Kur arti është gjithçka që ju ka mbetur

Në fillim të këtij shekulli, në disa raste më thanë se Britania e Madhe bëri një listë me dhjetë masat më të rëndësishme që duheshin marrë në rast emergjence. Një nga këto masa ishte shpëtimi i pikturave të famshme të Titianit, të cilat mbahen në Galerinë Kombëtare. Vetëm imagjinoni nëse kryeveprat si Noli me tangere (1514) dhe Allegory of Prudence (1550-65) do të kishin të njëjtin fat – për t’u grabitur – si thesaret e Muzeut Kombëtar në Bagdad pas pushtimit të SHBA-së në 2003.

Shqetësimi i autoriteteve britanike për sigurinë e pikturave të Titianit hedh poshtë pretendimin se arti i lartë ka vdekur. Imazhet klasike mund të bëhen të pakuptimta në një botë të mbytur në parëndësi dhe “përmbajtje”, sepse në kohë paqeje ne mund ta lejojmë veten të shpërqendrohemi. Por lufta e ndryshon këtë ekuacion. Kur një vend ose komb kujdeset po aq për veçorinë e tij kulturore sa për territorin dhe burimet natyrore, ose institucionet financiare, arti mund të bëhet gjithashtu një fushë beteje.

Askush me origjinë ruse nuk duhet të guxojë t’u japë leksione ukrainasve se si të merren me të kaluarën ose të ndërtojnë të ardhmen e tyre. Në të njëjtën kohë, nuk jam i vetëm që vë në dyshim mençurinë e
anulimeve kulturore

Merrni për shembull “ligjin anti-Pushkin” të Ukrainës, i quajtur kështu sipas poetit rus të shekullit të 19-të, Alexander Pushkin. I miratuar vitin e kaluar, ligji lejon heqjen ose shkatërrimin e vendeve kulturore që lidhen me historinë ruse dhe sovjetike. Shumë vepra arti, duke përfshirë piktura, skulptura dhe libra nga autorë rusë, u ndaluan ose u shkatërruan si simbole të një ideologjie perandorake, totalitare. Por – për të përdorur vërejtjen e Talleyrand për vendimin e Napoleonit për të ekzekutuar Dukën e Anzhuit – “anulimi” arbitrar i artefakteve artistike të një kombi ose grupi etnik është diçka më e keqe se një krim; eshte gabim.

Çfarë mund të bëjë arti

Sigurisht, në një situatë ku forcat ruse po shkatërrojnë Ukrainën , askush me origjinë ruse nuk duhet të guxojë t’u japë ukrainasve mësime se si të lidhen me të kaluarën ose të ndërtojnë të ardhmen e tyre. Zemra ime është e mbushur me trishtim për vdekjen dhe vuajtjet që ushtarët nga vendi i lindjes sime po i shkaktojnë Ukrainës. Do të doja t’i kërkoja falje popullit ukrainas në emër të kombit rus. Në të njëjtën kohë, nuk jam i vetëm që vë në dyshim mençurinë e anulimeve kulturore.

Në vitin 2006, Vladimir Sorokin botoi romanin Dita e Oprichnika , në të cilën perandoria është rivendosur në Rusi dhe pushteti është në duart e banditëve të regjimit. Në atë kohë, ne e hodhëm poshtë komplotin e romanit si trillim të pastër, një distopi absurde. Sot, ky është realiteti rus

Në vitin 1955, në kulmin e Luftës së Ftohtë, George Kennan, një nga diplomatët më të mëdhenj në historinë amerikane, mbajti një fjalim në Muzeun e Artit Modern (MoMA) në Nju Jork. “Duke krijuar bukuri dhe vepra intelektuale monumentale, dhe vetëm në këtë mënyrë, qeniet njerëzore janë në gjendje të krijojnë një urë të qëndrueshme me kombet e tjera, edhe në momentet më të vështira të inatit politik, shovinizmit dhe këmbënguljes në veçantinë e tyre”, tha ai në koha. Krizat janë ato në të cilat zbulohet fuqia e vërtetë, e pakrahasueshme e artit.

Por pse është kështu? Ndryshe nga politika, kultura autentike nuk vdes kurrë. Përpara se politikanët të jenë në gjendje të artikulojnë axhendën ose qëllimet e tyre të vërteta, arti shpesh i ekspozon ato para vetes. Në vitin 2006, Vladimir Sorokin botoi një roman të shkurtër, Dita e Oprichniks , në të cilin perandoria është rivendosur në Rusi dhe pushteti është në duart e banditëve të regjimit. Në atë kohë, ne e hodhëm poshtë komplotin e romanit si trillim të pastër, një distopi absurde. Sot, ky është realiteti rus. Vladimir Putin pati inaugurimin e pestë presidencial në maj dhe kushdo që mendon lirisht dënohet rëndë.

