Muajt e fundit, një qeveri e re ka funksionuar në Sllovaki nën udhëheqjen e kryeministrit të krahut të djathtë Robert Fico. Më 26 tetor ai u bë kryeministër i vendit për herë të katërt, duke premtuar se do të ndiqte një “politikë të jashtme sovrane”.
Menjëherë pas fitores së tij në zgjedhjet e shtatorit, ekspertët dhe politikanët evropianë kishin frikë se Fico do të ishte një tjetër lider pro-rus në BE dhe do të hynte në një aleancë me kryeministrin hungarez Viktor Orban për të kundërshtuar së bashku Brukselin. Megjithatë, deri më tani pozicioni i Sllovakisë në votimin në BE nuk ka ndryshuar. Në samitin e fundit, Sllovakia, si 25 vende të tjera të BE-së, mbështeti fillimin e negociatave për pranimin e Ukrainës në BE. Dhe, ndryshe nga Orban, Fico nuk bllokoi një raund të ri të ndihmës evropiane për Ukrainën.
Si do të sillet Sllovakia nën Fico në vitin 2024 dhe pse tashmë ka protesta antiqeveritare në vend nën sloganin “Mjaft!” – tha shkencëtari politik, presidenti i Institutit të Problemeve Publike të Bratislavës , Grigory Mesezhnikov në një intervistë për Novaya-Europa .
Robert Fico. Foto: Stephanie Lecocq/EPA-EFE
— Duke iu përgjigjur njërës prej pyetjeve në “linjën e drejtpërdrejtë” të dhjetorit, Vladimir Putin e quajti Robert Fico, kryeministrin e ri të Sllovakisë, një politikan “pro-kombëtar” dhe jo “pro-rus”. Pozicioni i Ficos për refuzimin e mbështetjes ushtarake për Ukrainën, hezitimi për të vendosur sanksione kundër Rusisë, si dhe deklaratat se Perëndimi po përdor Ukrainën – a është ky ende një pozicion pro-rus? Apo miqësia me Rusinë është vërtet e dobishme për interesat kombëtare të Sllovakisë?
– Kjo, natyrisht, nuk është absolutisht e vërtetë. Nuk është vetëm e padobishme për Sllovakinë të jetë miq me Rusinë. Sllovakia është anëtare e Bashkimit Evropian dhe NATO-s. Dhe Robert Fico është një politikan pro-rus që erdhi në pushtet në këtë vend.
Sipas bindjeve të tij fillestare, Fico është një komunist me simpati të madhe për BRSS. Sipas shokëve të klasës dhe shokëve të tij studentë, ai dallohej gjithmonë nga dashuria për Bashkimin Sovjetik. Fico filloi karrierën e tij politike gjatë kohës sovjetike, duke punuar në një institut të vogël kërkimor të Ministrisë së Drejtësisë të Republikës Socialiste Sllovake. Në thelb ai ishte anëtar i nomenklaturës komuniste.
Pas rënies së BRSS, Fico shpesh thoshte se regjimi që ekzistonte në Sllovaki përpara Revolucionit të Kadife të vitit 1989 ishte më i drejtë shoqërisht. Për më tepër, nëse ai revolucion nuk do të kishte ndodhur, Fico ndoshta do të kishte mbetur në disa poste të vogla, ndërsa në Sllovakinë e re demokratike ai arriti të bëhej kryeministër tashmë katër herë.
Fico e transferon nostalgjinë e tij për BRSS dhe regjimin komunist në politikë, duke e përdorur këtë si një mjet për mobilizimin e një pjese të elektoratit në Sllovaki.
Sot, simpatia e tij për BRSS dhe për Rusinë e sotme ushqehet nga fakti se ai është një populist kombëtar i tipit autoritar. Regjimi i Putinit është më afër tij si në frymë ashtu edhe në praktikë sesa demokracia liberale. Meqenëse Fico vazhdimisht mbron bashkëpunimin normal ekonomik me Rusinë dhe shpesh thotë se sanksionet ekonomike anti-ruse dëmtojnë ekonominë e Sllovakisë, nuk do të përjashtoja që pas kësaj retorikë të ketë ndonjë përfitim.
