Gastronomia shqiptare

Shqipëria mund të befasojë! Ky vend ballkanik është ende një risi për turistët, ndonëse bregdeti i tij në kryqëzimin e detit Adriatik dhe Jon, pamjet antike, vendpushimet verore pa turma turistësh dhe sigurisht kuzhina lokale, ia vlen të vizitohen në Shqipëri.

Shqipëria i përket vendeve të Ballkanit dhe me të ndajmë gatime të ndryshme si: sarme, speca të mbushura, sarme me gjethe hardhie, kunguj të njomë, xhuveçë të ndryshëm, sutlijashi, bakllava e kështu me radhë.

Prandaj do të veçoj disa specialitete, të cilat më janë dukur të ndryshme, por po aq të shijshme. Duhet t’i provoni kur jeni në Shqipëri.

Mëngjesi në Shqipëri, i cili nuk shihet shpesh në zonën tonë, është thumbues me petule , të shijshme, krokante me shije neutrale, të cilat mund t’i kombinoni si të kripura dhe të ëmbla.

Mund të filloni me të kripura me shtimin e proshutos, djathit dhe lyerjeve të shijshme, më pas kaloni te nutella ose reçeli. Kombinimi është i panumërt.

Gjithashtu, nëse eksploroni më tej, duhet të provoni byrekun , i cili është i veqantë nga vendet e tjera. Përbëhet nga disa shtresa brumi të hollë midis të cilave ka djathë, mish, spinaq ose diçka tjetër.

Ndryshe nga i yni, Bireku shqiptar është mjaft i hollë. Së bashku me këtë, pihet kos i holluar dhe freskues i quajtur dal.

Diçka ndryshe që duhet të provoni në Shqipëri është lakrori , një byrekë shumë e shijshme, e cila ndryshon nga bireku në faktin se brumi është më i trashë. Sa i përket mbushjes, mund të jetë me djathë, mish, spinaq ose presh.

Ky ishte mëngjesi im i preferuar shqiptar.

Provova edhe arapas , kaçamak shqiptar, i cili bëhet me miell misri, vaj ulliri, gjalpë dhe djathë.

Falë djathit të dhisë, ka një shije shumë intensive. Herë ky kaçamak shërbehet si pjatë e dytë me mish qengji të pjekur dhe herë sipër me brendësi të qengjit të skuqur.

Noti ju bën të uritur, ndaj duhet të kërkoni drekën.

Nëse vërtet dëshironi të gjeni një pjatë tradicionale shqiptare, atëherë porosisni Tave Kosi dhe nuk do të pendoheni.

Është qengji i pjekur në qumësht të thartë. Shërbehet me sallatë dhe bukë. Besohet se gjella e ka origjinën në 1452. kur Sulltan Mehmeti II osman pushtoi Elbasanin.

Kuzhinierët e Sulltanit përdornin një lloj kosi të trashë për të marinuar qengjin së bashku me erëzat. Për të mos humbur marinadën përdornin mbetjet e pjekjes së qengjit, të cilat piqeshin me marinadën në furrë dhe kështu u krijua tava e famshme e njohur sot si tave cosi.

Në disa vende quhet Tave Elbasan sepse e ka origjinën në atë zonë dhe prej andej është përhapur në të gjithë Turqinë. Ne kemi diçka të ngjashme, që është qengji në qumësht. Vendasit ndonjëherë zëvendësojnë qengjin me pulë, por kjo është një pjatë krejtësisht e ndryshme.

Në Shqipëri hahen shumë perimet, ndaj këtu kungull i njomë i mbushur, dolma, speca, sarmica janë një dukuri e zakonshme në kushtet e shtëpisë. Kjo është arsyeja pse perimet e pjekura në skarë ofrohen shpesh në restorante.

Në varësi të aksesorëve, ata do t’ju sjellin një tave balte të nxehtë, e cila avullon  dhe nuk ju lejon të zhyteni menjëherë me lugë.

Taratori hahet shumë këtu si sallatë.

Ju gjithashtu duhet të provoni birrën lokale. Markat më të njohura në Shqipëri janë Korça dhe Elbasani.

Duke qenë se bregdeti italian është afër, ka tragete të shpeshta që sjellin turistë italianë, ndaj dhe oferta e restorantit është në përputhje me këtë. Kështu kanë marrë jetë këtu peshku, frutat, prodhimet e detit, por edhe pica e spageti. Pica ishte e shkëlqyer, por unë e prita 45 minuta falë shërbimit të kamerierit “të shkëlqyer”.

