Që nga janari, Ukraina ka lidhur deri në 21 marrëveshje sigurie me vendet perëndimore. Çfarë sjellin ata në Kiev?
Samiti i NATO-s në kryeqytetin lituanez Vilnius në korrik 2023 përfundoi me zhgënjim për presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky. Ukraina nuk ka marrë një ftesë zyrtare për anëtarësim në NATO apo një plan konkret për anëtarësim. Në vend të kësaj, krerët e shteteve dhe qeverive të grupit G7, presidenti i Këshillit të BE-së dhe presidenti i Komisionit Evropian nënshkruan një deklaratë të përbashkët për ndihmën për Ukrainën.
Sipas atij dokumenti, me Ukrainën po punohet për “angazhime dhe marrëveshje dypalëshe konkrete afatgjata në fushën e sigurisë”. Zyra e presidentit ukrainas e quajti atë “marrëveshje sigurie”.
Shumë gjëra kanë ndodhur që atëherë. Në samitin e NATO-s të mbajtur në Uashington me rastin e 75-vjetorit të themelimit të Aleancës së Atlantikut të Veriut, Ukraina mund të mburret me 21 marrëveshje të nënshkruara të sigurisë. Por çfarë përfitimesh ka ajo deri më tani?
Marrëveshja me Britaninë e Madhe si model
Britania e Madhe ishte vendi i parë me të cilin Ukraina lidhi një marrëveshje të tillë. Ai parashikon ndihmë në “mbrojtjen” dhe “rivendosjen e kufijve të njohur ndërkombëtarisht”. Ajo marrëveshje, e nënshkruar në mesin e janarit 2024, shërbeu si model për marrëveshje të tjera, thotë Oleskandr Krajev nga qendra e pavarur kërkimore “Këshilli i Politikës së Jashtme “Prismi ukrainas”.
Britania e Madhe ka marrë drejtimin në ndarjen e fondeve në fushën e sigurisë, shton Krajev. Përveç kësaj, ajo vendosi se çdo marrëveshje duhet të përfshijë mbështetjen për pranimin e Ukrainës në NATO.
Të gjithë anëtarët e grupit G7 (vendet më të fuqishme industriale) dhe shumica e Bashkimit Evropian kanë nënshkruar tashmë një marrëveshje sigurie me Ukrainën. Pavarësisht kësaj, në fund të qershorit u ra dakord për “garancitë e përbashkëta të sigurisë midis Ukrainës dhe Bashkimit Evropian”. Marrëveshja e fundit e sigurisë u përfundua me Poloninë më 8 korrik gjatë vizitës së presidentit ukrainas Zelensky në Varshavë. Pikërisht atë ditë, Rusia kreu sulme të reja, shkatërruese me raketa në qytetet e Ukrainës.
“Kushdo që mbron Ukrainën sot mbron edhe veten e tij”, thotë kryeministri polak Donald Tusk. Ai garantoi se Ukraina mund të llogarisë në mbështetjen e Polonisë në përpjekjet e saj për t’u bërë anëtare e NATO-s. Presidenti ukrainas tha se ata duan të krijojnë një mekanizëm në mënyrë që të jetë e mundur nga Polonia që të rrëzohen raketat dhe dronët rusë mbi Ukrainë, të cilat i afrohen Polonisë.
Çdo marrëveshje ka specifikat e veta
Të gjitha marrëveshjet e sigurisë përmbajnë detyrime për ndihmën ushtarake, financiare dhe humanitare për Ukrainën. “Sipas marrëveshjeve, ato vende marrin përsipër t’i sigurojnë Ukrainës akses në teknologji të caktuara, të investojnë në industrinë e mbrojtjes dhe të forcojnë aftësitë mbrojtëse”, shpjegon Oleksandr Krajev.
Megjithatë, secila prej këtyre marrëveshjeve ka specifikat e veta. Kështu, gjermanët theksuan veçanërisht ndihmën e ushtrisë ukrainase me tanke, lituanezët, letonët dhe estonezët për trajnimin e këmbësorisë dhe sigurinë kibernetike, italianët me operacione speciale dhe stërvitje artilerie, dhe francezët me aeroplanë dhe nëndetëse. “Secili vend ka hartuar marrëveshjen e tij sipas aftësive dhe prioriteteve të tij”, thotë Krajev.
“Më shumë funksion psikologjik sesa material”
Por marrëveshjet e sigurisë kanë “një funksion psikologjik dhe jo material”, thotë Jamie Shay nga instituti Friends of Europe me qendër në Bruksel. Ish-zyrtari i NATO-s thekson se ndihma e përmendur në secilën marrëveshje “janë dhënë tashmë në nivel dypalësh”, për shembull si pjesë e nismës çeke për të furnizuar Ukrainën me predha topash 155 mm përmes “Fondit Evropian të Miqësisë”, përmes Kanalet e NATO-s ose si pjesë e një pakete ndihmë ushtarake dhe financiare amerikane në vlerën 60 miliardë dollarë.
“Marrëveshjet nuk gjenerojnë ndihmë të re për Ukrainën, ato thjesht hedhin në letër atë që tashmë është bërë,” thotë Shay.
Zgjidhje kalimtare për anëtarësimin e Ukrainës në NATO
“Marrëveshjet janë nënshkruar për t’i dhënë Ukrainës garanci të caktuara, por do të ishte gabim t’i quanim marrëveshje sigurie, sepse asnjëra prej tyre nuk i ofron Ukrainës asgjë si neni 5 i Traktatit të Atlantikut të Veriut”, tha Shay për DW. Sipas tij, marrëveshjet e lidhura në kohën e agresionit rus kundër Ukrainës paraqesin një zgjidhje kalimtare deri në anëtarësimin e Ukrainës në NATO, për të cilën ende nuk ka një datë specifike.
“Tani është e rëndësishme që presidenti Zelensky të tregojë se Ukraina ka mbështetje në mbarë botën”, thekson Shay. Për shkak të situatës së vështirë në front, kërkohet ndihmë afatgjatë. “NATO nuk dëshiron të nxjerrë në pah një datë për anëtarësim të mundshëm, por marrëveshjet tregojnë se Perëndimi nuk do të lodhet duke ndihmuar Ukrainën dhe i jep asaj garanci të caktuara se është një mbështetje afatgjatë”, thotë Shay.
Petro Burkovski, kryetar i fondacionit ukrainas “Ilko Kucheriv – Iniciativa Demokratike”, beson se marrëveshjet e nënshkruara janë bazë e mirë për fillimin e negociatave paqësore, të cilat, sipas tij, palët në konflikt do të duhet t’i fillojnë herët a vonë. “Marrëveshjet bazohen në konsensusin e partnerëve që në rast të ndryshimit të qeverisë, ata ende nuk do të pajtohen me kushtet e vendosura nga Rusia”, tha Burkovski për DW.