Në fakt, marrëdhëniet ekonomike të Sllovakisë me Rusinë, me përjashtim të energjisë, nuk kanë asnjë rëndësi makroekonomike. Importet ruse në Sllovaki në vitin 2022 arritën në vetëm 7.5%, me pjesën më të madhe të energjisë. Ne jemi plotësisht të integruar në Bashkimin Evropian – madje më shumë se Republika Çeke, Hungaria dhe Polonia. Për ne gjëja më e rëndësishme është shëndeti ekonomik i Gjermanisë si partner kryesor . Fico, natyrisht, e kupton mirë këtë dhe po mbështet në paratë evropiane. Pragmatizmi i tij është kur zemra i rreh në drejtim të Moskës, por mendja e kupton që vendi është anëtar i Bashkimit Evropian.
Kryeministri hungarez Viktor Orban (majtas) dhe kryeministri sllovak Robert Fico. 19 korrik 2017. Foto: Balazs Mohai/EPA
— Duke pasur parasysh veton e fundit të kryeministrit hungarez Viktor Orbán për mbështetjen afatgjatë të BE-së për Ukrainën, a duhet të presim që Sllovakia t’i bashkohet Hungarisë në këto përpjekje për të ndaluar integrimin e Ukrainës?
“Fico nuk ndihet i fortë, ai ka frikë se vendimet e tij kundër Ukrainës dhe koalicionit me Orbanin mund të komplikojnë rrjedhën e financave nga Brukseli në Bratislavë. Pas kthimit në pushtet, Fico përpiqet fillimisht të mbrojë veten dhe rrethin e tij nga ndjekja penale, e cila filloi në vitin 2018 pas vrasjes së një gazetari, e cila e detyroi të largohej nga posti i kryeministrit.
Tani Fico ka frikë se për shkak të këtyre çështjeve të brendshme politike, Bashkimi Evropian mund të fillojë një lloj procedure kundër Sllovakisë, dhe për këtë arsye nuk dëshiron të ndërlikojë marrëdhëniet me refuzimin e tij të mundshëm për të mbështetur kursin e Ukrainës drejt Evropës.
Fico po bën një lojë politike. Ai u thotë votuesve të tij se është kundër Ukrainës në BE, se Ukraina nuk është gati për anëtarësim. Por në realitet, ende nuk e ka penguar Kievin të kalojë nëpër të gjitha fazat e nevojshme në rrugën drejt anëtarësimit në BE. Në këmbim, Fico mund të kërkojë që Brukseli të mbyllë një sy ndaj asaj që ai do të bëjë në vetë Sllovaki.
— A ka mundësi në të ardhmen e afërt të ringjalljes së Grupit të Vishegradit – një bashkim politik joformal i Polonisë, Sllovakisë, Republikës Çeke dhe Hungarisë? Apo ndoshta Orban dhe Fico do të përpiqen të bashkohen me forcat e tjera politike në Evropë?
— Orban propozoi një koncept sipas të cilit Katërshja e Vishegradit do të bëhej bartës i tendencave të reja në BE – më sovrane dhe kombëtare, konservatore dhe në të njëjtën kohë mbruese të vlerave evropiane. Kjo ide nuk e mori parasysh realitetin që në fillim.
Para fitores së forcave demokratike në Poloni, ishte vërtet e mundur të planifikohej një lloj bashkimi me Varshavën, bazuar në afërsinë e regjimeve politike. Por Polonia nuk mund të bëhet kurrë, nën asnjë qeveri, një shtet pro-rus. Kjo gjithashtu e largon Republikën Çeke nga Hungaria dhe Sllovakia.
