Në Rusi dhe vendet post-sovjetike, shumë festojnë Ditën Ndërkombëtare të Gruas, por për Balkarët, 8 Marsi shoqërohet me një tragjedi kombëtare. Sot mbushen 80 vjet nga fillimi i dëbimit total të Balkarëve – një popull i vogël që jetonte në grykat malore rrëzë Elbrusit.
Për çfarë ishin “fajtor” alanët malësorë?
Në nëntor 1943, populli Karachay, i lidhur me Balkarët, u dëbua nga atdheu i tyre historik. Më 8-9 mars 1944, kjo goditje i ra edhe vetë Balkarëve. Siç ishte rasti me kalmykët, çeçenët dhe ingushët, ata u akuzuan në mënyrë të paprovuar për bashkëpunim me forcat pushtuese gjermane në Kaukazin e Veriut gjatë periudhës kur ata pushtuan dhe kontrolluan territoret e rajonit: nga 12 gusht 1942 deri më 8 janar 1943. .
Balkarët (( vetë-emri – Alans, Tauls), si shumë popuj të Kaukazit të Veriut, përjetuan tmerret e pushtimit nga ushtria gjermano-rumune. Mbi gjashtë muaj në Kabardino-Balkaria, 2053 robër lufte dhe 2188 civilë u vranë Në vetëm një varr masiv, të zbuluar gjatë Në Nalchik, më shumë se 600 njerëz nga fshatrat Gundelen, Bylym, Nizhny Baksan, Baksan i Epërm, Kashtakau dhe nga Nalchik u gjetën të torturuar dhe vrarë.
Gjatë viteve të pushtimit të Republikës Socialiste Sovjetike Autonome Kabardino-Balkariane, djemtë dhe bashkëshortët e atyre që autoritetet e pasme i dërguan në mërgim luftuan në fronte. Shumë banorë të republikës u përfshinë gjithashtu në frontin e punës: ata kontribuan në kauzën e përbashkët të fitores ndaj armikut. Argumenti kryesor për dëbimin ishte ekzagjerimi nga autoritetet sovjetike dhe agjencitë e sigurisë së republikës për numrin e grupeve bandit. Si rezultat, më 5 mars 1944, Komiteti Shtetëror i Mbrojtjes (GKO) miratoi një rezolutë “Për dëbimin e Balkarëve nga Republika Socialiste Sovjetike Autonome Kabardino-Balkariane”.
Sipas dëshmitarëve okularë , më 8 mars në orën 6 të mëngjesit, operativët dhe ushtarët e NKVD filluan një operacion dëbimi njëkohësisht në të gjitha vendbanimet ku Balkarët jetonin kompakt. Atyre u thanë: “Ju duhet te largoheni edhe keni 20-30 minuta për t’u përgatitur. Merrni më shumë ushqim sesa gjëra.”
Në një telegram nga Komisariati Popullor i Punëve të Brendshme të datës 11 Mars, dërguar kryetarit të Komitetit Shtetëror të Mbrojtjes së BRSS, thuhej sa vijon për ecurinë e dëbimit të Balkarëve: “NKVD raporton se operacioni për dëbimin Balkarët nga Republika Socialiste Sovjetike Autonome Kabardino-Balkariane u përfundua më 9 mars. Ngarkuar në trena dhe dërguar në vendet e vendbanimeve të reja.
Vetëm një muaj pas dëbimit, më 8 prill, u nënshkrua Dekreti “Për rivendosjen e Balkarëve që jetonin në KB RSSS dhe për riemërtimin e KB ASSR në RSS Kabardiane”
Kolonë të veçantë në stepat e Kazakistanit dhe Kirgistanit
Dokumentet sovjetike tregonin se Balkarët e zhvendosur mund të merrnin me vete deri në 500 kg ushqim, veshje dhe gjëra të tjera për familje. Në fakt, duke i përzënë njerëzit nga shtëpitë e tyre nën kërcënimin e armëve, atyre iu dha maksimumi një orë kohë dhe u paralajmëruan të merrnin ushqim për dy deri në tre ditë, megjithëse trenave iu deshën dy deri në tre javë për të arritur në destinacionin e tyre.
Qeveria e vendit nxori një dekret që me të mbërritur në Kazakistan, të dëbuarve do t’u duhet t’u jepet bagëti në këmbim të kafshëve të lëna pas në atdheun e tyre. Si rezultat, nuk u regjistrua asnjë rast i vetëm i transferimit të bagëtive apo pronës tjetër tek kolonët. Ata vendoseshin në periferi të fshatrave, qyteteve dhe qyteteve: më shpesh në stalla të fermave kolektive ose vathë dhensh, të cilat ndonjëherë nuk kishin as dritare as dyer. Mungesa e ushqimit dhe strehimit çoi në vdekje masive midis Balkarëve në vitet e para të dëbimit.
Të gjithë përfaqësuesit e popujve të dëbuar në stepat e Kazakistanit dhe Kirgistanit përshkruajnë se vitet e para ishin më katastrofat për ta. Kjo shoqërohet me sëmundje (malarie, dizenteri, tifo) dhe punë rraskapitëse.
Në vitin 1948, kolonët specialë u caktuan në një vendbanim me komandantin e vet, ku kishte një regjim të rreptë dhe ata duhej të qëndronin brenda kufijve të këtij vendbanimi për 24 orë. Të gjithë të rriturve iu kërkua të raportonin periodikisht në zyrën e komandantit. Kushdo që largohej nga vendbanimi special pa paralajmërim përballej me 20 vjet burg për “arratisje”. Mbulimi ose mosraportimi i lëvizjeve të tilla dënohej me pesë vjet burg. Ky Dekret u anulua vetëm në vitin 1954.
