Sot Serbia është në një pozitë më të mirë se 25 vjet më parë, por është ende larg Bashkimit Evropian (BE). Po të mos ishte bombardimi i RF të Jugosllavisë në vitin 1999, Serbia do të ishte një vend shumë më i avancuar sot – si ekonomikisht ashtu edhe politikisht, dhe ndoshta do të ishte gjithashtu pjesë e familjes evropiane, diplomati austriak Wolfgang Petriç, president i Austrisë. Instituti për Çështjet Evropiane, tha në një intervistë me Danas. dhe kryenegociatori i Bashkimit Evropian në bisedimet e paqes në Rambuje në 1999.
Ai thotë se lufta nuk është zgjidhja dhe se si diplomat beson në fuqinë e fjalës, por, thotë ai, “të gjithë dështuam dhe humbëm rastin për të mbyllur vitet e shkatërruara nga lufta me Rambujenë”.
Petriç thotë se të dyja palët e dinin se si do të dukej marrëveshja e paqes – një shkallë e lartë e autonomisë për Kosovën, por jo pavarësia, tërheqja e ushtrisë jugosllave – përveç kontigjentit për të siguruar kufirin shtetëror dhe për të shpërndarë UÇK-në. Për të garantuar sigurinë dhe zbatimin e marrëveshjes, shpjegon ai, janë propozuar forca paqeruajtëse të udhëhequra nga NATO/OKB.
Petriç është i bindur se ky do të ishte shansi më i mirë i fundit për Serbinë për ta mbajtur Kosovën brenda kufijve të saj dhe për të shmangur ndërhyrjen e NATO-s.
Arsyeja e mospranimit të marrëveshjes së paqes nga Millosheviqi, thotë Petriç, është se ai “qartësisht nuk e di”. Ndoshta, thotë Wolfgang Petrich , Millosheviçi po spekulonte duke refuzuar të nënshkruante, ndoshta “NATO do të dërgonte disa avionë, do të hidhte disa bomba dhe pastaj do të ndalonte.” Nuk ka ndodhur kështu”, thotë ai.
Siç thekson Petrich, paqja e qëndrueshme mund të arrihet vetëm kur fryma e kompromisit të rivendoset në marrëdhëniet ndërmjet shteteve.
* Si u krijua Rambuje? Nga kjo distancë kohore, si ju duket ajo ngjarje tani?
Rambuje ishte pika e fundit e disa muajve të të ashtuquajturës diplomaci të anijes që ndërmorëm Christopher Hill për SHBA-në dhe unë për BE-në ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës. Ne paraqitëm një propozim për një plan paqeje – të ashtuquajturën marrëveshje të përkohshme – dhe kërkuam nga të dy palët – (Slobodan, President i Republikës Federale të Jugosllavisë) Millosheviç dhe (Ibrahim, Presidenti i parë i Kosovës) Rugova dhe këshilltarët e tyre – na jep komente me shkrim në mënyrë që ne t’i përfshijmë ato në propozimin tonë.
Para se t’i ftonim në Rambuje, ne ishim tashmë në versionin e pestë ose të gjashtë. Kjo do të thotë se edhe para fillimit të bisedimeve të paqes në Francë, të dyja palët e dinin se si do të dukej marrëveshja e paqes: shkallë e lartë e autonomisë për Kosovën, por jo e pavarësisë. Tërheqja e ushtrisë jugosllave – përveç kontigjentit për sigurimin e kufirit shtetëror. Shpërbërja e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). Për të garantuar sigurinë dhe për të zbatuar marrëveshjen, u propozua një forcë paqeruajtëse e udhëhequr nga NATO/OKB (ajo që tani quhet KFOR). Modelja ishte Dayton e nënshkruar nga Milloshević. Pra, supozuam se do të ishte e pranueshme për Beogradin.
Si më duket mua 25 vjet më vonë? Unë besoj fuqishëm se do të ishte shansi i fundit më i mirë për Serbinë që ta mbajë Kosovën brenda kufijve të saj dhe të shmangë ndërhyrjen e NATO-s. Lufta dhe mijëra të vdekur kanë ndryshuar rrënjësisht të gjithë situatën dhe kanë dobësuar pozicionin negociator të Beogradit.
Ajo duhej të pranonte tërheqjen e plotë të forcave të saj nga Kosova dhe ta bënte më realiste perspektivën e një Kosove të pavarur në sytë e bashkësisë ndërkombëtare. Nënkryetari në qeverinë e Millosheviçit, Vuk Drašković (kryetar i Lëvizjes Serbe për Rindërtim), i pyetur se për çfarë i vjen keq më shumë për të qenë në qeveri, tha: “Sikur të mos kishim nënshkruar Rambujenë.” Një vlerësim realist – por shumë vite shumë vonë .
* Pse Sllobodan Millosheviqi nuk pranoi asnjë zgjidhje që i ishte ofruar?
