Pas plot pesë vitesh, presidenti kinez Xi Jinping ka mbërritur në Evropë, i cili në turneun e tij do të vizitojë edhe Beogradin. Ai do të përshëndetet me “winks”, presidentin, stemat dhe flamujt me ngjyrat e shtetit kinez, por do të shohim se çfarë mbetet pas vizitës së liderit praktikisht të përjetshëm kinez. Deri më tani, bashkëpunimi me Kinën e ka rritur “skllavërinë” e borxhit të Serbisë nga 300 milionë në 3.7 miliardë euro, ndërkohë që investimet kineze kanë vërshuar lindjen e Serbisë, por edhe kanë treguar se Pekini nuk kujdeset për të drejtat e punëtorëve dhe mbrojtjen e mjedisit. Në të njëjtën kohë, vetëm kompanitë kineze përfitojnë, ndërsa çmimin e “miqësisë së çelikut” të dy kombeve do ta paguajë vetëm një – ai që pi ujë nga Sava dhe Danubi, jo nga lumi Yangtze.
Për herë të parë pas pandemisë së koronavirusit, presidenti kinez dhe lideri i Partisë Komuniste Xi Jinping zbarkoi në Kontinentin e Vjetër . Pas vizitës në Paris dhe Budapest, ai përfundon turneun e tij evropian në Beograd.
Atë e përshëndesin në qiell “zbulimet” ruse dhe në tokë nga presidenti i Serbisë, i cili do t’i shërbejë personalisht verë derisa ai shijon gatimet serbe të bëra në shtëpi, por e presin edhe një sërë kontratash që do të e cila do të thellojë bashkëpunimin ndërmjet Pekinit dhe Beogradit.
Deri më tani, marrëdhëniet mes dy vendeve kanë qenë më se të frytshme, por Pekini ka përfituar shumë nga ky bashkëpunim . Ende nuk është tërhequr bilanci që të shohim se sa ka fituar Serbia, por tashmë dihet se sa ka humbur.
Në vetëm një dekadë, “skllavëria” e borxhit të Serbisë ndaj Kinës u rrit nga 300 milionë në 3.7 miliardë euro, apo edhe 12 herë.
Nëpërmjet ndihmës ekonomike dhe pompimit të kapitalit të ri në Serbi, Pekini u përpoq të zgjonte politikisht interesin e tij në këtë pjesë të Evropës. Kreditë kineze përdoren për të ndërtuar rrugë, hekurudha dhe financuar projekte të tjera infrastrukturore, dhe kapitali nga Lindja pushtoi pjesën lindore të Serbisë dhe ndërtoi një fabrikë gomash në Zrenjanin.
Ndikimi kinez kërcënon ta tërheqë Serbinë në një spirale borxhi nga e cila do të jetë e vështirë të dalë, e cila është një situatë që mund t’i shërbejë Pekinit, i cili do t’i arrijë më lehtë ambiciet e tij politike në Evropë përmes Beogradit. Tani për tani, qeveria serbe po u bën thirrje partnerëve të saj kinezë, me të cilët ndërton rrugë, ura, tunele dhe fabrika, por nga të cilat Pekini përfiton më shumë.
Si e “dashurojnë” kinezët Serbinë
Duke përfituar nga marrëdhëniet e mira me Presidentin e Serbisë, kompanitë kineze prej vitesh kanë hyrë thellë në projekte të shumta infrastrukturore në Serbi.
Në ditën e punëtorëve, pra më 1 maj, u hodh asi i parë për ndërtimin e stadiumit kombëtar të futbollit në Surçin, i cili, sipas njoftimeve të zyrtarëve, duhet të përfundojë deri në EXPO 2027.
Deri në ndeshjen e parë do të shpenzohen rreth 600 milionë euro dhe punimet që përfshijnë infrastrukturën e linjës, trafikut dhe telekomunikacionit do të kryhen nga kompania “Power Construction Corporation of China”. Me fjalë të tjera, nuk do të ndërtohet nga kompani serbe, por nga kompani kineze.
Përpara se të kujdeseshin për stadiumin e ardhshëm kombëtar, kompanitë kineze u vendosën në fushën e ndërtimit të rrugëve dhe urave në Serbi.
Katër vjet më parë, pak para pandemisë së koronavirusit, ministrja e atëhershme e Ndërtimit, Zorana Mihajloviç, nënshkroi një Memorandum Mirëkuptimi dhe planifikimin dhe dokumentacionin teknik të ndërtimit për ndërtimin e autostradës Beograd-Zrenjanin-Novi Sad me kompaninë kineze China Shandong International.
Është një rrugë 113 km, dhe vlera e parashikuar ishte e njëjtë me atë të stadiumit kombëtar – 600 milionë euro.
Me të njëjtën kompani është nënshkruar një kontratë prej 158 milionë eurosh për projektimin dhe ndërtimin e rrugës me shpejtësi të madhe nga Iverku në Lajkovac dhe rregullimin e lumit Kolubara.
Kompania kineze CRBC po ndërtonte gjithashtu një seksion prej 76 km të Korridorit 11 nga Pozhega në Duga Poljara dhe marrëveshja u nënshkrua në vitin 2021 dhe kap vlerën e 1.5 miliardë eurove.
