Marrëveshja e Paqes e Stambollit midis Moskës dhe Kievit parashikonte zbatimin e nenit 5 të Kartës së NATO-s në lidhje me Ukrainën, tha ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov. Ai nënkupton ndihmën ushtarake për çdo anëtar të aleancës në rast të një sulmi të armatosur.
“Ne ishim të gatshëm të siguronim që, siç dëshironte delegacioni ukrainas, këto garanci të ishin jashtëzakonisht serioze. Neni 5 i Traktatit të Uashingtonit për krijimin e Aleancës së Atlantikut të Veriut u konsiderua si kufiri i seriozitetit”, tha Lavrov në një intervistë me Sputnik, Moscow Speaks dhe Komsomolskaya Pravda.
Kështu, Ukraina mund të marrë mbrojtjen e NATO-s, pretendon ministri. Në të njëjtën kohë, u tha veçmas se këto garanci sigurie nuk vlejnë për Krimenë dhe Donbasin: sipas Lavrov, kjo “do të thoshte se ato nuk mund të prekeshin”, përndryshe të gjitha marrëveshjet do të anuloheshin menjëherë.
Megjithatë, revista Wall Street Journal dhe Foreign Affairs, të cilat kishin akses në projekt-marrëveshjen dhe Marrëveshjen e Stambollit që i paraprinë, treguan se çështja për të ardhmen e rajoneve separatiste në Ukrainën lindore nuk ishte ngritur fare në dokumente; supozohej se do të diskutohej në një takim personal të presidentëve Vladimir Zelensky dhe Vladimir Putin.
Marrëveshja e Stambollit e 29 marsit 2022 e ndaloi Ukrainën që të presë ndonjë bazë ushtarake të huaj në territorin e saj, që do të thotë se NATO nuk do të jetë në gjendje të vendosë kontigjentin e saj atje në baza të përhershme. Lavrov shpjegoi se kjo pikë kishte të bënte me zbatimin e kërkesës së Presidentit Vladimir Putin për “çmilitarizim”.
Përveç kësaj, Kievit iu privua mundësia për të kryer stërvitje ushtarake me pjesëmarrjen e vendeve të treta, përveç në rastet kur të gjitha shtetet garantuese, përfshirë Rusinë dhe Kinën, ranë dakord për këtë, vuri në dukje Lavrov. Gjithashtu, sipas tij, dokumenti përcaktonte saktësisht se sa armë dhe personel lejohet të ketë Ukraina. WSJ dhe Punët e Jashtme vunë re se kjo klauzolë nuk ishte rënë dakord, por ishte krijuar për të treguar qëndrimet e ndryshme të palëve. Kështu, Rusia donte të kufizonte numrin e Forcave të Armatosura të Ukrainës dhe sasinë e pajisjeve ushtarake në 85,000 njerëz, 342 tanke dhe 519 artileri; pala ukrainase këmbënguli në shifra të tjera: përkatësisht 250,000, 800 dhe 1900.
Lavrov shtoi se Rusia është ende e gatshme për negociata, por nuk do të heqë dorë nga territoret e pushtuara. “Ndryshe nga historia e Stambollit, ne nuk do të ndalemi në armiqësitë gjatë negociatave. <…> Së dyti, realitetet në tokë janë bërë të ndryshme, dhe në mënyrë të konsiderueshme, dhe kjo duhet marrë parasysh. E kam fjalën jo vetëm për dislokimin dhe linjën e kontaktit, por edhe praninë <…> të katër rajoneve tona origjinale,” shpjegoi ministri .
Negociatat e fundit ballë për ballë ndërmjet delegacioneve të dy vendeve u zhvilluan në Stamboll më 29 mars 2022 . Pas kësaj, Ministria ruse e Mbrojtjes njoftoi tërheqjen e trupave nga Kievi. Ndihmësi i presidentit rus, Vladimir Medinsky, argumentoi se Ukraina ishte e gatshme të merrte garanci sigurie në këmbim të statusit të saj neutral.
Në muajin prill, palët, nëpërmjet video-konferencës, po përgatisnin tashmë një projekt-marrëveshje ndërmjet vendeve bazuar në Marrëveshjen e Stambollit; versioni i fundit është i datës 15 Prill. Por në atë kohë u zbuluan faktet e masakrës së civilëve në Bucha dhe qytete të tjera të rajonit të Kievit, ku më parë ishin vendosur trupat ruse dhe negociatat u ndërprenë. Më pas, Putin pretendoi se Ukraina nënshkroi marrëveshjen e Stambollit, por e hodhi atë “në koshin e plehrave të historisë” nën presionin e Perëndimit.
Në veçanti u fol për ndërhyrjen e kryeministrit të atëhershëm britanik Boris Johnson. Kreu i delegacionit negociues ukrainas, David Arakhamia , tha se ai këshilloi “të mos nënshkruani asgjë” me Rusinë, duke shtuar: “Të luftojmë”. Vetë Johnson pretendoi se ai nuk e ndaloi presidentin ukrainas Vladimir Zelensky të lidhte një marrëveshje paqeje, por vetëm shprehu shqetësimin për përmbajtjen e dokumentit. Vendet perëndimore nuk ishin vërtet të përgatitura për faktin se do të duhej të ofronin mbështetje ushtarake për Ukrainën në rast të një pushtimi të dytë rus, thekson Foreign Affairs.
Siç zbuloi botimi, Putini, trupat e të cilit pësuan humbje të mëdha dhe u detyruan të tërhiqen nga Kievi dhe Kharkovi, shprehu gatishmërinë e tij për të diskutuar jo më pak se statusin e Krimesë. Në veçanti, një nga dispozitat e marrëveshjes kërkonte një zgjidhje paqësore të mosmarrëveshjes mbi gadishullin brenda 10-15 viteve.
