit të Komunikimeve Evropiane (ECM), vendi ynë është në vendin e tretë në Evropë për sa i përket pranisë së lajmeve të rreme në sferën publike, menjëherë pas Republikës Çeke dhe Rumanisë, tregon se sa është kjo. rruga është duke u përdorur në Serbi.
Ndonëse ka disa lloje dezinformimi, si fabrikimi, manipulimi, parodia apo propaganda, në secilën nga këto forma qëndron rreziku i dyshimit për legjitimitetin gazetaresk, si dhe mungesa e besimit te institucionet, shkencën dhe profesionin në përgjithësi.
Kjo mund të rezultojë më tej në rezultate fatale, veçanërisht nëse ka të bëjë me tema të rëndësishme si rekomandimet mjekësore ose informacionet mbi bazën e të cilave merren vendime të rëndësishme jetësore ose politike.
Për këtë arsye, lufta kundër lajmeve të rreme në një botë ku platformat e reja dixhitale kanë krijuar kushtet që komunikimi me publikun të rrjedhë më shpejt dhe më intensivisht, është një ndërmarrje sa kërkuese, aq edhe shmangie.
Siç shpjegon për Danas redaktori ekzekutiv i Istinomer, Milijana Rogač, lufta kundër lajmeve të rreme në Serbi nuk është e lehtë dhe është përgjegjësi e çdo redaksie, dhe udhëzimet kryesore për vlefshmërinë janë përgjigjet pozitive në pyetjet – a respektojnë ato profesioni, audienca, kodi dhe, në fund të fundit, ligjet.
Lajmet e rreme janë në fakt vetëm një mënyrë për të manipuluar publikun. Dhe kjo po bëhet më e rrallë. Në media ka shumë më tepër manipulime me fakte dhe tekste të njëanshme, dhe në rrjete incizime të manipuluara në mënyrë dixhitale, pra foto. Përvoja jonë tregon se ka gjithnjë e më pak postime rreptësisht të sakta ose plotësisht të pasakta. Në publik ka shumë manipulime më delikate, spin dhe teknika propagandistike efektive”, thote bashkëbiseduesi i gazetes.
Kush është përgjegjës për faktin se Serbia është vatra evropiane e lajmeve të rreme dhe si e trajtojnë atë media në vendin tonë?
Duke pasur parasysh që Istinomeri është i angazhuar në analizimin e manipulimeve në publik, media dhe rrjete sociale, por edhe në vlerësimin e deklaratave të aktorëve politikë, Rogaq sugjeron se përvoja dhe baza e vlerësimit që ata posedojnë tregon se shumica e mediave marrin pjesë në përhapja e dezinformatave në baza ditore dhe në mënyra të ndryshme.
“Ka mënyra të ndryshme – nga transmetimi i deklaratave manipuluese nga aktorët politikë, pa kontekst dhe informacion shtesë, deri te publikimi i regjistrimeve dhe fotove të ndryshuara në mënyrë dixhitale nga rrjetet sociale”, thekson bashkëbiseduesi i Danas.
Si një mjet bazë për të shmangur përhapjen apo marketingun e lajmeve të rreme, redaktori i Istinomer sheh një dozë të shëndetshme skepticizmi, i cili duhet të pasohet nga verifikimi përpara se të publikojë përmbajtje.
“Për të ndërtuar imunitet ndaj manipulimeve – qofshin lajme të rreme, përmbajtje të thellë false, raporte të njëanshme, tekste propagandistike të mbështjella me lajme – mbi të gjitha është e nevojshme një dozë e shëndetshme dyshimi. Duhet të keni parasysh disa burime, të kontrolloni se çfarë thonë media të ndryshme për temën specifike. Dhe për të kontrolluar përmbajtjen vizuale, mund të ndihmojnë disa mjete të thjeshta – si kërkimi i kundërt i imazheve në Google ose Tineye. Sigurisht, të gjitha këto janë rekomandime bazë për lexuesit, të cilët besoj se shpesh nuk kanë kohë apo energji të kërkojnë informacion dhe të kontrollojnë vetë lajmet. Për shumë tema, ata mund të mbështeten në redaksitë që merren me kontrollin e fakteve,” vëren Rogaq.
Bashkebiseduesi i Danas beson se përgjegjësinë për manipulimet në publik e kanë ata që marrin pjesë në krijimin dhe përhapjen e dezinformatave – nga autorët, te redaktorët, botuesit, platformat teknologjike – por edhe të gjithë ata që marrin pjesë në ndotjen e ekosistemit të informacionit.
“Pasojat e përhapjes së lajmeve të rreme janë të shumëfishta. Dallimi mes të vërtetës dhe gënjeshtrës po humbet, njerëzit po ikin nga mediat dhe lajmet, po krijohet një mjegull në opinion për tema të rëndësishme që po rrotullohen. Presioni publik si argument po zhduket dalëngadalë. “Në vitet e kaluara kemi parë edhe pasojat që mund të kenë në shëndetin e njerëzve”, kujton Rogaç.
