Shkruan: Ilir MUHARrEMI, kritik i artit
Arti, shpesh herë, shfaqet si një enigmë e thellë që i shpëton kuptimit të zakonshëm dhe ngërthen më shumë përjetim sesa analizë intelektuale. Nëse përpiqemi të kapim esencën e tij, kuptimin dhe arsyen, ndonjëherë përfundimi është i njëjtë me marrëzinë. Njerëzit zakonisht i shprehin mendimet e tyre përmes fjalëve, për të konkretizuar dhe sistematizuar botën e tyre të brendshme, ndërsa artistët, si udhëtarë të shpirtit, lundrojnë në thellësitë e pafundme të përjetimeve dhe emocioneve, të ndriçuar nga drita e së bukurës.
Sislej Xhafa, artist, mendimtar dhe filozof i thellë, në Seminarin Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, sjell një reflektim të thellë mbi natyrën e artit dhe rolit të filozofisë në krijimin e tij. Në këtë kontekst, arti nuk është thjesht një formë estetike, por një mjet për të kapur nuancat e së bukurës që i japin shpirtit një përvojë të thellë dhe intime. Xhafa e sheh poezinë si një lëndë që ndihmon në ndërtimin e mendimeve dhe ndjenjave, ndërsa estetika e tij krijon një lidhje të ngushtë me filozofinë, ku çdo krijim është një reflektim i një lirie shpirtërore të robëruar, por ende të pranishme në gjendjen e vetvetes.
Në këtë kumtesë, Xhafa fillon me një poezi enigmatike të Velimir Khlebnikov: “boh, be o, bi” kënduan buzët, “veh, eh, oh mi”, kënduan shikimet”. Ky tekst është një përpjekje për të kapur thelbin e artit përmes një lloj të komunikimit të paqartë dhe të fshehtë, që ndihmon në nxitjen e një ndjenje të thellë dhe të çmendurisë në përjetimin e tij. Arti ka fuqinë të bëjë të ekzistojë atë që përndryshe do të mbetej në errësirë, duke e bërë këtë mundësi të mbijetojë nëpërmjet një ndërgjegjeje kolektive që i mbështet këto përvoja.
“Gjithmonë e kam pyetur veten se çka është liria. Ideja e lirisë është më e rëndësishme”, tha Xhafa. Ai trajton një pyetje të thellë mbi lirinë, një koncept që shpesh është i paqartë dhe kompleks. Ai ngre dyshime mbi natyrën e lirisë dhe vëren se, përmes kontaktit me botën, njeriu shpesh ndjehet i robëruar, një ndjenjë që pasqyron absurditetin e lidhjeve tona me realitetin. Nietzsche, në mënyrë provokative, sugjeron se vetëm i çmenduri mund të përjetojë lirinë e vërtetë, ndërsa Xhafa e shikon lirinë në ëndrrat dhe dashurinë, duke e konsideruar atë si një aspiratë shpirtërore që shpesh është e paqartë në përvojën tonë të përditshme.
Artistët, përmes veprave të tyre dhe përvojave të tyre unike, tentojnë të përkthejnë këtë ndjenjë të lirisë në forma të artit. Siç shkruan Sandor Petofi, “Për dashurinë jap jetën, për lirinë jap dashurinë”, duke theksuar se liria dhe dashuria janë të ndërlidhura dhe përfaqësojnë një formë të lirisë shpirtërore dhe personale. Gabriel Garcia Marquez, nga ana tjetër, e shikon lirinë si një koncept që shpesh është i lidhur me realitetin dhe mënyrat tona të interpretimit të tij, duke na bërë gjithnjë e më të panjohur dhe më të vetmuar.
Në reflektimet e tij, Xhafa shqyrton vlerën e veprës artistike si një proces të vazhdueshëm dhe dinamik, duke theksuar se një vepër artistike është një reflektim i estetikës dhe filozofisë së artistit. Sipas Nietzsche, “Sensualiteti i artistit vendos në një objekt të vetëm të gjitha gjërat e tjera që ai nderon e vlerëson dhe në këtë mënyrë e përsos një objekt, apo e ‘idealizon’ atë.” Ky proces është një ndërthurje e ndjeshmërisë dhe perceptimit që mund të prekë, shijohet dhe ndjehet në mënyra që shpesh janë më të thella se sa mund të kuptohen ose përjetohen.
Xhafa vazhdoj me një reflektim të thellë për momentet e përsosura të ekzistencës njerëzore: “Dy momente perfektë, kur njeriu lind dhe kur vdes.” Ky pohim e nxit mendimin për natyrën e jetës dhe artit, duke sugjeruar se këto janë momentet kur individi është më i përqendruar në thelbin e ekzistencës dhe ndjeshmërisë njerëzore, duke ofruar një perspektivë filozofike që i lidh këto eksperienca me thelbin e artit dhe jetës.
Veprat artistike të Sislej Xhafës shpesh janë të njohura për përzierjen e elementeve të artit vizual dhe refleksionet filozofike, duke krijuar një ndërthurje të thellë mes estetikës dhe mendimit kritik. U diskutua edhe për veprën provokatore stalla e lopëve e Xhafës. “Stalla e Lopëve” është një instalacion që imiton një stallë të zakonshme për lopë, një strukturë që në aparencë është një pjesë e përditshme dhe e zakonshme e jetës rurale. Megjithatë, përmes këtij ambienti të dukshëm të thjeshtë, Sislej Xhafa hap një portal për në një reflektim më të thellë mbi raportet e njeriut me natyrën dhe vetë natyrën e ekzistencës. Në këtë vepër, Xhafa përdor stallën si një metaforë për të shqyrtuar lidhjen e thellë dhe shpesh të ndërlikuar midis individëve dhe mjedisit të tyre. Ai e pozicionon këtë ambient të zakonshëm në qendër të reflektimit për të nxitur pyetje mbi marrëdhëniet që ndodhin përtej sipërfaqes së perceptimit të përditshëm. Ky instalacion bëhet një arenë ku ndodhin ndërveprime të përditshme që shpesh kalojnë pa u vërejtur, duke kërkuar që shikuesi të meditojë mbi mënyrat e përmbushjes dhe pasivitetit që ekzistojnë në sistemet e natyrshme dhe shoqërore. Përdorimi i stallës si objekt artistik është një akt i reflektuar që pasqyron një kritikë ndaj sistemit të shfrytëzimit dhe konsumizmit që mbizotëron në marrëdhëniet njerëzore me natyrën. Në këtë kontekst, stallë është më shumë se një strukturë funksionale; ajo bëhet një simbol i formave të ndryshme të shfrytëzimit dhe alienimit që ndodhin në sistemet ekologjike dhe ekonomike. Xhafa e përdor këtë strukturë për të ndihmuar në shpërbërjen e iluzioneve të natyrës si një resurs i pafund dhe për të hedhur dritë mbi ndikimet e shoqërisë mbi ekosistemet natyrore.