Përkundër faktit se Viktor Orban është gjithashtu një politikan absolutisht pro-rus, nuk ka gjasa që të jetë e mundur të formohet seriozisht një aleancë politike midis Hungarisë dhe Sllovakisë. Partia e Ficos mori një shumicë relative në zgjedhjet e fundit, por gjithsesi vetëm 23% të votave. Me këtë konfigurim të sistemit partiak, Fico do ta ketë shumë të vështirë të përqendrojë pushtetin në duart e tij në të njëjtën masë siç bëri Orban në Hungari. Sidomos duke pasur parasysh se Sllovakia kishte një regjim liberal demokratik gjatë gjithë kësaj kohe.
Unë mendoj se Orban nuk do të jetë në gjendje të gjejë aleatë të rinj brenda BE-së. Megjithatë, ai bashkëpunon mjaft ngushtë me forcat politike që konsiderohen si kandidate për anëtarësim në BE, si regjimi i Vuçiqit në Serbi. Në vetë BE, Viktor Orban ka aleatë, por jo në nivelin e qeverisë, por më tepër në nivelin e disa forcave politike – konservatorëve të djathtë.
Robert Fico në një tubim fushate, 30 shtator 2023. Foto: Martin Divisek/EPA-EFE
– Çfarë ndryshoi në Sllovaki në muajt e parë pas kthimit të Ficos?
— Qeveria e tij mund të përshkruhet si një qeveri rishikimi. Ky rishikim vazhdon në dy drejtime. Në zhvillimin politik të brendshëm, Fico u përqendrua në hakmarrjen politike: spastrimet po kryhen në agjencitë ligjzbatuese, veçanërisht ato që lidhen me hetimin e krimeve të kryera gjatë kryeministrisë së mëparshme të Ficos. Një ton agresiv është shtuar edhe ndaj mediave të pavarura. Fico ndihet i sigurt vetëm kur debaton me ata që nuk i bëjnë pyetje të vështira dhe shumica e mediave në Sllovaki janë kritike ndaj tij. Fico po përpiqet të ndërlikojë punën e tyre: për shembull, ai mund të propozojë të vendosë një ndalim për agjencitë dhe ndërmarrjet qeveritare për blerjen e reklamave prej tyre ose të refuzojë t’u përgjigjet kërkesave të tyre dhe të japë informacion, në fakt duke vendosur një bllokadë informacioni së bashku me anëtarët e qeverisë së tij. dhe parti. Po diskutohet edhe vendosja e statusit të agjentit të huaj në Sllovaki sipas modelit rus .
Linja e dytë e rishikimit – deri më tani e pjesshme – është politika e jashtme. Sllovakia refuzoi t’i furnizonte Ukrainës me armë nga rezervat e veta. Është e mundur që të lindë çështja e ndalimit të tranzitit të armëve të vendeve të tjera përmes territorit të Sllovakisë. Nuk ka rrugë kryesore përmes vendit, megjithatë kjo mund të komplikojë dërgesat. Përveç kësaj, Fico shpesh flet negativisht për Ukrainën, në thelb si një shtet armiqësor. Ai e quan Ukrainën vendin më të korruptuar, përsërit narrativat ruse për fillimin e luftës, nazistët dhe të ngjashme.
“ Përafërsisht këto narrativa doli gjatë fushatës zgjedhore. A e ndihmoi kjo të fitonte?
– Ndihmoi. Pozicioni ndaj Ukrainës dhe premtimi për të ofruar një formulë paqeje ishin një pjesë mjaft e dukshme e arsenalit të tij të mobilizimit. Si rrjedhojë, Fico nuk bëri ndonjë propozim konkret për paqen. Ai vazhdimisht thoshte se kur Sllovakia dhe e gjithë BE-ja të ndalojnë furnizimin me armë në Ukrainë, lufta do të ndalet menjëherë. Ky “pacifizëm” i çuditshëm pati ndikim te disa votues, madje edhe jashtë mbështetësve të partisë së tij. Dhe, siç e shohim tani, Sllovakia, me të vërtetë, nuk furnizon armë.