Ndonëse vëren se është e vështirë të matet “sasia” e manipulimit të informacionit në Serbi, ai thekson se mediat tradicionale, rrjetet sociale dhe politikanët kanë qenë në fokus të Istinomerit prej vitesh dhe se baza e vlerësimit dhe analizës së tyre tregon se sa ka në fakt.
“Po flasim për mijëra tekste. “Serbia është specifike për sa i përket numrit të njerëzve që i shmangen në mënyrë aktive lajmeve dhe kjo tregon se sa të “ngopur” dhe të lodhur janë nga gjithçka”, paralajmëron Rogaq.
Nga ana tjetër, gazetarja e Rrjetit për Hulumtim të Krimit dhe Korrupsionit (KRIK) Vesna Radojeviq thotë se mediat kryesore në Serbi më së shumti përhapin lajme të rreme dhe nuk luftojnë kundër tyre. Megjithatë, ai e sheh bazën për t’u larguar nga konsumimi dhe prodhimi i dezinformatave në mendimin kritik, dhe vënien në një kontekst më të gjerë të atij që e përhap atë.
“Është më e rëndësishme që publiku i gjerë të mësojë të konsumojë media duke e parë atë përmes disa filtrave”. Për të ditur se kush i zotëron mediat dhe me kë janë afër, për të kuptuar pse nuk është mirë të përdoret gjuhë sensacionaliste, gjuhë urrejtjeje. Për të kuptuar pse nuk ka as një mijë shkrime pozitive për opozitën në disa media, e kështu me radhë. Gjëja më e rëndësishme është t’u shpjegojmë atyre se disa nga këto media në fakt janë duke llogaritur media që i shërbejnë vetëm një partie, pra asaj në pushtet. Është gjithashtu e rëndësishme t’i shpjegohet audiencës së re, të orientuar ekskluzivisht drejt disa mediave të reja, se ata duhet të shikojnë në mënyrë kritike të gjitha përmbajtjet dhe të mësojnë të jenë skeptikë. Mjetet dhe aftësitë për të ‘gërmuar’ diçka vijnë me kohën dhe përvojën”, thekson gazetarja e KRIK.
Përgjegjësinë e madhe për vërshimin e dezinformatave në hapësirën tonë publike Radojeviq e sheh në radhë të parë tek individët nga kulmi i shtetit, por gjithashtu beson se mediat duhet të jenë në gjendje të mbrojnë veten dhe publikun prej tyre.
E them këtë sepse kur shikoni strukturën e pronësisë së gazetave ditore dhe televizioneve me frekuencë kombëtare, do të shihni se gjithçka i ka ardhur Partisë Progresive Serbe dhe njerëzve të afërt me pushtetin. Vetë presidenti, por edhe njerëzit që e rrethojnë, nuk i shmangen përdorimit të kësaj makinerie për qëllime propagandistike dhe shpifje ndaj kundërshtarëve politikë. Natyrisht, përgjegjëse janë edhe ato media që nuk kanë redaktorë dhe gazetarë që janë të aftë të kundërshtojnë abuzime të tilla.Nga ana tjetër, kompanitë e mëdha të teknologjisë si Meta, Twitter dhe YouTube kanë ndoshta ndikimin më të madh në atë që ka ndodhur në vitet e fundit si në vendin tonë ashtu edhe në botë është zgjeruar mjaft numri i teorive të ndryshme konspirative, dezinformatave. E gjithë kjo sepse tani burim i disa lajmeve mund të jetë kushdo që nuk është mjaft i vetëdijshëm për përgjegjësinë e tij. Pra, ndodh shumë lehtë që dikush, për fat të keq, të humbasë jetën sepse besonte se varikina i shpëton jetën nga korona. Dhe këtë e ka marrë si rekomandim, për shembull, nga kumbari i tij në Viber”, paralajmëron Radojeviq, duke shtuar se rreziku i dezinformatave fshihet nga të gjitha anët – nga gazetat e përditshme e deri te televizionet kombëtare dhe rrjetet sociale.
Ashtu si redaktori i Istinomer, gazetarja dhe analistja e qendrës kërkimore dhe botuese Demostat Ivana Petronijeviq Terziq vëren se lajmet e rreme dhe dezinformatat në mediat serbe shfaqen në forma të ndryshme, si manipulimi i fakteve, pretendimet e pasakta dhe vendosja e qëllimshme e lajmeve të pasakta. , dezinformata mashtruese pa dashje, fakte manipulimi, pretendime të pabaza ose të njëanshme.
