Që nga mesi i gushtit, protesta masive po zhvillohen sërish në Beograd . Ndryshe nga tubimet e opozitës pas zgjedhjeve në fund të vitit të kaluar, këto protesta i kushtohen një teme që nuk është plotësisht e njohur për Serbinë: mjedisin. Demonstruesit kërkojnë që qeveria dhe parlamenti të vendosin një ndalim të plotë të minierave të litiumit në të gjithë Serbinë, shkruan Novaja gazeta.
Më parë, në prag të zgjedhjeve parlamentare të vitit 2022, autoritetet kishin pezulluar tashmë të gjitha punët e kërkimit gjeologjik për kërkimin e xeheve të litiumit në Serbi dhe e bënë këtë edhe nën presionin e rrugës. Në krye të protestës, si atëherë ashtu edhe tani, ishte lideri i ri i lëvizjes mjedisore “Kreni-Promeni” (fjalë për fjalë “lëviz-ndrysho”) Sava Manojlović. Falë suksesit të këtyre protestave, lista e tij mori vendin e dytë në zgjedhjet komunale në Beograd këtë pranverë.
Por në korrik të këtij viti, Gjykata Kushtetuese e Serbisë anuloi vendimin e mëparshëm të qeverisë për moratoriumin, i cili bëri të mundur që kompania ndërkombëtare e minierave Rio Tinto të rifillonte projektin Jadar, të quajtur kështu për shkak të vendndodhjes së depozitës së litiumit të zbuluar në lugina e lumit me të njëjtin emër në perëndim të vendit, pranë kufirit me Bosnje-Hercegovinën.
Nëse në vitin 2022 qeveria, e përfaqësuar nga kryeministrja e atëhershme, Ana Brnabiq, kundërshtoi aktivitetet e Rio Tintos në Serbi, atëherë këtë verë e njëjta Brnabic, që tani shërben si Kryetare e Parlamentit, tha se do të ishte “jo normale” nëse Serbia refuzonte një të tillë. projekt ekonomikisht i dobishëm për vendin duke “përputhur me standardet e larta mjedisore”.
Një protestues mban një tabelë që lexon “Rio Tinto, dil nga Serbia” gjatë një mitingu kundër planeve për të filluar minierat e litiumit në Serbi, në Beograd, Serbi, 10 gusht 2024. Foto: Andrej Cukic / EPA-EFE
Serbia kundër
Në vitin 2021, Akademia Serbe e Shkencave dhe Arteve u shpreh kundër projektit Jadar, duke argumentuar kryesisht për mungesën e transparencës. Kompania nuk ka paraqitur një projekt të qartë se si do të organizohet procesi i nxjerrjes dhe më e rëndësishmja, depozitimi i mbetjeve. Në vitin 2022, Slobodan Vukosavic, anëtar i Akademisë Serbe, shkroi se zbatimi i projektit Jadar mund të çojë në “shkatërrim masiv të territorit, ndryshime në peizazh, degradim të biodiversitetit dhe burimeve ujore, si dhe zhvendosje të popullsisë dhe konstante rrezik për fshatrat përreth dhe qytetin e afërt të Loznicës”.
Këtë e tregojnë sondazhet në Serbi.
Banorët e konsiderojnë kërcënimin mjedisor si shumë real: më shumë se gjysma e vendit kundërshton minierat e litiumit në vend, ndërsa vetëm pak më shumë se një e katërta e popullsisë mbështet zhvillimin e depozitës.
Ndjenja të tilla publike shpjegojnë një reagim kaq të ashpër ndaj heqjes së moratoriumit. Rreth 40 mijë serbë u mblodhën në një tubim kundër Yadarit më 10 gusht . Në kulmin e protestave më të suksesshme për opozitën në maj 2023 , të shkaktuara nga të shtënat e para në shkollë në historinë e Serbisë, deri në 60 mijë njerëz arritën të mblidhen në Beograd . Megjithatë, këtë herë gjeografia e protestës është më e gjerë dhe përfshin jo vetëm qarkun e kryeqytetit, por edhe disa dhjetëra qytete të tjera. Organizatorët i pozicionojnë këto demonstrata si civile dhe jopartiake.
