Midis 2003 dhe 2011, ish-këshilltarja federale socialiste Micheline Calmy-Rey promovoi një politikë aktive në Punët e Jashtme të Zvicrës. Në një intervistë për swissinfo.ch, trnsmetuar nga balkanweb ish-presidentja e Konfederatës zvicerane kujton periudhën kur u shpall pavarësia e Kosovës.
Swissinfo.ch: Kur ka qenë hera e fundit që keni vizituar Kosovën, shtet i së cilës jeni qytetar nderi?
Micheline Calmy-Rey: Në fund të nëntorit të kaluar. Shkova atje për një fondacion që unë drejtoj. Ne po kërkonim tokë të përshtatshme për të krijuar një shtëpi pleqsh. Pas këtij projekti qëndron një sipërmarrës i suksesshëm frëngjisht-folës, vetë pjesëtar i diasporës, i cili financon këtë shtëpi të ardhshme të të moshuarve. Kjo tregon një gjë: në Zvicër kosovarët janë integruar mirë, është sukses.
Në Zvicër diaspora kosovare është shumë e madhe. Sipas Zyrës Federale të Statistikave, rreth 300,000 njerëz thonë se flasin gjuhën shqipe si gjuhën e tyre të parë në shtëpi. A është kjo shtëpi për të moshuarit për zviceranët nga Kosova që dëshirojnë të pensionohen atje?
Kjo është një shtëpi e destinuar për popullatën kosovare. Jo për njerëzit që kthehen nga Zvicra. Ky projekt synon të përhapë konceptin e shtëpive të të moshuarve në vend. Kosova është një vend i varfër që nuk e ka këtë lloj institucioni kudo. Kjo shtëpi ka për qëllim serbët dhe shqiptarët e Kosovës. Popullsia e këtij rajoni është e përzier. Ne kemi identifikuar tokën dhe sipërmarrësi tani duhet të rregullojë financimin. Në këtë vizitë jam pritur edhe nga presidentja Vjosa Osmani, kryeministri dhe anëtarë të tjerë të qeverisë.
Duket se keni shumë lidhje në Kosovë. Shkoni shpesh atje?
Jo shumë shpesh, jo. Para kësaj kam takuar kryeministrin Albin Kurti në Cyrih. Ai ishte atje për të nënshkruar një Memorandum Mirëkuptimi me partinë time, Partinë Socialiste. Gjatë vizitës sime vitin e kaluar, fola me qeverinë e Kosovës për sfidat kryesore të vendit. Para së gjithash, bëhet fjalë për njohjen e Kosovës nga një numër më i madh shtetesh. Aktualisht janë rreth njëqind.
Çfarë mendoni për kreun e qeverisë Albin Kurti? Lëvizja e tij Vetëvendosje paraqitet si kundërvënie e partive politike që deri më tani kanë dominuar Kosovën.
Kam punuar mirë me të gjithë bashkëbiseduesit nga Kosova, qoftë Albin Kurti, Hashim Thaçi apo të tjerë.
Ish-kreu i qeverisë Hashim Thaçi po gjykohet në Hagë për krime të mundshme kundër të drejtave të njeriut. Cila ishte përvoja juaj si ministër i Jashtëm me të?
Nuk e lejoj veten të gjykoj bashkëbiseduesit e mi politikë. Ai ishte kryeministër i Kosovës. Ai e njihte shumë mirë Zvicrën, gjermanishtja e tij zvicerane është gjithashtu shumë e mirë. Figura politike që më bëri më shumë përshtypje në Kosovë ishte presidenti pacifist Ibrahim Rugova, babai i Pavarësisë. Nën kujdesin e Kombeve të Bashkuara, në vitet 2000, kam pasur shumë kënaqësi duke punuar me bashkëbiseduesit kosovarë.
Sot, me kontekstin e ri gjeopolitik, ku qëndrojnë sfidat e Kosovës?
Unë do të thoja se lufta në Ukrainë ndryshoi lojën. Vendet e Ballkanit Perëndimor janë bërë më të rëndësishme strategjikisht. Dhe këto vende janë shtete të reja, marrëdhënia e tyre me Rusinë është asimetrike dhe jo gjithmonë e thjeshtë. Në këtë kontekst, Kosova ka nevojë për njohjen e shteteve të tjera për t’iu qasur organizatave ndërkombëtare. Ajo dëshiron të jetë anëtare e Bashkimit Evropian dhe NATO-s, aleancës së mbrojtjes.
Qeveria zvicerane tashmë është deklaruar në favor të pavarësisë formale të Kosovës në vitin 2005.
Po, kemi filluar shumë herët, disa vite pas luftës, të trajtojmë çështjen e statusit të Kosovës. Zvicra ishte vendi i parë që mori në konsideratë pavarësinë. Situata dukej e ndërlikuar. Qëndrimi ndërkombëtar ishte se Kosova duhet së pari të përmbushë standardet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut dhe qeverisjen. Për palën kosovare dukej e vështirë; atëherë nuk kishte as qeveri e as shtet. Në emër të Zvicrës, ne jemi shprehur në favor të një qasjeje të re: së pari le të qartësojmë statusin e vendit dhe kur një qeveri kosovare të fillojë punën e saj, ne do të jemi në gjendje ta gjykojmë atë përsa i përket përgjegjësisë së saj për të drejtat e njeriut. Kjo ishte deklarata e Zvicrës në Këshillin e Sigurimit të OKB-së. Pikërisht atëherë filluan diskutimet për pavarësinë e Kosovës në kuadër të Kombeve të Bashkuara. Prandaj, Zvicra luajti një rol të rëndësishëm. Ajo gjithashtu kishte interes që Kosova të ishte e pavarur.
Për çfarë?
