Kanë kaluar tridhjetë vjet që kur Nelson Mandela u zgjodh presidenti i parë demokratik i Republikës së Afrikës së Jugut. U bë një premtim i madh për mundësi të barabarta për të gjithë. Por sot vendi është në probleme të shumta.
Republika e Afrikës së Jugut (JAR) ra në eufori pas zgjedhjeve të para të lira në 1994. Njerëzit pritën me orë të tëra për të votuar. Një frymë optimizmi pasoi Nelson Mandela, i cili u zgjodh president pas 27 vitesh burg.
Kongresi Kombëtar Afrikan (ANC), partia politike e Mandelës dhe ish-lëvizja anti-aparteid, sundon ende sot.
Por, duke parë tre dekadat e fundit në “tokën e shpresës”, bilanci i atij mbretërimi nuk dihet. Ekonomia është në gjendje të keqe, shoqëria është e përçarë dhe njerëzit mendojnë se politika nuk e shkurton shumë atë.
Hendeku midis të pasurve dhe të varfërve po rritet. Dhe pikërisht e kundërta – tejkalimi i hendekut dhe mundësive të barabarta për të gjithë – ishte premtimi kryesor kur zezakët e Afrikës së Jugut morën për herë të parë pushtetin tre dekada më parë. Sot ka zhgënjim të thellë për shkak të tradhtisë së kësaj ëndrre.
Por ka edhe arritje të rëndësishme. Fredson Gillenji, drejtor programi në Fondacionin Rosa Luxemburg në Johannesburg, thekson disa prej tyre: “Ne arritëm të prezantojmë një nga kushtetutat më përparimtare në botë, të krijojmë një gjyqësor të pavarur, të arrijmë lirinë e shtypit dhe të krijojmë kushtet për të lira dhe zgjedhje të ndershme”.
Duke folur për DW, ai përmend të drejtat e LGBTQ, arsimin e zgjeruar dhe aksesin më të mirë në energji elektrike, strehim dhe shërbime sociale për të varfërit.
Për shembull, kushtetuta e Republikës së Jugosllavisë ishte e para në botë që ndaloi diskriminimin në bazë të orientimit seksual. Në vitin 2006, vendi u bë i pesti në botë dhe i pari në Afrikë që lejoi martesat e të njëjtit seks.
Interesat korruptive
Për më tepër, JAR ka ende një shoqëri të fortë civile që është e zëshme në të drejtat e saj. Megjithatë, vitet e fundit vendi ka vuajtur nga konfliktet e brendshme brenda ANC. Lufta për pushtet dhe interesat korruptive e kanë kthyer vazhdimisht vendin prapa.
Pasojat janë gjithashtu ndërprerjet e përditshme të energjisë elektrike – furnizuesi shtetëror i energjisë elektrike Eskom është zhytur në korrupsion dhe borxhe. Pastaj papunësia e lartë, krimi dhe varfëria, rritja e kostos së jetesës.
Sipas Gillenji, fakti që pothuajse një në dy persona nën moshën 34 vjeç nuk ka një punë nxit më tej paqëndrueshmërinë sociale. Kjo përforcon ndjenjën se të huajt po ua heqin vendasve ato pak punë në dispozicion.
Zhgënjimi nga politika
Partia në pushtet ka humbur besimin gjatë viteve. ANC mund të bjerë nën një shumicë absolute prej 50 për qind për herë të parë në zgjedhjet e majit – në të cilat presidenti Cyril Ramaphosa kandidon për një mandat të dytë.
Sipas analistit ekonomik Daniel Zilke, ka një zhgënjim të thellë me paaftësinë e partisë çlirimtare. Ajo “nuk është në gjendje të mbajë standardet etike që Nelson Mandela vendosi në mënyrë specifike”, tha Zilke për DW.
“Përpjekjet për t’i bashkuar njerëzit në një komb të bashkuar që ishin evidente në vitet e para të Mandelës u zhdukën,” thotë Zilke.
Rënia nën Jacob Zuma
Vendi hyri në krizën më të rëndë nën drejtimin e Jacob Zuma, i cili sundoi nga viti 2009 deri në zëvendësimin e tij në 2018.
Gjatë asaj kohe ai e çoi shtetin në prag të falimentimit përmes grabitjes, me ndihmën e një rrjeti të gjerë korrupsioni. JAR nuk u shërua kurrë nga kjo. Në fakt nepotizmi vazhdon edhe sot e kësaj dite, thekson Zilke.
Plagë të thella nga epoka e aparteidit
Kritikët pyesin gjithashtu nëse tre dekada janë të mjaftueshme për të eliminuar trashëgiminë e proceseve të thella të kolonializmit dhe Aparteidit.
Vern Harris, drejtor ekzekutiv i Fondacionit Nelson Mandela, e sheh shoqërinë në gjendje të vështirë. Shiriti ishte vendosur lart.
“Disa të rinj thonë se Mandela ishte një tradhtar,” thotë Harris, duke iu referuar premtimeve të Mandelës për një jetë më të mirë në një vend të bashkuar. “Duhet të pyesim veten pse nuk ia dolëm më mirë”.
Në fillim të viteve nëntëdhjetë, të gjithë ishin të vetëdijshëm se do të duheshin disa breza për të shëruar shoqërinë dhe për të ankoruar demokracinë në të. “Ne jemi mashtruar shpejt duke menduar se mund t’i bëjmë gjërat në një kohë të shkurtër,” thotë Harris. “Në disa raste, kjo çoi në rregullime të shpejta që nuk na bënë asnjë të mirë.”
Paqebërës ndërkombëtar
Ndërkombëtarisht, JAR duket se dëshiron të pozicionohet – veçanërisht pas përvojës së tij të Aparteidit – si një kampion kundër shtypjes në shkallë globale, thotë Gilenji.
Kjo është arsyeja pse vendi udhëheq iniciativat e paqes, dërgon trupa në vendet e rajonit dhe shkon përpara gjykatave ndërkombëtare. Në fund të dhjetorit, Republika e Afrikës së Jugut akuzoi Izraelin për shkelje të Konventës për gjenocidin në luftën e Gazës përpara Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë.
Vendi e kuptoi se partneriteti tradicional me Perëndimin nuk ishte i balancuar dhe duhej të ndryshonte.
“Për këtë arsye, Afrika e Jugut po mbron reformat në Këshillin e Sigurimit të OKB-së dhe është anëtare e BRICS, e cila pretendon të luftojë për rregulla të drejta dhe partneritete ekonomike”, thotë Gillenzi.
“Ndoshta do të bëhemi një Republikë më aktive e Afrikës së Jugut në të ardhmen si në Afrikë ashtu edhe në mbarë botën,” raporton DW .