Në mars 1955, me vendim të Këshillit të Ministrave të BRSS, u vendos që të lëshoheshin pasaporta për kolonët specialë, të cilët në fakt dhe ligjërisht i njihnin ata si qytetarë të plotë të vendit. Megjithatë, në të njëjtin vit u njoftua se të dëbuarve iu ndalua kthimi në atdheun e tyre historik.
Nëse në 1939 numri i përgjithshëm i grupit etnik ishte 42.685 njerëz, atëherë sipas regjistrimit të vitit 1959, domethënë dy vjet pas rivendosjes së autonomisë së Kabardino-Balkaria, numri i tyre ishte më i ulët se në prag të Luftës së Dytë Botërore – 42.408 persona.
“Likuidimi i autonomisë së popullit Balkar shkaktoi shkatërrim fizik në shkallë të gjerë të grupit etnik, shkatërrim të dhunshëm të të gjithë strukturës së zhvillimit të tij socio-ekonomik dhe kulturor. Në përgjithësi, dëbimi që në fillim ishte dhe mbetet një monstruoz. krim dhe një mizori e rëndë kundër popujve të shtypur”, thotë historiani Haxhi Murat Sabançiev, i cili ka hulumtuar çështjet e deportimit.
Më 14 nëntor 1989, me deklaratën e Sovjetit Suprem të BRSS, të gjithë popujt e shtypur u rehabilituan . Veprimet represive ndaj tyre u shpallën të paligjshme.
Në vitin 1991, u miratua ligji i RSFSR-së “Për rehabilitimin e popujve të shtypur” , i cili përkufizon rehabilitimin si njohjen dhe zbatimin e të drejtave të njerëzve për të rivendosur integritetin territorial që ekzistonte përpara rivizatimit me forcë të kufijve.
Tradicionalisht, në Ditën e Përkujtimit të viktimave të shtypjes së popullit Balkar, mbahen ngjarje përkujtimore .
Lotët e kujtesës
Gjatë gjithë jetës së saj, nëna e Svetlana M., Melek, nuk ishte në gjendje të pranonte kurrë faktin që ajo kishte mbetur vetëm në të gjithë familjen.
“Historinë e dëbimit e kemi dëgjuar qindra herë, çdo herë ajo nuk mund të fliste për të pa lot. Nganjëherë më dukej se ajo u transportua në ato vite, në atë tragjedi që e gjymtoi fatin e saj, duke i grabitur të gjitha ato. ishte më e shenjta: nëna, babai, vëllai dhe dy motrat e saj.Për ne kjo nuk është vetëm një histori – është pjesë e jetës sonë”, thotë Svetlana.
Prindërit e Rustam S. në momentin e dëbimit ishin 12 dhe 7 vjeç, ndaj kjo është një dramë personale për të: “Nëna ime Bijat kishte frikë nga një trokitje në derë deri në vdekjen e saj dhe vetëm më vonë filluam të kuptojmë se sa herë që ai i kujtonte asaj atë mëngjes të tmerrshëm të 8 marsit 1944, kur, duke rrëzuar dyert me kondakët e pushkëve, ushtarët hynin dhe nxirrnin [njerëzit] në oborrin ku binte bora. Kur i kërkuam babait që të thuaj me çfarë lidhej fjala “deportim”, tha me sy të lagur: “Ftohtë, uri dhe mungesë të kuptuarit pse u ndodhi kjo”.
Studentja Saida tregon pse nuk e feston në mënyrë parimore Ditën Ndërkombëtare të Gruas: “Unë qaj në këtë ditë, sepse nuk mund të mos kujtoj sesi gjyshërit e mi flisnin me kaq emocion për vështirësitë e tyre, kjo më ka mbetur përgjithmonë. Detyra ime është të përcjell gjithçka pasardhësve. Një krim që as nuk mund të falet dhe as të harrohet! Unë i dua festat, por nuk më pëlqejnë 8 Marsi. Kjo është dita më monstruoze në historinë e popullit tim!”
Një tjetër pasardhës i të zhvendosurve, Buzdzhigit, në një bisedë me gazetarin Kavkaz.Realii vuri në dukje se për të kjo është një tragjedi dhe një krim në përmasat e çdo familjeje individuale dhe të gjithë kombit.
“Edhe pse është thënë shumë për këtë, unë e kuptoj që nuk do ta dimë kurrë gjënë më të keqe. Ne e dimë [të vërtetën] vetëm nga ata që mbijetuan. Dhe ata nuk mund të ishin plotësisht të sinqertë. Kjo është ndoshta gjëja më e vështirë për mua Historia mund të mos japë kurrë një vlerësim të vërtetë të atyre ngjarjeve”, beson bashkëbiseduesi.
Një banor i Kabardino-Balkaria, Oleg Kelemetov, kërkoi që Komiteti Hetimor i Federatës Ruse të kontrollonte vendimet e Komitetit Shtetëror të Mbrojtjes së BRSS për dëbimet masive në bazë të kombësisë. Ai vuri në dukje se aktet e dëbimit të kalmikëve, çeçenëve, ingushëve, karaçajve, Balkarëve dhe tatarëve të Krimesë shkelnin Kushtetutën Sovjetike dhe Kodin Penal.
Në vitin 1943, rreth 70 mijë Karachai u dëbuan në Kazakistan dhe Kirgistan – rreth gjysma e tyre vdiqën në rrugë dhe në vitet e para të mërgimit. Më parë, faqja e internetit Kavkaz.Realii intervistoi ekspertë dhe banorë të Karachay-Cherkessia se pse ata nuk e njohin ligjin për rehabilitimin e viktimave të dëbimit si efektiv./Kosovatimes/