Njerëzit mbajnë postera me fjalët “Ne nuk do të dorëzohemi në Yadar!” dhe marshim për të protestuar kundër ndotjes së mjedisit dhe shfrytëzimit të një miniere litiumi në Beograd, Serbi, të shtunën, më 10 gusht 2024. Foto: Darko Vojinoviç / AP / Scanpix / LETA
Midis Pekinit dhe Berlinit
Rio Tinto është korporata e dytë më e madhe në botë për minierat e mineraleve dhe metaleve, e themeluar 150 vjet më parë në Spanjë. Aksionet e kompanisë janë të listuara njëkohësisht në bursat e Londrës dhe Australisë. Investitori më i madh është korporata kineze Aluminium Corporation of China Limited me 14.6% të aksioneve, e ndjekur nga fondi britanik i investimeve BlackRock me 6.1%, si dhe një numër investitorësh amerikanë dhe evropianë.
Pakënaqësia e protestuesve me Berlinin rrjedh nga vizita e fundit e kancelarit gjerman Olaf Scholz në Beograd, e cila në fakt ishte një akt mbështetjeje për presidentin serb Aleksandar Vuçiq për të nisur minierat e litiumit në vend.
Në mbështetje të Rio Tintos u shprehën edhe përfaqësues zyrtarë të Britanisë së Madhe dhe SHBA-së .
Ky reagim nga kryeqytetet perëndimore, dhe veçanërisht Berlini, shpjegohet me interesin e industrisë evropiane të automobilave për një burim të qëndrueshëm të litiumit, një burim kyç i nevojshëm për prodhimin e baterive për automjetet elektrike. Këtë maj, hyri në fuqi një ligj i ri i BE-së për mineralet kritike , i cili synon të reduktojë varësinë e Evropës nga furnizimet e lëndëve të para nga Kina. Në listë përfshihet, ndër të tjera, litiumi, i cili tashmë furnizohet në tregun e BE-së kryesisht nga Mbretëria e Mesme.
Kancelari gjerman Olaf Scholz gjatë një konference për shtyp me Presidentin e Serbisë dhe Zëvendës Presidentin Ekzekutiv të Komisionit Evropian, Beograd, Serbi, 19 korrik 2024. Foto: Andrej Cukic / EPA-EFE
Gjermania, si prodhuesi më i madh i makinave elektrike në Evropë, po përjeton një nevojë në rritje për litium. Vitet e fundit, BE-ja ka nisur ndërmarrjet e veta për prodhimin e saj – për shembull, në rajonin Usti në Republikën Çeke – por kërkesa po rritet vazhdimisht dhe ende nuk ka qenë e mundur të reduktohet ndjeshëm varësia nga Kina. Për ekonominë gjermane, e cila mbështetet shumë në industrinë e automobilave, një burim i besueshëm i litiumit është “me rëndësi të madhe dhe kritike”, shpjegoi Fabian Nitschke i Institutit Gjerman të Teknologjisë në Karlsruhe. Për më tepër, kërkesat mjedisore për nxjerrjen e kësaj lënde të parë në Serbi janë vërtet më të ulëta se standardet e BE-së, gjë që së bashku me fuqinë punëtore më të lirë në Serbi, do ta bëjë atë më konkurrues në treg.
Sipas projektit Yadar, Rio Tinto planifikon të nxjerrë 58 mijë tonë litium në vit, që mjafton për të prodhuar më shumë se 1.1 milion makina elektrike, ose 17% të prodhimit total të këtyre produkteve në BE për vitin.
Në mënyrë paradoksale, në fund, si Kina, e cila po përgatitet të marrë një pjesë të konsiderueshme të fitimeve, duke qenë investitori kryesor i Rio Tintos, ashtu edhe autoritetet e BE-së, të cilët presin të marrin lëndët e para të nevojshme për koncertet e automjeteve dhe nëpërmjet tyre të mbështesin. rritja ekonomike, ishin të interesuar për nisjen e projektit në Serbi.
