Instituti për Rimëkëmbjen Globale (IGRec), një “iniciativë kërkimore” e themeluar nga disa shkencëtarë dhe gazetarë rusë, ka publikuar një draft të një Kushtetute të re ruse . Sipas autorëve, dokumenti mund të përdoret pasi regjimi aktual të humbasë pushtetin. Grigory Yudin , Evgeny Roshchin dhe Artemy Magun punuan për Kushtetutën e re . “Në disa aspekte, mund të duket se autorët po bëjnë “gabime” nga pikëpamja e ligjit liberal të pranuar përgjithësisht, por në fakt, të gjitha pikat e kushtetutës janë verifikuar thellësisht dhe kanë kaluar një diskutim kritik me juristë”, shpjegohet ne dokument . Projekti i Yudin, Roshchin dhe Magun shkaktoi shumë diskutime në opozitën dhe komunitetin e ekspertëve si një nga përpjekjet e para për të kuptuar strukturën e Rusisë pas Putinit. “Meduza” flet për fragmentet më interesante (dhe në disa raste të diskutueshme) të kushtetutës alternative.
Çfarë ka mbetur nga Kushtetuta aktuale
Rusia është përsëri një federatë. Vërtetë, të gjitha subjektet e kësaj federate kanë statusin e republikave.
Moska është shpallur kryeqytet. Por nuk është e qartë se në çfarë cilësie – si republikë e pavarur, pjesë përbërëse e ndonjë republike tjetër, apo si territor federal.
Gjuha ruse ruajti statusin e saj si gjuhë shtetërore. Dhe republikat, si tani, mund të krijojnë gjuhë shtetërore shtesë në territorin e tyre.
Rusia ka ende një president dhe një qeveri, një Asamble Federale dhe një Gjykatë Supreme, një Dhomë Llogarish dhe një zyrë prokurorie. Por fuqitë dhe ndërveprimet e tyre me njëri-tjetrin kanë ndryshuar rrënjësisht.
Rusët, të cilët njëkohësisht kanë shtetësi të huaj, ashtu si tani, janë të privuar nga të drejtat e tyre: atyre u ndalohet të mbajnë çdo pozicion në organet qeveritare, përfshirë ato të zgjedhura.
I gjithë pushteti për këshillat dhe kuvendet
Roli kryesor në Unionin e Republikave të Rusisë i takon parlamenteve legjislative në të gjitha nivelet: Këshillat komunalë të Qytetarëve, Asambletë Republikane Rajonale dhe Asambleja Federale dydhomëshe. Ata formojnë autoritete ekzekutive, emërojnë në mënyrë të pavarur gjyqtarë (në komuna dhe republika) ose marrin pjesë në emërimin e tyre (në nivel federal).
Presidenti i Unionit zgjidhet nga Dhoma e Republikës – dhoma e sipërme e Asamblesë Federale (analoge me Këshillin aktual të Federatës) – nga radhët e deputetëve të saj. Ai është i përfshirë kryesisht në politikën e jashtme dhe mbrojtjen kombëtare.
Kryetari i Qeverisë zgjidhet nga Dhoma e Qytetarëve – dhoma e ulët e Asamblesë Federale (Duma e Shtetit) – nga radhët e deputetëve të saj. Merret me politikën e brendshme dhe formon qeverinë nga deputetë të tjerë të Dhomës së Qytetarëve.
Niveli i ri (më i ulët) i kualifikimeve të pushtetit dhe pronës
Autorët e draft Kushtetutës së re propozuan futjen e një niveli të ri, më të ulët të qeverisjes. Organet e “menaxhimit parësor” duhet të merren me çështjet e “menaxhimit të përbashkët të banorëve të shtëpive dhe pronave fqinje të qytetarëve”. Ata përfaqësohen nga Komisionet e Dhomës së Përfaqësuesve dhe Komitetet e Asociacionit të Strehimit.
- E para bashkon banorët e një ndërtese apartamentesh.
- E dyta është për banorët e jo më shumë se 100 shtëpive private fqinje në një lokalitet. Kjo do të thotë, për shembull, në kooperativën Ozero do të krijohej një Komitet i Shoqatës së Strehimit.
Në këtë nivel, autoritetet prezantojnë në fakt një kualifikim të pronësisë. Banorët mund të zgjedhin nga tre deri në dhjetë persona për çdo komitet. Por qiramarrësit mund të marrin jo më shumë se një të tretën e vendeve atje, dhe shumica dërrmuese duhet të shkojë te pronarët e pronave.Qytetarët që nuk janë pronarë apo punëdhënës nuk mund të zënë vend në organin e “administrimit parësor” dhe as të ndikojnë në formimin e tij..
