Protokolli Shtesë i Konventave të Gjenevës thotë se objektet bërthamore nuk duhet të bëhen objektiva, edhe në skenarë të përfitimit strategjik ushtarak. Por për herë të parë në histori, tabuja për sulmet ndaj objekteve bërthamore është thyer dhe mospërputhja ruse dhe ukrainase me zonat bërthamore ka krijuar një precedent të rrezikshëm, analizoi Telegrafi .
Incidenti i fundit në Zaporizhia në fund të javës së kaluar, kur trupat ruse thuhet se i vunë flakën gomave nën një nga kullat ftohëse në përgjigje të inkursionit të Ukrainës në territorin rus, nënvizoi gatishmërinë e Putinit për t’iu drejtuar provokimeve bërthamore.
Në aspektin ligjor, termocentralet bërthamore konsiderohen gjithmonë infrastrukturë civile dhe rrezikimi i sigurisë së energjisë bërthamore shkakton ndërprerje, dëmton shërbimet jetike, përfshirë spitalet dhe rrit varësinë nga lëndët djegëse fosile që dëmtojnë mjedisin.
Me një konflikt të mundshëm midis Izraelit dhe Iranit që po afrohet aktualisht, si mund të sigurohemi që lufta në Ukrainë të jetë e fundit që përfshin kërcënimin e energjisë bërthamore?
Ka pasur thirrje për mekanizma të rinj ligjorë dhe politikë për të mbrojtur termocentralet bërthamore gjatë luftërave të ardhshme. Por legjislacioni i ri mund të dobësojë Konventat ekzistuese të Gjenevës – dhe vetëm do ta bëjë problemin më kompleks, duke i lejuar shtetet të zgjedhin dhe të përziejnë pjesëmarrjen e tyre ligjore.
Rusia shkaktoi zemërim global
Mbrojtja e objekteve bërthamore dikur konsiderohej unanimisht themelore – dhe kodet ligjore të Rusisë, Izraelit dhe Shteteve të Bashkuara i përcaktojnë këto objekte jetike si zona të mbrojtura.
Kur forcat e Moskës sulmuan termocentralin bërthamor me gjashtë reaktorë Zaporizhia më 4 mars 2022, Rusia jo vetëm që shkaktoi zemërim global, por edhe shkeli politikën e saj kombëtare.
Ajo gjithashtu nisi një sulm për të kapur centralin famëkeq bërthamor të Çernobilit dhe sarkofagun.
Deri më 9 mars, Çernobili kishte humbur furnizimin me energji të jashtme për shkak të luftimeve dhe u bë i varur nga gjenerimi i energjisë rezervë. Por tani ajo është kthyer në duart e Ukrainës, dhe Zaporizhzhia është ende e pushtuar nga forcat ruse.
Çfarë është madje e mundur të bëhet në këtë situatë?
Një mbyllje e plotë e prodhimit të energjisë bërthamore nuk është as një alternativë realiste dhe as e arsyeshme. Aktualisht, 50 për qind e energjisë së Ukrainës sigurohet nga 15 reaktorë bërthamorë. Katër prej tyre janë projektuar nga rusët dhe të gjitha janë brenda rrezes së raketave nga territoret që ata pushtuan.
Për fat të mirë, termocentralet bërthamore janë më të fuqishme se sa mendojmë. Ato janë krijuar për t’i bërë ballë sulmeve terroriste dhe sulmeve të avionëve, por nuk janë të përgatitur për ndikimet e shumta aksidentale dhe dëmtimet mjedisore që mund të ndodhin gjatë një konflikti të zgjatur.
Nëse Rusia nuk e mban Zaporizhzhia të sigurt, ekziston një mundësi reale që një aksident ose kundërsulm mund të lëshojë izotope radioaktive të jodit, ceziumit dhe stronciumit në të gjithë Rusinë dhe Ukrainën.
Sjellja e pamatur e Rusisë kërcënon sigurinë e Evropës Lindore
Vendimi i Putinit për të sulmuar dhe marrë fuqinë bërthamore të Ukrainës është një shkelje e paprecedentë e ligjit ndërkombëtar humanitar.
Ky ligj u respektua edhe nga shtetet me rivalitet të përhershëm. Në vitin 1988, India dhe Pakistani njohën rreziqet që mund të lindin nga shënjestrimi i objekteve bërthamore të njëri-tjetrit dhe ranë dakord të përjashtonin nga sulmi të gjithë ata që përdorin ose ruajnë sasi të mëdha të materialit radioaktiv, pavarësisht tensioneve dhe armiqësive historike.
Ukraina ka bërë thirrje për sanksione kundër Rosatom, korporatës shtetërore ruse të energjisë atomike, në përgjigje të konfiskimit të Zaporizhia. Fatkeqësisht, sanksione të tilla nuk janë të mundshme për shkak të dëmeve që mund të shkaktojnë në infrastrukturën e gjerë evropiane të energjisë.
Përkatësisht, 14 reaktorë bërthamorë në Bashkimin Evropian janë plotësisht të varur nga karburanti nga Rusia, dhe industria globale bërthamore nuk është ende në gjendje të mirë për të kompensuar atë mungesë.
Përfundimi i varësisë së Evropës nga Rusia duhet të dërgojë një mesazh të qartë se përdorimi i termocentraleve bërthamore në kohë lufte ka pasoja të rëndësishme. Por derisa të vendoset një plan i fortë për t’i dhënë fund mbështetjes globale në industrinë bërthamore të Rusisë, sanksionet thjesht nuk janë një opsion i zbatueshëm.
Mbi të gjitha ka shpresë
Ndarja e Evropës nga industria bërthamore ruse mund të arrihet duke zhvilluar kapacitetin e konvertimit, pasurimit dhe prodhimit të karburantit bërthamor diku tjetër.
Ky proces ka filluar tashmë në Evropë dhe termocentralet po nënshkruajnë kontrata të reja afatgjata me furnizues të burimeve që nuk janë nga Rusia.
Largimi nga Rusia krijon mundësi të reja ekonomike në atë sektor për SHBA-në dhe Spanjën, siç është bashkëpunimi mes gjigantëve të energjisë Westinghouse dhe Enusa në prodhimin e karburantit për reaktorët e projektuar nga Rusia.
Përfundimi i varësisë së Evropës nga Rusia duhet të dërgojë një mesazh të qartë se përdorimi i termocentraleve bërthamore në kohë lufte ka pasoja të rëndësishme. Është koha që komuniteti ndërkombëtar të ndërmarrë veprime dhe të rindërtojë masat mbrojtëse prej dekadash rreth infrastrukturës së energjisë bërthamore në zonat e konfliktit.
Si Moska ashtu edhe Kievi duhet të ndalojnë sulmet e tyre që kërcënojnë infrastrukturën e energjisë bërthamore dhe të angazhohen për ruajtjen e parimeve që deri më tani kanë parandaluar katastrofën, përfundon analiza e Telegrafit, përcjell Tportal.