— Si reagon populli i Sllovakisë ndaj afrimit të vendit të tyre me Rusinë dhe diskutimit për normalizimin e marrëdhënieve midis shteteve?
“Nuk ka pasur ende sondazhe, por mendoj se një nga treguesit është se më pak se dy muaj pas formimit të kësaj qeverie, nisën protestat . Vërtetë, ata nuk janë për shkak të një pozicioni pro-rus, por për shkak të spastrimeve në agjencitë e zbatimit të ligjit, por njerëzit që shkojnë në mitingje janë ata që nuk janë dakord me Fico-n për shumë çështje, përfshirë linjën e tij pro-ruse.
— Fico foli në gusht të këtij viti për mënyrën sesi “nazistët dhe fashistët ukrainas filluan të vrisnin rusët në Donbass” në vitin 2014. A është i përhapur ky pozicion në Sllovaki?
— Ky mendim është i përhapur, por ata që e ndajnë nuk përfaqësojnë shumicën absolute. Sipas sondazheve që janë bërë tani, rreth 40% janë të mendimit se lufta filloi për fajin ose të Ukrainës, ose të Perëndimit ose të Shteteve të Bashkuara. Ka më shumë njerëz të tillë se ata që besojnë se Rusia është përgjegjëse.
Robert Fico. Foto: Ian Langsdon/EPA
Ekziston një lob i fortë pro-rus në Sllovaki që e mbështet këtë diskurs. Ka edhe sllavofilizëm të shekullit të 19-të edhe nostalgji për regjimin komunist.
Ndikim ka edhe modernizimi i veçantë socialist i Sllovakisë. Periudha e dominimit komunist pas Luftës së Dytë Botërore perceptohet si një traumë e madhe (sidomos pushtimi i armatosur i vitit 1968), si shkelje e sovranitetit. Në thelb, ishte një pushtim sovjetik. Nga ana tjetër, modernizimi socialist ishte duke u zhvilluar dhe sistemi shëndetësor dhe arsimor u përmirësuan objektivisht. E gjithë kjo vazhdon ende, ashtu si narrativa pan-sllave për rëndësinë e bashkëpunimit me vendet që janë kulturalisht dhe gjuhësisht të afërta – pra me Rusinë. Pas vitit 2014, të gjitha këto narrativa ruse anti-liberale dhe antiperëndimore, përfshirë ato që lidhen me konfliktin në Ukrainë, filluan të depërtojnë më aktivisht në Sllovaki.
Vetëdija e njerëzve ndikohet gjithashtu nga fakti se ndërsa në vende të tjera Rusia po përpiqet të krijojë lobin e saj të politikanëve margjinalë dhe radikalë, në Sllovaki politikanët në nivelin më të lartë veprojnë si forca pro-ruse. Njerëzit që tani kanë ardhur në pushtet janë vetë pro-rus, ata e dinë që popullsia ka një kërkesë për një retorikë të tillë. Këto procese mbështesin njëri-tjetrin.
— Si e shpjegoni pse, në përgjithësi, Sllovakia, pas disa vendeve të tjera evropiane, votoi për një lider populist këtë vit?
“Fitorja e Ficos në zgjedhjet e kësaj vjeshte ishte rezultat i disa faktorëve. Së pari, ai arriti të tërheqë disa votues në anën e tij gjatë pandemisë – ai ishte udhëheqësi politik i lëvizjes anti-vakser. Fico u përpoq të paraqitej si një luftëtar për të drejtat e njeriut dhe të drejtat civile, por ai u mbështet kryesisht nga njerëz me pikëpamje nacionaliste dhe ksenofobike.