Ky kualifikim ndikon drejtpërdrejt në formimin e nivelit të ardhshëm komunal të qeverisjes. Meqenëse përfaqësuesit e komisioneve “primare” zënë gjysmën e vendeve në këshillat bashkiakë të qytetarëve. Në një masë më të vogël, kualifikimi i pronës mund të ndikojë në mënyrë indirekte në nivelet republikane dhe federale të qeverisjes, të formuara pjesërisht nga përfaqësues të komunave dhe republikave, përkatësisht. Në teori, një anëtar i Komitetit të Dhomës së Përfaqësuesve, nëse është me fat, mund të lëvizë vazhdimisht në të gjitha nivelet e pushtetit në vetëm pak vite dhe të marrë postin e presidentit të vendit.
30 republika në vend të 80+ rajoneve
Fillimisht, Kushtetuta ruse e vitit 1993 kishte 89 subjekte federale. Më pas, për shkak të bashkimit të rajoneve, ishin 83 prej tyre, tani formalisht janë 89 prej tyre: në vitin 2014, Krimea e aneksuar dhe Sevastopoli u shtuan në Kushtetutë, dhe në vitin 2022, katër rajone të tjera ukrainase. Federata Ruse po përpiqet të konfiskojë në mënyrë të paligjshme.
Autorët e draftit të Kushtetutës së re nuk shkruajnë askund qartë se sa republika do të bashkohen në Union. Por kjo mund të llogaritet lehtësisht. Neni 3.2 thotë se Dhoma e Republikave, dhoma e lartë e asamblesë federale, përbëhet nga 120 deputetë. Për më tepër, “çdo republikë përfaqësohet në Dhomën e Lartë nga katër deputetë”. Domethënë ka vetëm 30 republika.
Është e paqartë nëse ky reduktim lidhet me konsolidimin e ri masiv të rajoneve. Ose autorët e draft Kushtetutës presin që vetëm një e treta e entiteteve aktuale përbërëse të Federatës Ruse do t’i bashkohen Unionit. Sipas idesë së tyre, rajonet aktuale ruse që nga fillimi mund të refuzojnë të bashkohen me Bashkimin e Republikave të Rusisë:
[Ne theksojmë] se rajonet ruse kanë të drejtë të mos i bashkohen fare federatës sonë të re. Kjo është jashtë kornizës kushtetuese, pasi i përket procesit themelues, por është mjaft e dukshme për ne.
Hedhja e shortit dhe “votimi kumulativ”
Kushtetuta e ndalon shprehimisht përdorimin e votimit elektronik në zgjedhje dhe referendume.
Kushtetuta prezantoi konceptin e “votimit kumulativ” – përdoret në zgjedhjet republikane dhe federale. Ky është një sistem në të cilin votuesit kanë mundësinë të shpërndajnë votat e tyre midis disa kandidatëve. Secilit zgjedhës i jepen po aq vota sa numri i mandateve të ndara në një zonë zgjedhore të caktuar me shumë anëtarë. Këto vota ose mund t’i jepen një kandidati ose të ndahen midis disave. Kjo metodë u mundëson pakicave të përqendrojnë votat e tyre në kandidatë të caktuar, duke rritur shanset e tyre për t’u zgjedhur.
Kushtetuta prezanton institucionin e shortit:
Hedhja e shortit është një procedurë publike që përzgjedh qytetarët nga një grup kandidatësh bazuar në një algoritëm afër rastit. Procedura e tërheqjes duhet të jetë transparente dhe e kontrolluar nga autoritetet e Unionit me pjesëmarrjen e vëzhguesve të gatshëm.
Duke përdorur shortin, anëtarët e Komisioneve të Dhomës së Përfaqësuesve dhe Komisioneve të Asociacionit të Strehimit hyjnë në këshillat bashkiakë të qytetarëve dhe përfaqësuesit e këshillave bashkiakë hyjnë në parlamentet republikane.
Rotacioni i pushtetit çdo katër vjet
Cikli për formimin e organeve qeveritare përmes zgjedhjeve dhe hedhjes së shortit për shumicën e niveleve të qeverisjes është katër vjet. Përjashtim bëjnë komunat. Aty rotacioni bëhet çdo dy vjet, por vetëm gjysma e përbërjes së Këshillit të Qytetarëve ndryshon. Domethënë, çdo deputet punon ende për katër vjet.
Kryetari i Unionit dhe Kryetari i Qeverisë Federale mbajnë detyrën vetëm një herë dhe vetëm për katër vjet.
Mekanizmi i mbrojtjes nga uzurpimi i pushtetit
Për të mbrojtur Rusinë nga uzurpimi i pushtetit nga presidenti ose kryetari i qeverisë, krijohet një organ i veçantë – Këshilli i Eforëve. Ai ka vetëm një detyrë – të inicojë një referendum mbarëkombëtar për shkarkimin e presidentit ose kryetarit të qeverisë nga detyra.