Në mënyrë të ngjashme, sot në Rusi, fiksioni distopian i George Orwell shihet gjithashtu si një manual mbijetese. Kur u ndala në një librari në Shën Petersburg vitin e kaluar, më ra në sy se një kopje e vitit 1984 e tij ishte shfaqur dukshëm në vitrinë. “Duhet të kemi parasysh se në çfarë bote jetojmë”, tha shitësi.

Në vitin 1947, Kennan botoi një artikull të famshëm në revistën Foreign Affairs mbi ato që ai i quajti “burimet e sjelljes sovjetike”. Duke adoptuar qasjen e tij, mund të gjurmojmë gjurmët e sjelljes së sotme ruse që nga Fjodor Dostojevski. Në letrën që i dërgoi perandorit të ardhshëm Aleksandrit të Tretë në vitin 1873, shkrimtari thotë: “Kombet e mëdha që kanë treguar (…) fuqitë e tyre të mëdha – ato që kanë sjellë (…) të paktën një rreze drite. në këtë botë – kanë pasur sukses sepse, pavarësisht nga pjesa tjetër janë të pavarur.” Në një retorikë të tillë, Putini sheh atë që dëshiron të shohë: si një “qytetërim sovran”, Rusia bën atë që duhet.

Nëse Putini do të ishte më i hollësishëm në studimin e historisë sesa ai, ai do të kuptonte se shtytja e Dostojevskit për pavarësinë kombëtare nuk ishte e motivuar nga dëshira për pushtet, por nga besimi se kontributi unik i secilit vend është ai që e bën botën më shumë. me vlerë. Por Putini nuk është i interesuar për mesazhe të tilla. Ai këmbëngul të udhëhiqet nga trashëgimia perandorake e lënë pas nga shumë artistë të mëdhenj. Lidhja mes politikës dhe artit është e thellë. Siç shkrova në qershor 2022, “Refuzimi i Putinit për të përqafuar kulturën ruse nuk do të ndryshojë llogaritjen e tij ose nuk do ta bëjë atë të tërhiqet nga Ukraina”. Ajo që do të arrijë ky refuzim është që një burim i mundshëm informacioni për qëllimet dhe motivimet e tij do të ndërpritet.”

Strehë në shkretëtirë

Filozofi dhe disidenti rus Andrei Sinyavsky kaloi pjesën më të madhe të viteve 1960 në një kamp pune sovjetik sepse kritikoi regjimin komunist. Në kujtimet e tij nga viti 1974, ai përshkroi dashurinë për artin që kishte një i burgosur: “Dëgjimi i një CD me muzikën e Beethoven – një gjë modeste që ne bëjmë të dielave me aq zell sa qytetarët e lirë që shkojnë në koncerte (…) sepse këtu gjithçka mungon (…) kështu që gjithçka është ende ai vlerëson dhe vlerëson më shumë si (…) diçka që dikur ishte e zakonshme (…) dhe më pas u bë befas kaq e çmuar.”

Gazetari i shquar polak Adam Michnyk, një nga udhëheqësit e lëvizjes Solidariteti në vitet 1980, mësoi rusisht në burg në mënyrë që të mund të lexonte Dostojevskin dhe Leo Tolstoin në origjinal. Ai e përshkroi atë si një nga përvojat më të mira të jetës së tij

Arti është gjithmonë i rëndësishëm, por është edhe më i rëndësishëm kur liria nuk është më. Përpara rënies së komunizmit, shkrimtari amerikan Philip Roth vuri në dukje ndryshimin midis një romancieri në Perëndimin e lirë dhe atij që jeton pas Perdes së Hekurt në një botë censure: “( Në Evropën Lindore ) asgjë nuk mund të bëhet dhe gjithçka është e rëndësishme”. Gjithçka është e mundur këtu dhe asgjë nuk ka rëndësi.” E vërtetë. Njerëzit në Rusi, qendra e perandorisë komuniste pas Perdes së Hekurt, e shihnin kulturën ndryshe nga njerëzit në Perëndim. Kultura ishte çlirimi ynë. Ishte një formë arratisjeje – një fije lirie shpirtërore, nëse jo fizike, që sistemi sovjetik na e mohoi.

Gazetari i shquar polak Adam Michnyk, një nga udhëheqësit e lëvizjes Solidariteti në vitet 1980, mësoi rusisht në burg në mënyrë që të mund të lexonte Dostojevskin dhe Leo Tolstoin në origjinal. Ai e përshkroi atë si një nga përvojat më të mira të jetës së tij. Përveç arratisjes në botët e tyre imagjinare, këta shkrimtarë ndikuan tek ai duke e ndihmuar të kuptonte se si të sillej më mirë me rojtarët e tij komunistë. Në vitin 1985, Mihnjik shkroi një letër nga burgu në Gdańsk , duke shpjeguar se si shtypja e regjimeve tiranike çon në një rrugë pa krye të vetëshkatërrimit. Disa vite më vonë, perdja e hekurt ra.