Listën e pashtershme të ndërtimit të rrugëve në Serbi e plotëson ndërtimi i urës së Pupinit në vitin 2014, që lidhte Borçën me Zemunin dhe kushtoi 260 milionë euro. Rreth 85 për qind e punimeve janë financuar nga Exim Bank kineze, ndërsa pjesa tjetër është siguruar nga Serbia.
Ata ndërtojnë, por nuk u interesojnë punëtorët dhe mjedisi
Këmba kineze ka “vënë këmbë” në fabrikën e çelikut të Smederevës, e cila është blerë nga kompania “Hestil” në vitin 2016. Kryeministri i Serbisë në atë kohë, Aleksandar Vuçiq, falënderoi partnerët e tij kinezë, sepse fabrika e çelikut “gjakderdhte” çdo muaj, d.m.th. prodhonte humbje.
Dy vite më vonë, kinezi “Zidjin” mori RTB Bor, pagoi 350 milionë euro për rikapitalizim, që u dha 63 për qind të pronësisë së Borit. Më pas u angazhuan për të investuar 1.2 miliardë euro, për të kursyer 5000 vende pune dhe për të investuar 200 milionë të tjera në emër të borxheve.
Aktivitetet e tyre në afërsi të minierës çuan në ankesa të mëdha nga popullata vendase e cila u ankua se kinezët po shkatërronin dhe minonin malin, se punëtorët kinezë silleshin si atdheu i tyre, se rregullat lokale nuk vlejnë për ta dhe se Bori ishte një bombë me sahat kur bëhej fjalë për mbrojtjen e mjedisit dhe shëndetit të qytetarëve.
Për ankesa të ngjashme në Zrenjanin opinioni u bë i ditur kur filloi të ndërtohej fabrika e gomave “Linglong”. Ky investim shoqërohet me polemika të shumta, që nga fakti se do të shkatërrojë mjedisin, por edhe dëshmitë dhe raportet e gazetarëve që tregojnë kushtet çnjerëzore në të cilat punojnë dhe jetojnë të huajt në fabrikë.
Partnerët kinezë nuk i kushtuan rëndësi kushteve çnjerëzore të punës, por praktikisht e larguan gazetarin e Nova-s dhe ia pamundësuan të bënte detyrën sikur të kishte mbërritur para ambasadës dhe në publik.
Dhe publiku profesionist e ka sublimuar këtë si gjënë kyçe që lidhet me ardhjen e kapitalit kinez në Ballkan, konkretisht në Serbi. Investimet bëhen në fushën e infrastrukturës, përdoren investime, pra gjurmët e të cilave nuk mund të ndiqen si në rastin e partnerëve evropianë dhe më shpesh “vuajnë” të drejtat, mjedisi dhe qytetarët në tërësi.
Punë pa tenderë dhe të drejta punëtorësh dhe borxhet do t’i paguajmë
Ekonomisti dhe redaktori i botimit “Strateo” Sasha Gjogoviq vëren se marrëveshjet me kompanitë kineze më së shpeshti bien dakord pa tender, gjë që ngre dyshimin se çmimet janë “fryrë”. Ai nënvizon se qytetarët e Serbisë do ta paguajnë dëmin më të madh kur të kthehen borxhet dhe se shteti duhet t’u përgjigjet ankesave lidhur me të drejtat e punëtorëve dhe mbrojtjen e mjedisit.
Kinezët janë këtu në sektorin e ndërtimit, i cili financohet me kredi dhe është në funksion të zhvillimit të ekonomisë së tyre. Këto punë përgjithësisht negociohen pa tender, pas ekranit, pa konkurrencë. Në këtë kuptim, ekziston dyshimi i justifikuar se çmimi ka mundur të jetë më i ulët, prandaj edhe borxhi publik i Serbisë”, shpjegon Gjogoviq për Nova-n.
Duke komentuar ankesat se kompanitë kineze nuk kujdesen për mjedisin dhe nuk i kanë çështjet e të drejtave të punëtorëve në agjendën e tyre, Gjogoviq vëren se kjo është një çështje edhe për institucionet tona.
“Natyrisht që institucionet tona kanë ‘qeverisur’, si të thuash. Unë nuk shoh asnjë substancë në punën e tyre, prandaj ka raportime të shpeshta në media për trajtimin e keq të punonjësve në kompanitë me pronësi kineze. Shteti duhet të kanalizojë punën e kompanive kineze në drejtim të përmbushjes së standardeve tona dhe atyre europiane”, shpjegon bashkëbiseduesi i Nova.
Në pyetjen tonë nëse kompanitë kineze janë zgjedhur si një çështje e natyrshme për shkak të mungesës së tenderëve, potencialisht rritjes së çmimeve, Gjogoviq thotë se sigurisht që kjo u përshtatet autoriteteve.
“Nuk ka asnjë mekanizëm transparent, gjithçka bazohet në sistemin e kutisë së zezë dhe duart e padukshme të kabinetit, ndaj kemi dyshime se çmimi është shumë më i lartë se çmimi i tregut”. Ne pranojmë rregullat e lojës kineze, të cilat janë të ndryshme nga ato evropiane. Në një sistem ku kemi korrupsion endemik, sistemi i “kutisë së zezë” është më i pranueshëm për ne, në të cilin të gjithë qytetarët e Serbisë do të jenë në disavantazh më të madh kur ato borxhe të kthehen”, përfundon Gjogoviq.