Këshilli i Eforëve është mjaft kompakt, ai përfshin vetëm pesë persona “nga qytetarët shumë të respektuar që janë laureatë të çmimeve ndërkombëtare në fushën e shkencës, veprimtarisë qytetare, kulturës dhe artit”. Presidenti emëron eforët, pas së cilës ata duhet të miratohen nga të dy dhomat e asamblesë federale. Eforët emërohen për 20 vjet, domethënë mbajnë postet e tyre nën pesë ose gjashtë presidentë dhe kryeministra të ndryshëm.
Censura mediatike dhe liria e fjalës
Autorët e draft Kushtetutës e shpallin lirinë e fjalës si një nga tre liritë themelore të qytetarëve. Ai nuk mund të kufizohet “duke iu referuar lirive të tjera”, duke përfshirë një rishikim të pjesshëm të Kushtetutës. Shkelja e fjalës së lirë nga qeveria federale është një nga shenjat dalluese të “qeverisë despotike”: Kushtetuta autorizon shprehimisht njerëzit t’i rezistojnë despotizmit “si mjeti i fundit”.
Mbrojtja e kësaj lirie duhet të bëhet nga komiteti federal për mbrojtjen e lirisë së tubimit dhe lirisë së fjalës. Nga teksti i Kushtetutës nuk është plotësisht e qartë se si ky komision do ta mbrojë lirinë e fjalës. Ai thotë vetëm se do të monitorojë “veprimet e autoriteteve publike, si dhe të organizatave tregtare dhe jofitimprurëse, për të ruajtur një ekuilibër midis moszbulimit të sekreteve dhe lirisë së fjalës në interes të komunitetit”.
Në të njëjtën kohë, ekziston një institucion i censurës shtetërore të medias. Për më tepër, si në nivel rajonal ashtu edhe në nivel sindikal. Ajo do të trajtohet nga Komiteti Republikan dhe Federal për Çështjet e Medias. Komiteti Federal duhet “të ndjekë parimet e përfaqësimit të balancuar të interesave politike, mbulimit të drejtë dhe të paanshëm të ngjarjeve dhe proceseve në media dhe dallimin ndërmjet përmbajtjes fiktive dhe realiste”. Ai do të ketë mundësinë të pezullojë “licencën e medias” deri në një vendim gjykate dhe disi të marrë pjesë “në emërimin e drejtuesve të mediave kryesore federale”.
Në shënimin shpjegues të projekt-Kushtetutës theksohej:
Nën tiraninë e Putinit, censura kryhet si përmes kontrollit joformal nga Administrata Presidenciale, ashtu edhe përmes një sërë ligjesh të reja që ndalojnë “falsifikimet” dhe fjalët e ndryshme fyese. Propozohet të mos eliminohet plotësisht ky kontroll (duke deleguar kështu ndalime të ngjashme pronarëve të mediave), por të transferohet tek një organ publik dhe të futet në kuadrin e kuptimit tradicional të lirisë së fjalës dhe diskutimit kritik.
Mbrojtja nga aneksimi i Krimesë dhe “territoreve të reja”
Procedura për pranimin e republikave të reja në Union, e parashikuar në projekt-Kushtetutën, duhet të mbrojë kundër skemave të përdorura nga Federata Ruse kur aneksonte Krimenë dhe “territoret e reja”.
Së pari, vetëm një shtet anëtar i OKB-së mund të aplikojë për anëtarësim në Bashkim. Kjo është, për shembull, Bashkimi i Republikave të Rusisë do të jetë në gjendje të shqyrtojë kërkesën e Bjellorusisë, por do të injorojë kërkesën e Abkhazisë, Osetisë së Jugut ose Palestinës.
Së dyti, pasi aplikimi miratohet nga Asambleja Federale, çështja e pranimit të republikës së re hidhet në referendum federal. Republika e re duhet të sigurojë mbështetjen e shumicës së qytetarëve të Unionit që kanë të drejtën e votës. Kjo do të thotë, nëse pjesëmarrja në referendum është 50% + 1 votues, ajo do të duhet të marrë të gjitha 100% të votave.
Çdo republikë mund të largohet paqësisht nga Bashkimi
Draft Kushtetuta, ndryshe nga ajo aktuale ruse, i ofron zyrtarisht republikës një mënyrë paqësore për t’u shkëputur nga federata.
Vërtetë, kjo nuk do të jetë e lehtë për t’u bërë. Si udhëheqja e republikës ashtu edhe qytetarët e saj mund të iniciojnë një tërheqje – për shembull, nëse autoritetet e republikës janë kundër një ideje të tillë. Në rastin e dytë, fillimisht duhet të mblidhni nënshkrime nga të paktën 15% e të gjithë votuesve në qark dhe 15% e të gjithë deputetëve të këshillave bashkiakë të qytetarëve.
Vendimi për t’u shkëputur nga Bashkimi i Republikave Ruse në çdo rast do të merret në një referendum republikan. Nisma e daljes duhet të mbështetet nga më shumë se 70% e qytetarëve të republikës (dhe jo vetëm ata me të drejtë vote, por të gjithë në përgjithësi). Përndryshe, republika do të mbetet në Union./Kosovatimes/