Sot, historia rimon në Evropën Lindore. Biletat për leximin publik të letrave të shkruara nga Alexei Navalny nga burgu në Festivalin e Salzburgut të këtij viti u shitën shpejt. Letrat e Navalny-t, si dhe ato të shkruara nga Mihnjik, janë dritare letrare përmes të cilave mund të vëzhgohet jeta në robëri. Ashtu si të burgosurit politikë të gjeneratave të mëparshme, Navalny përshkroi gjendjen e shpirtit njerëzor në kushtet e represionit dhe krizës. Në librin Shënime nga Shtëpia e Vdekur nga viti 1862, Dostojevski përshkruan jetën në një kamp siberian ku kaloi pesë vjet për shkak të shoqërimit të tij me kundërshtarët e Carit Nikolla I. Në librin Një ditë në jetën e Ivan Denisovich nga viti 1962, Alexander Solzhenitsyn shkroi për përvojat e tij në gulagët e Stalinit, ku kaloi pothuajse dhjetë vjet. Dhe në librin e vitit 1967 Udhëtimi në vorbull , Yevgenia Ginzburg përshkruan kohën që kaloi në kampin Magadan në vitet 1930, jo shumë larg Rrethit Arktik.

Të gjitha këto vepra dëshmojnë për fuqinë e artit jo vetëm për të dokumentuar represionin, por edhe për të ofruar një rrugë drejt mbijetesës. Ajo na tregon se si të durojmë të gjitha llojet e gjërave pa humbur njerëzimin tonë gjatë rrugës. Në një lloj alkimie, një vepër arti – qoftë një pikturë apo një skulpturë, një simfoni apo një opera, një roman apo një poezi – shpreh më të mirën tek ne. Në Rusi, dhimbja është e përjetshme dhe ekzistenciale. Është e keqe për jetën, por krijon edhe kushtet për krijimin e kryeveprave. Dhe kjo është një e vërtetë universale, jo vetëm ruse. Jetët dhe veprat e Beethoven, Vincent van Gogh, Sergei Prokofiev, Dmitri Shostakovich, James Baldwin dhe Jamaica Kincaid janë të gjithë pjesë e të njëjtit fenomen. Veprat më të mëdha të artit, ato më të rëndësishmet për t’u ruajtur, rriten nga dhimbja në të gjitha kontekstet dhe në të gjitha kontinentet.

Në kërkim të universales

Festivali i Salzburgut duhet vlerësuar për përfshirjen e veprave të dy kompozitorëve rusë, Prokofiev dhe Alfred Schnittke, në programin e këtij viti. Është një zgjedhje e guximshme, duke pasur parasysh trendin aktual të refuzimit të veprave të artit vetëm sepse janë ruse. Festivali përmban gjithashtu dy prodhime operistike të frymëzuara nga veprat e Dostojevskit, Idioti dhe Kumarxhiu , dhe programi nxjerr në pah një citim nga The Idiot : “Dhemshuria është i vetmi ligj i njerëzimit, Dostojevski thotë gjithashtu sa vijon”. Bukuria do ta shpëtojë botën”.

Arti e shpëton botën çdo ditë, në çdo shekull dhe në çdo brez. Ajo do të jetë ajo që do të mbetet pas nesh kur të ikim. Megjithëse Libri i Eklisiastiut na kujton se nuk ka asgjë të re nën qiell, ne ende luftojmë të përballemi me atë që na zhgënjen më shumë në lidhje me krijimtarinë dhe atë që e feston më shumë jetën: paplotësimin e saj. Përderisa ka njerëz, disa prej tyre do të përpiqen të krijojnë kryevepra, duke shfaqur kështu shpirtin e pathyeshëm krijues, që është në fund të fundit ajo që na siguron mbijetesën.

Le të shohim rastin e Vladimir Nabokov, shkrimtarit rus që u bë një klasik amerikan. Në mërgim, ai rishkruajti shumë nga veprat tragjike të letërsisë ruse – duke përfshirë veprat e Anton Pavlovich Çehovit, Tolstoit dhe Dostojevskit – me një çelës më gazmor. Shumica e narrativave ruse kanë të bëjnë me një shoqëri të padrejtë në të cilën njerëzit përgatiten përjetësisht të vdesin, kështu që Nabokov i çliroi personazhet klasike ruse duke u dhënë atyre jetë të reja ku vuajtjet nuk konsideroheshin më si të mirëqenë.