“Përveç kësaj, jemi dëshmitarë të fshehjes së informacionit dhe konfuzionit të qëllimshëm të publikut”. Disa media në Serbi po përpiqen të kundërshtojnë përhapjen e dezinformatave dhe lajmeve të rreme duke përdorur mjete të njohura, ndërsa media të tjera po i përdorin ato për të manipuluar dhe përhapur propagandë. Demostat ka vite që lufton dezinformimin, ndaj ne përpiqemi t’u shpjegojmë lexuesve tanë konceptin e dezinformimit dhe lajmeve të rreme, format në të cilat ato shfaqen, arsyet pse publikohen më shpesh në Serbi dhe në botë, mënyrat për të luftuar kundër ato, por edhe për t’i ndërgjegjësuar se fshehja e informacionit është edhe dezinformim. Ne gjithashtu u shpjegojmë lexuesve tanë se si inteligjenca artificiale përdoret për të krijuar përmbajtje të rreme dhe se si vendet individuale promovojnë narrativat e tyre duke përhapur pretendime të pabaza dhe të njëanshme. Gjithashtu, si përdoren rrjetet sociale dhe algoritmet e tyre për përhapjen e dezinformatave, si të njihen lajmet e rreme, sa keqinformimi ndikon në jetën tonë të përditshme, por edhe se si (keq)informohet publiku serb për ngjarje të rëndësishme, siç është masakra në Vladislav. Shkolla Rybnikar dhe në Mlladenoc, protestat që pasuan, por edhe konfliktet e fundit në veri të Kosovës dhe Metohisë”, shpjegon bashkëbiseduesi ynë.
Megjithatë, ai beson se ashtu si përparimet në teknologji ndihmojnë në krijimin dhe përhapjen e dezinformatave, teknologjia moderne gjithashtu ofron shumë opsione dhe mjete për të luftuar lajmet e rreme në të gjitha format e tyre – tekst, foto ose video.
“Në Demostat ne i përdorim këto mjete dhe ia prezantojmë audiencës, por besojmë se kur bëhet fjalë për luftën kundër dezinformatave është shumë e rëndësishme që të ndërgjegjësohet qytetarët për të, veçanërisht tek të rinjtë. Kjo është arsyeja pse ne filluam iniciativën për të futur lëndën e shkrim-leximit mediatik në sistemin shkollor në Serbi, si një formë mbrojtjeje kundër lajmeve të rreme, dezinformimit dhe manipulimit të informacionit. Në periudhën e ardhshme është planifikuar gjithashtu që Demostat të publikojë Strategjinë e Literaturës Mediatike, në të cilën po punohet nga gazetarë, psikologë dhe sociologë, e cila do të përfshijë udhëzime për identifikimin e lajmeve të rreme dhe mbrojtjen nga dezinformata”, lë të kuptohet Petronijević Terzić.
Gazetarja Demostata thekson se dezinformatat, gjysmëinformatat dhe propaganda në Serbi përhapen më shpejt përmes mediave – tabloideve proqeveritare, gazetave, televizioneve me frekuencë kombëtare dhe atyre që transmetohen në kabllor, por edhe një numër i madh portalesh që shpesh publikojnë në mënyrë të pandalshme. lajme, pa asnjë verifikim.
Lajmet e rreme dhe dezinformatat përhapen edhe përmes rrjeteve sociale, ku është shumë e lehtë të vendosen lajme të rreme, të cilat shpesh i bien edhe ata që e konsiderojnë veten të informuar dhe të arsimuar”, kujton bashkëbiseduesi i Danas.
Prandaj, ai beson se përgjegjësinë e tyre për përhapjen e dezinformatave e kanë edhe individët e shoqërisë, pasi siç thotë ai, secili prej nesh mund të marrë pjesë në të pa e ditur apo me vetëdije me një klikim në “share” në një rrjet social.
“Prandaj është e rëndësishme që përpara se të ndajmë diçka, të sigurohemi që lajmi të jetë i saktë. Një përgjegjësi e madhe e ka mediat, përmes të cilave lajmet e rreme dhe propaganda përhapen më shpejt. Pronarët e mediave, redaktorët dhe gazetarët janë më të përgjegjshmit në këtë kuptim. Lejojnë përhapjen e informacionit të pasaktë me vetëdije, por ndonjëherë edhe thjesht duke postuar lajme pa asnjë verifikim”, thotë gazetari i Demostata.
Ajo tregon për Danas se anketa e fundit e opinionit publik Demostat ka treguar se qytetarët për sa i përket çështjeve politike dhe sociale besimin më të madh e kanë tek Shërbimi Publik dhe televizionet me frekuencë kombëtare. Andaj, ai sugjeron që këto media të kenë përgjegjësi të madhe kur është fjala për informimin e qytetarëve të Serbisë.
Veç kësaj, Petronijeviq Terziq do t’ua caktonte “meritën” për përhapjen e dezinformatave, gjysmëinformacioneve dhe propagandës, si dhe për pengimin e publikut për të mësuar faktet dhe kontekstin e ngjarjes, zyrtarëve në pushtet, me përfundimin se. çdo person që ka ndonjë ndikim në publik, duhet të kujdeset që të mos marrë pjesë në përhapjen e dezinformatave. Sipas saj, çdo banor i vendit tonë do të kontribuojë në uljen e lajmeve të rreme duke edukuar veten, por edhe duke u përpjekur të edukojë të tjerët në mjedisin e tyre.