Divjaka Fish

Një furnizim i pasur me peshq është i dhënë, dhe çfarë është akoma më mirë, çmimet janë të përballueshme. Në tavernat e vogla mund të zgjidhni peshk nga një arkë, të cilin e skuqin për ju.

Kuzhina shqiptare nuk përdor shumë erëza, dhe mbështetet në shijen origjinale dhe freskinë e përbërësve vendas. Të ushqehesh mirë në Shqipëri dhe nëse nuk tregohesh i kujdesshëm, do të rikthehesh me disa kilogramë më tepër. Do i publikojme 15 ushqimet shqiptare qe duhet provuar.

1. Piper me salcë kosi

Emri origjinal i kësaj pjate është Speca te Mbushur me Salce Kosi, që në përkthim do të thotë “Peper me salcë kos”. Është një pjatë e zakonshme tradicionale e shërbyer me mish ose më vete. Në versionin klasik, specat jeshilë të marinuar mbushen me një salcë kos-krem dhe më pas piqen në skarë ose piqen. Por mund të përdorni edhe speca të tjerë të ëmbël.

2. Tiranë Ferges

Receta e Fërges Tirana vjen nga kryeqyteti i Shqipërisë. Pjata është një kryqëzim mes një zierje dhe një tavë perimesh. Ferge bëhen nga speca të ëmbël, domate, ndonjëherë qepë dhe karrota, me shtimin e djathit ose djathit të butë. Perimet fillimisht skuqen dhe më pas piqen në tenxhere me gjizë ose djathë feta shqiptare.

6 speca të kuq romano ose zile – të pjekura, të qëruara dhe të hequra nga farat

2 domate  – të qëruara dhe të pa fara

1 qepë e bardhë – e prerë hollë

Gjizë e kripur / Feta

1 lugë gjelle miell i thjeshtë

Gjalpë – ¼ shkop

Flakes djegëse

Kripë & Piper

Gishtat e bukës së thekur / bajate

Djersitni qepën në pak vaj ulliri derisa të zbutet.

Kaurdisni në vaj ulliri filetot e specit dhe domatet. Pritini me një thikë të mprehtë në një tul të pjekur, rregulloni dhe vendoseni në një kullesë që të ftohet dhe kullohet.

Në një tigan tjetër shkrini gjalpin dhe shtoni miellin për të bërë një rrue. Thërrmoni djathin dhe rregullojeni bujarisht me kripë, piper dhe djegës për shije.

Përziejini së bashku përzierjen e perimeve dhe djathit.

Vendoseni në një tenxhere balte me një djegës të nxehtë sipër dhe piqini për 20 minuta në një furrë të moderuar. Lëreni të ftohet në temperaturën e dhomës përpara se ta shërbeni me copa buke të thekur.

3. Tav Kosi

Është qengji i pjekur i mbushur me kos. Copat e mishit piqen me oriz në përzierjen e kosit dhe vezëve me barishte dhe hudhra. Pjata ka një teksturë delikate dhe madje duket si byrek nga jashtë për shkak të kores së artë të kosit të pjekur. Kjo është një pjatë festive që dikur përgatitej për familjen në raste të veçanta, ndërsa tani mund të shijohet çdo ditë në kafenetë dhe restorantet shqiptare.

500 gr mish qingji kofsha ose shpatulla

700 gr kos shtëpie

100 gr. gjalpë

3 vezë

1 filxhan kafe oriz

2 lugë miell

kripë dhe piper i zi

Zieni mishin me pak kripë. Kur te jet gati hiqeni dhe vendosni në një tepsi (më mirë nëse do të ishte prej balte) me disa copëza gjalpë, pak kripë dhe piper të zi. Piqeni në 200° derisa sipërfaqa e tijë të jet thekërisur. Veçmas skuqni me pak gjalpë miellin sa të zverdhet, shtoni nja 3 gota nga lëngu i mishit që zievëm  dhe orizin. Lëreni mbi zjarrë derisa salca të trashet.

Rrihni vezët dhe shtoini te kosi, shtoni dhe salcën me miell, provoni nëse ka nevojë akoma për kripë. Këtë mase me vezë dhe kos hidheni sipër mishit, shtoni copëzat e gjapit të mbetur. Vendoseni në furrë te mesi i saj me derën e hapur në menyre që kosi të ngrohet avash avash e mos të pritet, pas disa minutave mbylleni derën plotësishte dhe lereni të piqet derisa në sipërfaqe të dali gjithë yndyra. Lëreni të ftohet disi dhe shërbejeni.

