Një nga filmat më të njohur serbë vitin e kaluar fshihte një sekret rrëqethës.
Ajo që ndodhi më 15 tetor 1958 në Vinça krijoi një mur heshtjeje në Jugosllavi të asaj kohe. I gjithë rasti u fsheh nga publiku, shkruan Alo.
Gjithçka fillon në institutin “Vinça”, për të cilin autori Milashinoviq ka folur dikur në “Express”.
“Bëhet e ditur se atë ditë ka ndodhur një incident në reaktorin eksperimental në Vinçi dhe janë rrezatuar katër bashkëpunëtorë shkencorë. Profesor Pavle Savić, i cili ishte edhe themeluesi i Institutit Vinça , kreu një eksperiment, ata mbushën kukulla gome me tretësirë të kripur dhe i vendosën në dhomën me reaktor. Gjatë atij eksperimenti, pati një rrjedhje të pavullnetshme rrezatimi që ata e vunë re jo me anë të mekanizmave të kontrollit, por nga sasia e ozonit që u krijua në atë kohë . Ata u ekspozuan ndaj rrezatimit për dhjetë minuta, por fatkeqësisht mjaftueshëm për të dëmtuar rëndë trupin e tyre”, thotë Milašinović.
Sipas tij, ishte incidenti i parë i këtij lloji në Jugosllavi në atë kohë.
“Reaktori eksperimental në Vinça normalisht filloi të punojë rreth gjashtë muaj para aksidentit. Ishte i ashtuquajturi reaktor i vogël B. Ka pasur raste të njohura në botë para Vinçës që shkencëtarët janë rrezatuar dhe fatkeqësisht kanë vdekur, siç ndodhi gjatë projektit të famshëm ‘Manhattan’, d.m.th. në punën për bombën atomike”, tha Milašinović.
E kur është fjala për bombën atomike, ai tregon se sipas hulumtimeve që ka bërë gjatë shkrimit të romanit, ka arritur në përfundimin se është fakt i padiskutueshëm se Jugosllavia ka pasur qëllim që të bëjë bombë atomike.
“Ka plane konkrete për krijimin e një bombe atomike dhe presion i madh është ushtruar mbi Pavle Saviq dhe Institutin Vinça për të filluar atë projekt. Tani, Pavle Saviq ishte kategorikisht kundër kësaj ideje. Prandaj ai u shkarkua dhe pas tij u emëruan të gjithë drejtuesit në Vinçë sipas vijës dhe dekretit partiak. Këtu kemi ardhur te problemi i ekspertizës dhe politikës, pra përzierja e politikës dhe partisë me ekspertizën. Mungesa e përvojës ishte një nga shkaqet kryesore të incidentit të vitit 1958 dhe sado ekspert i madh me famë botërore të ishte Pavle Saviq, ai nuk mund të bënte asgjë nëse do të ishte i rrethuar nga njerëz joprofesionistë”, tha Milashinoviq.
Tito e fshehu atë që ndodhi
Ai gjithashtu konfirmoi se Jugosllavia në atë kohë fshehu atë që ndodhi në Vinça nën “shkopin” e Josip Broz Titos.
“Dhe ai zotim heshtjeje disi zgjat deri më sot. ‘Politika’ dhe Tanjug kanë sjellë raporte shumë të shkurtra për aksidentin, pa e quajtur kështu, natyrisht. Edhe kur, për fat të keq, njëri nga katër shkencëtarët ndërroi jetë në një spital në Paris, ‘Politika’ raportoi vetëm një lajm të shkurtër për të, pa specifikuar shkakun e vdekjes dhe pse po kurohej në Paris. As të afërmit e tij nuk dinin asgjë. Ai u soll nga Parisi në një arkivol metalik, familjes iu ndalua të shihte trupin. Arsyeja ndoshta ishte se RSFJ-ja e drejtuar nga Tito donte t’i paraqitej botës si një vend i avancuar dhe modern që me ndihmën e një shkopi dhe litari krijoi një institut të tillë bërthamor si Vinça. Nuk ishte rastësisht që një vend i vogël dhe i varfër krijoi një institut kaq modern bërthamor. Në anën tjetër, vetëm tre vjet pas incidentit në Vinçi, në Beograd u formua Lëvizja e të Paangazhuarve dhe politika e asaj lëvizjeje dhe bomba atomike nuk shkuan fare bashkë”, tha ai.
Qytet i përhumbur
Milashinoviq kujton se në atë kohë pranë Vinçës ishte një vendbanim i tërë, i ndërtuar për nevojat e familjeve të punonjësve të institutit.
“ Kishte edhe një shkollë, një treg, një qendër shëndetësore… Praktikisht ishte një qytet brenda një qyteti siç e kishte parashikuar Pavle Savić. Vetëm pak orë pas incidentit, të gjithë banorët u testuan për rrezatim dhe vetëm gjashtë persona u konstatuan se kishin një dozë të rritur rrezatimi. “Vendbanimi për punonjësit u mbyll përgjithmonë shumë shpejt pas aksidentit dhe u bë një qytet i braktisur i përhumbur,” tha ai.