Demonstruesit e opozitës protestojnë kundër shfuqizimit të zyrës së prokurorit special ndërsa mbanin pankarta dhe flamuj përpara ndërtesës së parlamentit në Kosice, Sllovaki, 19 dhjetor 2023. Foto: Marek Molnar/Anadolu/Getty Images
Së dyti, spekulimet e ndihmuan Fico-n të merrte vota në sfondin e problemeve reale me rritjen e çmimeve në Sllovaki. Me këtë retorikë ai mobilizoi elektoratin e tij. Së treti, Fico mundi të bindë disa njerëz se të gjitha hetimet kundër tij dhe rrethit të tij për dyshime për korrupsion monstruoz janë në fakt represione politike. Dyshohet se u nisën posaçërisht që ai të mos kthehej në pushtet.
Në sfondin e kaosit të përgjithshëm në qeverinë e kryeministrit Igor Matoviç dhe në rënien e mbështetjes nga forcat e tjera politike, Fico ishte në gjendje të bindte një pjesë të popullsisë se ai ishte pikërisht ajo që i duhej tani Sllovakisë.
— A ka mundësi që në një të ardhme të afërt të përsëriten protestat e 2018-ës, që i hoqën pushtetin Ficos herën e fundit?
“Tani protestuesit tashmë po dalin në rrugë. Slogani i tyre kryesor ishte fjala “Mjaft!”, e cila u shfaq pas dy muajsh të sundimit të Ficos. Për mendimin tim, ky është një tregues serioz.
Mendoj se rritja qytetare që çoi në dorëheqjen e Ficos pesë vjet më parë është mjaft e mundshme tani. Megjithatë, gjithçka do të varet nga mënyra se si do të reagojë BE-ja dhe çfarë mund të bëjë koalicioni i ri qeveritar në aspektin e sundimit të ligjit.
— Çfarë e ardhme e pret Sllovakinë në vitin 2024?
— Do të ketë polarizim të fortë politik. Nuk përjashtoj që këto protesta qytetare të zgjasin shumë, ndoshta disa muaj. Përveç kësaj, do të jetë e vështirë për qeverinë të mbajë një buxhet të balancuar. Deficiti në vitin 2024 ka të ngjarë të jetë 7%. Për Sllovakinë kjo është një shifër e madhe. Si anëtarë të eurozonës, ne nuk mund të kryejmë manipulime të monedhës që mund të mbulojnë deficitin.
Deficitet buxhetore ose shkurtimet buxhetore mund të çojnë në rritjen e tensionit social. Në këtë sfond, Fico ka nisur tashmë një fushatë agresive kundër të gjithëve që ai i konsideron armiq, nga mediat e pavarura e deri te organizatat joqeveritare. Ai do t’i akuzojë për shitje të interesave kombëtare dhe do të thotë se ata ankohen në Bruksel si “mijtë”. Unë kam një parashikim mjaft skeptik. Nuk shoh ende një përfundim pozitiv të ngjarjeve.
Rilindësit historikë të veshur me uniformën e një partizani të Luftës së Dytë Botërore. Aktiviteti organizohet nga partia politike SMER, e drejtuar nga Robert Fico. Foto: Zuzana Gogova/Getty Images
— A do të vazhdojë forcimi i ndjenjës së krahut të djathtë në BE në vitin 2024, veçanërisht në vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore?
– Me shumë mundësi jo. Zgjedhjet e fundit në Poloni treguan se tendenca e krahut të djathtë të paktën është dobësuar, dhe ndoshta tashmë është thyer. Që nga ky vit, Varshava ka një pozicion të qartë pro-evropian, pro-ukrainas, pro-perëndimor. Me gjithë problemet që po përjeton aktualisht qeveria çeke, edhe ata ndoshta do të jenë në gjendje të ruajnë pushtetin. Hungaria, natyrisht, do të mbetet një kundërpeshë ndaj ndjenjave properëndimore. Megjithatë, nuk mendoj se Europa Qendrore në tërësi është tani një vatër e iliberalizmit./Pergatiti: Kosovatimes