4. Kifki

Ky meze firmato gjirokastrit është një nga gatimet më autentike dhe më tipike shqiptare, edhe pse i ngjajnë arancinit italian. Këto janë topa orizi me vezë, barishte, më rrallë djathë ose mish. Ndonjëherë dominojnë edhe ato të skuqura. Kifkitë mund t’i provoni pikërisht në rrugë, dhe në të njëjtën kohë mund të shihni se si gatuhen. Ato shiten në kone prej disa copash.

5. Pispel

Një mëngjes i shkëlqyer shqiptar që është i lehtë për t’u përgatitur vetë. Gjëja kryesore në këtë pjatë është më shumë zarzavate. Spinaqi, kopra, majdanozi, qepët e njoma përzihen me vezën, kosin dhe miell misri dhe më pas skuqen nga të dyja anët. Rezultati është një tortë e butë me një kore. Përveç zarzavateve, mund të shtoni djathë të freskët të butë ose gjizë.

6. Flija

Torta tepër e butë me petull zakonisht bëhet e ëmbël, me një mbushje kremoze me mjaltë, por ka edhe receta të shijshme. Flija është një ushqim tradicional feste në Shqipëri. Petulla, ndonjëherë të bëra me miell misri, skuqen në një tigan të thatë dhe për këtë arsye i ngjajnë bukës së hollë pita ose buke. Më pas mbulohen me mbushje dhe vendosen në shtresa në një tavë të madhe të veçantë, ku piqen në zjarr të hapur.

Për një tepsi të përmasave normale (si ato të byrekut) me fli do ju nevojiten përbërësit e mëposhtëm:

1. 10 kokrra vezë
2. Gjysëm kg vaj ulliri
3. Gjysëm kg qumësht
4. Gjysëm kg gjalpë
5. Ujë të vakët
6. 2 kg miell
7. Kripë, sipas dëshirë

Hapi i parë i recetës nga AgroWeb.org është përgatitja e qullit me ujë të vakët.

Merrni një enë të gjërë dhe hidhni ujin, miellin dhe kripë sipas dëshirës. Përzijini mirë deri sa të formohet qulli që nuk duhet të jetë shumë i trashë por as shumë i hollë.

Në një enë tjetër, hidhni vezët, vajin dhe qumështin. Përzijini mirë me njëra tjetrën deri sa lëngu të jetë i njëtrajtshëm.

Ndizeni zjarrin duke e rrethuar më gurë. Vendoseni saçin të ngrohet.

Lyejeni tepsinë me pak vaj (një lugë) dhe përhapeni atë. Hidheni qullin dhe shpërndajeni me lugë. Vendoseni saçin sipër saj deri sa të piqet.

Hiqeni saçin dhe vendoseni sërish në zjarr. Lyejeni shtresën e flisë me lëngun e vezëve dhe qumështit dhe mbulojeni sërish me saç.

Këto hapa do të ndiqen me kujdes deri sa tepsia të mbushet me shtresat e flisë, por mos harroni të mbani mend rradhën, pra një herë shtresa me qull dhe më pas lyerja me lënguun e vezëve.

Kur tepsia të jetë e mbushur, vendoseni mbi prush për 5 minuta dhe mbulojeni me saç.

Nxehtësia që e rrethon tepsinë nga lart dhe poshtë do i japë flisë fryrjen përfundimtare. Më pas mund ta prisni me feta dhe ta lyeni me gjalpin e nxehtë.

Padurimi për ta shijuar është i madh por duhet të prisni të ftohet pak.

Më pas mund ta shoqëroni me djathë ose mjaltë, apo ta konsumoni ashtu siç është. Flija mund të qëndrojë në frigorifer për disa ditë.

Recetat për përgatitjen e flisë mund të kenë ndryshime të vogla në varësi të traditës së zonës ku gatuhet.

7. Turqia e para

Turqia është e dashur këtu jo më pak se në Shtetet e Bashkuara, por kryesisht gatuhet për Vitin e Ri. Zogu fillimisht gatuhet në erëza dhe më pas piqet me enët anësore dhe perimet. E para është bërë nga buka e shtypur e bërë në shtëpi, e cila ngjyhet në supë, shtohet erëza dhe piqet me gjelin e detit. Një version i thjeshtuar i Gjel detit me përshesh, i cili ofrohet në shumë kafene, është pula me primula.