Le të kujtojmë fjalinë e famshme hyrëse të Anna Karenina të Tolstoit (1877): “Të gjitha familjet e lumtura ngjajnë me njëra-tjetrën; çdo familje e pakënaqur është e pakënaqur në mënyrën e vet.” Në Ada (1969), Nabokov e kthen këtë në kokë: “Të gjitha familjet e lumtura janë pak a shumë të ndryshme, të gjitha të palumturat janë pak a shumë si njëra-tjetra”.

Rusia është gjeopolitikisht skizofrenike. Në të njëjtën kohë, ai është një vend evropian, dhe aspak evropian. Strukturat e saj politike perandorake, diktatoriale, bizantine janë të vjetruara dhe të ngurtësuara. E megjithatë, në një kuptim kulturor, Rusia është në pjesën më të madhe një fëmijë i Evropës Perëndimore

Këta shembuj janë udhëzues, duke pasur parasysh skizofreninë gjeopolitike të Rusisë. Është në të njëjtën kohë një vend evropian, dhe aspak evropian. Strukturat e saj politike perandorake, diktatoriale, bizantine janë të vjetruara dhe të ngurtësuara. E megjithatë, në një kuptim kulturor, Rusia është në pjesën më të madhe një fëmijë i Evropës Perëndimore. Veprat e Pushkinit ishin një përzierje e temave ruse dhe teknikave poetike franceze. Nikolai Gogol, një shkrimtar rus me origjinë ukrainase, krijoi kryevepra satirike të frymëzuara nga historitë e romantikëve gjermanë si ETA Hoffmann. Lufta dhe Paqja e Tolstoit (1869) është shkruar pjesërisht në frëngjisht.

Bukuria dhe liria

Arti nuk mund të parandalojë tiraninë apo luftën, por mund të çmitizojë pretekstet nën të cilat ajo ndodh. Edhe kur shumica e njerëzve në Rusi mendojnë se nuk mund të luftojnë kundër despotizmit, arti rus nuk mbetet kurrë neutral. Ajo gjithmonë lufton për një shoqëri më të mirë, për njerëz më të mirë, për bukurinë.

Nëse Putini dhe camarilla e tij do të kishin mësuar mësimet që na mëson arti nga shembujt e ish-diktaturave, Rusia mund të kishte shpëtuar nga problemet aktuale. Por shumica e sundimtarëve rezultojnë të jenë të këqij kur bëhet fjalë për të mësuar nga e kaluara. Ata nuk e vlerësojnë kulturën dhe krijimtarinë sepse i shohin si kërcënime, forma të përgjegjësisë kritike. Nëse do të ishte ndryshe, Stalini dhe Putini nuk do të shkatërronin kryeveprat dhe nuk do t’i dërgonin artistët në burg.

Sado që nuk jam dakord me shkatërrimin e Ukrainës dhe ndalimin e artit rus, jam gjithashtu i vetëdijshëm se Kremlini po bën një luftë edhe më të madhe kundër kulturës ruse. Çdo artist apo intelektual që nuk mbështet politikat luftarake të Putinit, heshtet. Despotëve u pëlqen vetëm kulturka (një version i shkurtuar, i tretur i kulturës), i cili feston madhështinë e tyre, por arti më i mirë rus është antiteza e kësaj. Duke u mbështetur nga përvoja universale e padrejtësisë, ajo tregon se shtypja dhe konfrontimi gjithmonë përfundimisht përfundojnë në shkatërrim.

Në vitet 1930, Anna Akhmatova zemëroi Stalinin duke shkruar Requiem , një poezi profetike për vendosmërinë e saj dhe të bashkëkohësve të saj për t’i mbijetuar sundimit të diktatorit. Disa dekada më vonë, Arkipelagu Gulag (1973) i Solzhenitsyn-it kontribuoi më shumë në kolapsin moral të komunizmit sesa shumica e politikanëve të epokës së vonë sovjetike.

Në shekullin e 21-të, artistët rusë vazhdojnë këtë traditë duke vënë në dukje publikisht mizorinë e regjimit totalitar. Në historinë gojore të vitit 2013 Koha e dorës së dytë: i fundit i sovjetikëve , Svetlana Aleksievich, një fituese e çmimit Nobel për letërsinë e lindur në Ukrainë dhe që jeton në Bjellorusi, përshkruan plagët fizike dhe shpirtërore të lëna nga sistemi autoritar para dhe pas rënies së sovjetikëve. Bashkimi.

Kur ai shikon në drejtim të Kremlinit sot, njeriu pyet veten – a e dinë se si përfundon ajo histori? Si gjithmonë, fjalën e fundit do ta ketë arti.

E drejta e autorit: Project Syndicate , 2024.