Nga janari i vitit pasardhës, Serbia merr kryesimin e Sekretariatit të CEFTA-s, i cili është përgjegjës për koordinimin e bashkëpunimit ekonomik ndërmjet vendeve që kanë nënshkruar këtë marrëveshje. Megjithatë, edhe pse marrëveshja supozohet të sigurojë tregti të papenguar ndërmjet Serbisë, Shqipërisë, BeH, Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut dhe Kosovës, ndalimi i Prishtinës për shpërndarjen e produkteve serbe në territorin e Kosovës është ende në fuqi.
Për shkak të shkeljes së tillë të marrëveshjes, Prishtinës nuk iu shqiptua asnjë sanksion dhe ekonomistët besojnë se fakti që vendi ynë këtë herë do të kryesojë CEFTA-n nuk do të ndikojë shumë që situata të jetë ndryshe.
Ekonomisti Ivan Nikoliq thotë për Danas se situata me plasimin e mallrave në Kosovë është çështje krejtësisht politike dhe se mund të zgjidhet vetëm nëse ka presion të mjaftueshëm nga Perëndimi.
Bashkëbiseduesi ynë tregon se nuk ka asnjë organ që do ta “detyronte” Prishtinën të përmbushë obligimet e saj, duke filluar nga Marrëveshja e Uashingtonit apo deri në themelimin e ZSO-së.
“Ka shumë raste për të cilat duhet të reagojmë dhe t’i bëjmë presion Prishtinës që t’i respektojë marrëveshjet, por del se Prishtina është më e fortë se shumë mjete shtrënguese, edhe ato që veprojnë në parim, pa një qëndrim të qartë se dikush do t’i bartë pasojat. “, shpjegon ky ekonomist.
Mirëpo, kur është fjala për vetë Cefta, Nikoliq thotë se në këtë moment shtrohet pyetja nëse mund të thuhet se projekti ekziston fare.
Ashtu si Nikoliq, profesori i Fakultetit Ekonomik Ljubodrag Saviq beson se presidenca e CEFTA-s do të reduktohet në faktin se Serbia do të përpiqet të mbledhë anëtarët dhe të përpiqet të rivitalizojë marrëveshjen. Megjithatë, sipas epilogut pozitiv, ai është skeptik, pasi siç thotë ai, në Cefta nuk sundojnë parimet ekonomike, por politike.
“Cefta u krijua kur Çekia, Hungaria, Sllovakia dhe Polonia donin të hynin në Bashkimin Evropian dhe përfituan shumë prej saj. Me hyrjen në BE, radha e vendeve të ish-RSFJ-së, plus Shqipërisë dhe Moldavisë. Një pjesë hyri në BE dhe kjo mbeti. Megjithatë, kur politika ndërhyri në Ballkan, Cefta praktikisht e humbi rëndësinë e saj dhe Albin Kurti e çoi aksionin e murrizit kur ngriti tarifat doganore në 10 dhe më pas në 100 për qind. Ky ishte fillimi i fundit të Ceftës. Shqipëria, Serbia dhe Maqedonia kërkonin një alternativë, e cila ishte Ballkani i Hapur. Vendet e tjera nuk u bashkuan me të, kështu që ne kemi ngecur mes Cefta-s dhe Open Balkans. Është e qartë se asnjëri nuk funksionon. Në fillim funksionoi mirë sepse të gjitha vendet kishin të njëjtin synim, të zotëronin sa më shpejt rregullat evropiane dhe të bëheshin anëtarë të BE-së. Mirëpo, tani Cefta duket si një lokomotivë me avull që qëndron në stacion, nuk e fiket furrën e lartë, avulli është gati, por treni nuk shkon”, shpjegon Saviq.
Ai thekson se asnjë shtet anëtar nuk e mbështet më seriozisht Cefta-n dhe se nuk ka mundësi që një vend që shkel marrëveshjen të sanksionohet.
Nga ana tjetër, Bojan Staniq nga Oda Ekonomike e Serbisë, thotë se CEFTA përfaqëson një marrëveshje të rëndësishme për vendin tonë, sepse, siç shpjegon ai, territori që mbulon është, pas Bashkimit Evropian, tregu më i rëndësishëm ku ne tregtojmë produkteve. Këtë e konfirmojnë të dhënat e PKS-së, sipas të cilave shkëmbimi total i Serbisë me nënshkruesit e marrëveshjes së CEFTA-s në vitin 2022 ishte gati shtatë miliardë euro.
“Si ekonomi udhëheqëse, ne jemi shumë konkurrues këtu dhe kemi një tepricë që është më shumë se 200 për qind e mbulimit të importeve nga eksportet. Gjithashtu, është e rëndësishme të kihet parasysh se është një marrëveshje që forcoi më tej marrëdhëniet ekonomike të kompanive të vogla dhe të mesme që nuk janë shumë konkurruese për të tregtuar në tregun evropian, ndaj dërgojnë produktet e tyre në kuadër të Cefta-s. “, tha Staniq.
Duke folur për ndalimin e eksportit të mallrave nga Serbia në territorin e Kosovës dhe Metohisë, Staniç pohon se edhe pse Serbia do të kryesojë CEFTA-n, marrëdhënia e Prishtinës me Beogradin nuk varet nga kjo. Ai shton gjithashtu se duke qenë se fakti i përmendur tolerohet, mund të duhen edhe disa muaj.
“Kur bëhet fjalë për territorin e Kosovës dhe Metohisë, bllokada e importeve i shkaktoi ekonomisë sonë humbje mbi 80 milionë euro. Por, kur bëhet fjalë për shkeljen e marrëveshjes së CEFTA-s, nuk është hera e parë. Në të njëjtën kohë, produktet serbe janë të kërkuara në Kosovë dhe Metohi, si lëndë përfundimtare ashtu edhe ato të papërpunuara dhe me to, kur nuk ka bllokadë, arrijmë rreth 500 milionë euro xhiro (rreth 400 milionë eksporte dhe 100 milionë importe). “Duke pasur parasysh rëndësinë e CEFTA-s, është e nevojshme të përmirësohet mekanizmi funksional, domethënë të gjendet një mënyrë për të parandaluar shkeljen e njëanshme të marrëveshjes, por edhe për të përfshirë më lirshëm tregtinë e shërbimeve brenda saj”, përfundon Staniq.
Kujtojmë se CEFTA (Marrëveshja e Tregtisë së Lirë të Evropës Qendrore) është një marrëveshje për tregtinë e lirë ndërmjet vendeve anëtare, ku përfshihen Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Moldavia, Serbia dhe Kosova, e cila nuk njihet nga të gjitha vendet anëtare të OKB-së. .
Kjo marrëveshje është nënshkruar më 21 dhjetor 2006 dhe ka hyrë në fuqi më 26 korrik 2007.