Përgatitja: Hidhini patatet e ëmbla të prera në kubik, pak selino, qepë dhe lëngun e mishit të gjelit në një tenxhere.  Lërini të ziejnë në temperaturë të lartë për 20 minuta. Më pas hidhni bizele dhe karota ngrira dhe lërini të ziejnë për 5-10 minuta të tjera. Në fund shtoni mishin e gjelit dhe lërini të ziejnë për pesë minuta të tjera. Shtoni kripën, piperin dhe kremin pana. Ndërkohë që hidhni kremin pana përziejeni supën me lugë druri për të siguruar një tretje dhe shpërndarje maksimale të saj. Lëreni supën të marrë një valë dhe më pas hiqeni tenxheren nga zjarri.

8. Ushqim deti i pjekur në skarë

Kjo padyshim nuk duhet humbur. Dorado, kalamari, karkaleca dhe oktapod i pjekur në skarë në pothuajse çdo restorant bregdetar në çdo resort. Por Meka në këtë aspekt konsiderohet të jetë Saranda, një vendpushim veror në jug të Shqipërisë. Këtu, peshkatarët vendas janë gati të gatuajnë peshkun e tyre të sapokapur para jush. Çmimi i prodhimeve të detit në Sarandë është i kënaqshëm, megjithëse çmimet e ushqimeve në Shqipëri janë të disponueshme kudo. Dhe ky është një tjetër plus i këtij drejtimi, i cili vetëm sa po merr vrull në turizëm.

2 lgj vaj ulliri
¼ qepë, 1 thelpi hudhër
½ spec djegës i freskët
500 gr kallamarë dhe karkaleca
70 ml verë e bardhë
150 ml salcë domate
50 ml ujë
1 lç uthull e bardhë
Kripë, piper, majdanoz

Vendosim tiganin me vaj të ngohtë. Më pas shtojmë hudhrën të pa prerë dhe specin djegës dhe i lemë për 2 minuta në tigan duke shtuar më pas kallamarët të prera në unaza. I kaurdisim së bashku me hudhrën dhe specin për 5 minuta dhe më pas shtojmë qepën e grirë imët. Vazhdojmë kaurdisjen dhe për 3-4 minuta të tjera. Më pas i shuajmë kallamarët me pak verë të bardhë. Sapo alkooli të avullojë shtojmë menjëherë salcën e domates dhe 50 ml ujë. Shtojmë 1 lugë të vogël uthull dhe i lemë kallamarët të ziejnë për 15 minuta. Në fund shtojmë karkalecat dhe i lemë për 3-5 minuta sa të zverdhen. E spërkasim gatimin me majdanoz dhe e servirim duke e spërkatur me pak vaj ulliri.

9.Patëllxhanë të Pjekur me Qumësht dhe Vezë – Shije e Përsosur

Patëllxhanët pikantë të pjekur me domate, speca dhe hudhër të kujtojnë traditën osmane. Sipas legjendës, kur imamit i shijoi anijet me patëllxhanë, i ra të fikët nga shija e tyre. Prandaj quhen: “imami humbi vetëdijen”. Kjo është një pjatë vegjetariane dhe zakonisht shërbehet me kos ose djathë të butë si dip.

Përbërësit

• 5-6 patëllxhanë
• Kripë
• Vaj ulliri
• 2-3 lugë gjelle salcë domate

Për salcën me qumësht dhe vezë

• 3 lugë gjelle miell
• 2 lugë gjelle gjalpë të freskët
• 2 deri 3 gota qumësht
• 2 kokrra vezë
• 3 lugë gjelle djathë kaçkavall i grirë
• Kripë
• Majdanoz i grirë hollë
• Pak djathë kacckavall të grirë (sipas preferencës)
• Piper i kuq dhe i zi

Përgatitja

Patëllxhanët i lajmë, u presim bishtat dhe më pas i vendosim në një tenxhere me ujë me pak kripë për t’i zierë 10 minuta.

Mund t’i provoni me një pirun, nëse janë zbutur mjaftueshëm, piruni do të depërtojë lehtësisht.

Më pas, AgroWeb.org ju udhëzon që të hiqni tenxheren nga zjarri, t’i kulloni patëllxhanët dhe t’i vendosni në një pjatë për t’u ftohur.

Kur të jenë ftohur i presim në mes (për së gjati) dhe me ndihmën e një luge heqim tulin por jo plotësisht.

Përgatitja e salcës

AgroWeb.org ju udhëzon që në një tigan skuqni gjalpin me miellin derisa të jetë zverdhur.