Leva për Vuçiqin
Për projektin Rio Tinto është interesuar edhe presidenti serb Aleksandar Vuçiq. Ai siguron qytetarët se minierat e litiumit janë rruga e vendit drejt udhëheqjes ekonomike në Ballkan.
Në realitet, përfitimi i drejtpërdrejtë ekonomik për shtetin serb nga Jadari nuk është i dukshëm. Sipas legjislacionit tatimor, buxheti serb do të marrë 5% të të ardhurave vjetore të ndërmarrjes. Sipas analistëve pro-mjedisor, kjo do t’i japë Serbisë rreth 16 milionë dollarë në vit. Një vlerësim më optimist e çon shumën në 190 milionë dollarë. Por kjo është ende më pak se, për shembull, të ardhurat vjetore të Serbisë prej 280 milionë dollarësh nga eksporti i mjedrës.
Ndërtimi i ndërmarrjes minerare do të krijojë vende pune edhe në Serbinë perëndimore, e cila duhet të ketë një ndikim pozitiv në standardin e jetesës në këtë rajon që kufizohet me Bosnjën dhe Hercegovinën. Megjithatë, ne po flasim për pak më shumë se një mijë vende pune për gati 3 milionë banorë të Serbisë në moshë pune.
Megjithatë, Yadar është politikisht i dobishëm për vetë Vuçiqin.
Projekti Rio Tinto mund të bëhet për liderin serb diçka si “Rrjedhat Veriore” për Vladimir Putin: furnizimet me litium për Gjermaninë dhe BE-në do t’i japin Vuçiçit leva shtesë në negociatat me Berlinin dhe Brukselin.
Beogradi do të mund të shkëmbejë mirëqenien e një ndërmarrjeje të rëndësishme për ekonominë evropiane me koncesione në lidhje me vlerësimin e gjendjes së demokracisë serbe, procesin e negociatave me Kosovën dhe, së fundi, përparimin në çështjen e anëtarësimit të Serbisë në BE.
Disa analistë, përkundrazi, besojnë se ndërvarësia ekonomike në rritje e Beogradit dhe BE-së rrit shanset për fitoren e një kursi properëndimor në Serbi. Financial Times shkruan se Jadar është “provë e mëtejshme se ndërsa Vuçiç vazhdon të mbajë marrëdhënie politike me Kinën dhe Rusinë, ai po integron gjithnjë e më shumë ekonominë e tij me Evropën dhe Shtetet e Bashkuara”.
Yadar do të ndërtohet
Duke pasur parasysh interesin e BE-së për projektin Rio Tinto, demonstruesit nuk duhet të llogarisin në shumë sukses në valën aktuale të protestave.
Përveç kësaj, aktualisht opozita serbe është sërish e ndarë seriozisht. Disa parti bojkotuan zgjedhjet e përsëritura komunale në Beograd, të thirrura pas demonstratave të mëdha dhe dyshimeve rreth integritetit të numërimit të votave në kryeqytet dhjetorin e kaluar. Ky kamp përfshin forca tradicionale liberale me rolin udhëheqës të Partisë për Liri dhe Drejtësi të ish-kryebashkiakut të Beogradit Dragan Djilas.
Grupi i dytë në opozitë përfaqësohet nga lëvizjet e reja socialdemokrate, të bashkuara në Frontin e Gjelbër-Majtas. Këto forca nuk e përkrahën bojkotin e zgjedhjeve në Beograd, por nuk ishin shumë të suksesshme në to. Kampi i tretë aktualisht po rritet me shpejtësi, kryesisht për shkak të lëvizjes tashmë të përmendur Kreni-promeni, e udhëhequr nga Sava Manojlović, një nga pjesëmarrësit më aktivë në protestat aktuale dhe të kaluara për zhvillimin e depozitave të litiumit.
Të tre grupet opozitare nuk kanë shprehur ende dëshirën për t’u bashkuar zyrtarisht dhe për të vepruar si një front i bashkuar kundër partisë së Vuçiqit dhe projektit Yadar. Megjithatë, tubimi tjetër i madh mjedisor është planifikuar për 31 gusht dhe deri më tani qeveria serbe nuk ka qenë në gjendje të frenojë valën e demonstratave. (Titulli i redaksise Kosovatims)