Për shkak të komunitetit të madh kosovar në vend. Pas Gjermanisë, është në Zvicër ku jeton pjesa më e madhe e diasporës kosovare – kjo natyrisht e bën atë, në raport me popullsinë, një komunitet shumë më të madh në Zvicër sesa në Gjermani. Ishte në interesin tonë që tensionet të zbuten në Ballkanin Perëndimor.
Në dimrin e vitit 2008, a ishit ende e befasuar nga shpallja e pavarësisë?
Më 17 shkurt isha e ftuar në misionin katolik shqiptar në Ëil. Unë duhej të flisja atje gjatë ceremonisë. Mora trenin për në Bernë dhe në atë kohë nuk ishte lajm. Por në stacionin Ëil, prifti erdhi për të më takuar me lot.
Nga shpallja e pavarësisë së Kosovës dhe njohja e saj nga Zvicra, kaluan dhjetë ditë. Cilat ishin diskutimet politike midis 17 shkurtit dhe njohjes zyrtare nga Berna?
Kërkohej marrëveshja e Komisionit të Politikës së Jashtme dhe, natyrisht, e Këshillit Federal. Përfundimisht, ne njohëm pavarësinë e Kosovës në të njëjtën kohë me Bashkimin Evropian. Meqenëse jo të gjitha vendet e OKB-së ishin të përgatitura për ta bërë këtë, Kosova u detyrua të shpallte njëanshme pavarësinë.
Shumë mendojnë ndryshe, por Zvicra nuk ishte vendi i parë që njohu pavarësinë. Nga ana tjetër, ne ishim vendi i parë që donim ta diskutonim. Më pas, me diplomacinë zvicerane, ne ndihmuam për të bërë të mundur. Unë vërej se ekziston një lidhje e fortë mes Kosovës dhe Zvicrës. Disa flasin për atë si kantonin e 27- të zviceran.
Nëse do të ishte vërtet kështu, Zvicrës do t’i duhej të bënte shumë më tepër në nivel diplomatik, por ndoshta edhe për të rinjtë kosovarë në aspektin e bursave dhe shkëmbimeve të trajnimeve. A e mban Zvicra ende këtë marrëdhënie sot?
Në Kosovë, sidomos në verë, kudo shihni targa zvicerane – dhe diaspora kosovare bën shumë për vendin. Por nuk mund të flas për qeverinë aktuale zvicerane. E di që jemi të pranishëm në Kosovë me ndihma – nuk e di as përmasat e as zonat. Por mendoj se Kosova është në rrugën e duhur. Pengesa kryesore e saj janë tensionet me Serbinë. Po të isha kryeministër i Kosovës sot, do të kisha shumë vështirësi për ta qeverisur këtë vend. Në veri të Kosovës, ku popullsia është kryesisht serbe, ekziston një sistem social paralel. Tekstet e tyre shkollore sigurohen nga Serbia. Disa komuna refuzojnë autoritetin e Prishtinës. Është e vështirë të qeverisësh këtë vend. Bashkimi Evropian ndërmjetëson mes Serbisë dhe Kosovës, por zyrtarët e tij – përfaqësuesi special i BE-së Miroslav Lajčák dhe shefi i politikës së jashtme Josep Borrell për shembull – vijnë nga vende që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës.
Miroslav Lajčák është sllovak dhe Josep Borrell është spanjoll. Pesë vende të BE-së nuk e njohin pavarësinë e Kosovës. Përveç Sllovakisë dhe Spanjës, këto përfshijnë Rumaninë, Greqinë dhe Republikën e Qipros. Spanja, për shembull, ka frikë nga nxitja e aspiratave për pavarësi në vend. Greqia refuzon për arsye historike…
Ndërmjetësuesit e BE-së ndjekin një politikë që, në një masë të caktuar, mbron Serbinë. Nga Albin Kurti kërkohet që t’u jepet më shumë autonomi komunave serbe.
Por quid pro quo duhet të jetë që Serbia ta njohë Kosovën. Megjithatë, presidenti serb thotë se nuk do ta bëjë kurrë. Këtu qëndron problemi i Kosovës.
Për ju, a duhet që Zvicra të pozicionohet mes Serbisë dhe Kosovës pavarësisht nga BE-ja?
Jo, Zvicra nuk duhet të kërkojë të zërë vendin e BE-së. Por mund të fillojë një dialog me qeverinë e Kosovës rreth modeleve të qeverisjes që pranojnë diversitetin.
Në Kosovë ekziston frika se mos bëhet një Bosnje-Hercegovinë e dytë. Zvicra mund të shërbejë si model në kërkimin e një alternative. Në Zvicër, ne kemi një qeverisje shumë të veçantë që bashkon pakicat e ndryshme gjuhësore dhe kulturore. Zvicra mund të shërbejë si pikë referimi për një sistem që lejon bashkëjetesën e popullatës serbe dhe shqiptare në Kosovë.
Si Ministre e Jashtme, ju mbrojtët një politikë të jashtme proaktive. A është e drejtë të mendosh se nuk ka mbetur shumë nga ideja juaj e neutralitetit aktiv në politikën e jashtme aktuale?
Disa diplomatë që kanë punuar tashmë me mua vazhdojnë të punojnë për Departamentin Federal të Punëve të Jashtme. Por siç thashë, nuk mund të flas për qeverinë aktuale, as për politikat e saj. Për të pasur ndikim në skenën ndërkombëtare, një vend si Zvicra nuk mund të deklarojë thjesht se është i disponueshëm brenda kuadrit të zyrave të tij të mira. Zyrat e mira kërkojnë që ne vetë të mendojmë për dialogët e mundshëm, të analizojmë situatën – duke marrë parasysh edhe interesat e vetë Zvicrës. Për të pasur një ndikim, nuk mjafton të shpallesh veten të disponueshëm.