Mbetet vetëm të spekulojmë, sepse ekipi negociator jugosllav, shumë më me përvojë dhe me ekspertë të shkëlqyer se ai i Kosovës, na dërgoi një letër në ditën e fundit të Rambujesë në të cilën prezantoi rezultatet e arritura, duke vlerësuar rezultatet e deritanishme, duke parë edhe civile dhe ushtarake të marrëveshjes, dhe duke treguar se janë të gatshëm të vazhdojnë dhe mbyllin negociatat pas një pauze prej dy javësh. Po citoj nga kjo letër, e cila është nënshkruar nga shefi i delegacionit, profesor Ratko Markoviq: “RFJ-ja u pajtua që të diskutohet për shtrirjen dhe karakterin e pranisë ndërkombëtare në Kosovë për të zbatuar marrëveshjen që do të pranohet në Rambuje. “Është e qartë se nuk ka asnjë refuzim të qartë të pjesës ushtarake të marrëveshjes nga Rambuje:… shtrirja dhe natyra e pranisë ndërkombëtare…
Shtrohet pyetja se kush e mbizotëroi delegacionin jugosllav. Epo, e merrni me mend se çfarë ndodhi në fund në Shtëpinë e Bardhë…
* Kërcënimet se NATO do të bombardonte Jugosllavinë u diskutuan në vitin 1998 dhe Madeleine Albright, ish Sekretarja e Shtetit e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, foli për këtë. A i mori dikush seriozisht kërcënimet atëherë, dhe nëse jo – pse?
Që nga tetori 1998, ekziston një i ashtuquajtur urdhër aktivizimi i NATO-s, hapi i fundit përpara ndërhyrjes aktuale ushtarake. Disa ambasada evakuuan zyrat e tyre dhe u larguan nga Beogradi. Ata u kthyen shpejt sepse Millosheviqi tërhoqi një pjesë të forcave të tij nga Kosova dhe lejoi Misionin Verifikues të OSBE-së të hynte në Kosovë. Pra, ishte një situatë shumë e rëndë tashmë në fund të vitit 1998. Por pas një periudhe të shkurtër qetësie, konflikti vazhdoi dhe përfundoi vetëm në Reçak në mesin e janarit 1999, ku forcat speciale vranë 45 civilë. Kjo masakër ndryshoi lojën. SHBA-të donin të dërgonin menjëherë forcat e saj ajrore, por ne evropianët këmbëngulëm se tani ishte koha për të ftuar të dyja palët për të filluar negociatat serioze, bazuar në një marrëveshje të përkohshme që të dyja palët e kishin njohur prej shumë muajsh. Rambuje ishte me të vërtetë më shumë se vullneti politik për të gjetur një zgjidhje kompromisi.
* Sipas jush, pse Millosheviqi nuk e pranoi modelin e Dejtonit të vitit 1995 – që UÇK-ja të çarmatoset, të tërhiqet ushtria serbe nga Kosova dhe të vijnë forcat paqeruajtëse?
Natyrisht, nuk e di arsyen e vërtetë. Por ndoshta Millosheviqi po spekulonte duke refuzuar të nënshkruante, ndoshta NATO do të dërgonte disa avionë, do të hidhte disa bomba dhe më pas do të ndalonte. Nuk ndodhi. Mosmarrja seriozisht e SHBA-së – e cila sapo kishte përjetuar një “moment unipolar” të dominimit global – ishte një gabim i rëndë. Unë dhe kolegu im rus, Boris Mayorskiy, i kemi paralajmëruar vazhdimisht këshilltarët rreth Millosheviqit se NATO do të festojë së shpejti 50 vjetorin e saj dhe se nuk mund të lejojë të duket e dobët. Por pa dobi. Në këtë mënyrë, u humb një mundësi historike për të pranuar një zgjidhje paqësore.
* Ka shumë mendime të ndryshme në diskutimet e sotme për bombardimet e NATO-s – për disa është agresion, për të tjerë është gabim, për të tjerë është zgjidhja e vetme… Si e shihni?
Si një diplomat që beson në fuqinë e fjalës, ishte dëshpëruese të shihje se argumentet tona në favor të kompromisit nuk u dëgjuan. Ende kam një ndjenjë trishtimi kur kujtoj orët e fundit në Beograd. Të gjithë dështuam dhe humbëm rastin për të mbyllur 1990-ën e shkatërruar nga lufta me Rambujenë.
* Duke marrë parasysh gjithçka që është thënë deri më tani, çfarë do të thoshit nga një distancë prej 25 vitesh?
Lufta nuk është kurrë një zgjidhje. Mendoni për Bosnjën apo Kosovën. Shumë njerëz që u prekën nga luftërat dhe konfliktet në ish-Jugosllavi janë të plagosur për jetën. Një përfundim i trishtuar.
* Nëse bombardimi nuk do të kishte ndodhur në vitin 1999, ku do të ishte Serbia sot?
Definitivisht shumë më i avancuar – ekonomikisht, politikisht dhe ndoshta tashmë në BE.
* Ku jemi sot – edhe Kosova edhe Serbia?
Në një situatë më të mirë se 25 vjet më parë, por larg vendit ku mund të ishin Serbia dhe Kosova.