Shtoni qumështin dhe përziejeni fort dhe shpejt me një lugë druri derisa masa të jetë e njëtrajtshme.

Shtoni vezët e rrahura dhe vijoni ta përzieni derisa masa të bëhet kremoze

Shtoni kripën dhe piperin sipas dëshirës .

Kur salca e qumështit të jetë gati shtoni tulin e patëllxhanit që keni lënë mënjanë, përzjeheni bashkë e salcën derisa masa të bëhet homogjene.

Më pas, vendosini patëllxhanët për mbushje në një tavë të lyer me pak vaj dhe salcë domateje. Si fillim secilën prej patëllxhanëve për mbushje lyejini me pak salcë domateje, më pas secilën prej patëllxhanëve mbusheni me me salcën e përgatitur.

Spërkatini sipër nëse preferoni me pak djathë kaçkavall të grirë dhe me pak vaj ulliri dhe futini të piqen në furrë të parangrohur derisa sipërfaqja të marrë ngjyrë të artë të kuqërremtë. Kur t’i servirni spërkatini me pak majdanozz të grirë.

10. Supë peshku

Supë Peshku tradicionale shqiptare quhet Supë Peshku. Është gatuar nga levreku ose levreku me perime: kungull i njomë, karota, ndonjëherë fasule të bardha, barishte dhe presh. Të gjithë përbërësit janë prerë mjaftueshëm dhe supa mbetet transparente. Supa shërbehet me simite shtëpi ose tortilla misri.

Përbërësit:

500 gr peshk miks

2 thelpinj hudhra

1 patate e madhe

2 karrota të vogla

1 degë selino

100 ml verë të bardhë

2 domate

2 lugë gjelle vaj ulliri

1 lugë gjelle gjalp

1 gjethe dafine

Kripë dhe piper të zi

Majdanoz

Përgatitja:

Lajmë peshkun, e presim atë në copa dhe e vendosim në tenxhere. Shtojmë  1.5 litra ujë dhe kokrra piperi të zi, selino, lëngun e gjysmë limoni, 100 ml verë të bardhë, kripë dhe e lëmë peshkun të ziejë derisa mishi të shkëputet nga halat.

Shkrijmë gjalpin dhe vajin në një tenxhere, kaurdisim qepët të prera shumë imët. Shtojmë në tenxhere karrotën në kubikë të vegjël, kaurdisim mirë perimet për 2-3 minuta, hudhrat, domatet (pa lëkurë dhe fara) të prera në kubikë të vegjël.

Kullojmë lëngun e peshkut dhe shtojmë te perimet patatet të prera në kubikë të vegjël, një gjethe dafine dhe e lëmë supën të ziejë për 10-13 minuta derisa të kenë zier dhe perimet. Ndërkohë pastrojmë peshkun nga halat dhe lëkura, copëtojmë tulin e peshkut dhe e shtojmë në tenxhere pasi të jenë zier perimet. E lëmë dy minuta. Rregullojmë shijen me kripë, piper të zi dhe majdanoz dhe e servirim supën të ngrohtë.

11. Çervish me mish pule

Përbërësit:

• 15 lugë gjelle miell misri,
• 2 dl vaj ose 200 gr gjalpë,
• 1 pulë ose 1kg kaqika të pulës,
• 200 gr petë bakllave,
• piber i kuq,
• piber i zi,
• 1 qepë,
• 1lugë gjelle kripë.

Përgatitja:

Mishin e pulës e zijmë me qepë, kripë, biber të kuq dhe biber të zi afro 1 orë, varësisht si është pula. Miellin e misrit e kavërdisim afër 20 min, me yndyrë dhe kur fillon të ndërrojë ngjyrën (ngjyrë kafeje të hapur), atëherë e përvlojmë me lëngun e mishit dhe e përzijmë vazhdimisht që të mos bëhen kokrra. Çervishin e derdhim mbi petët e bakllavës, paraprakisht të skuqura në tavë, përmbi e hedhim mishin e pulës dhe e fusim tavën në furrë të piqet afro 15 min. Çervishi me miell misri dhe me mish pule servohet me kos dhe hudhër.

12. Shendetli

Shendeli është një kënaqësi e vërtetë orientale. Kjo ëmbëlsirë në Shqipëri shërbehet me kafe dhe është pikërisht ky kombinim që zbulon vërtet shijen e chendetlit. Kjo është një biskotë e lagur e njomur në shurup, e cila shtohet në mënyrë të bollshme me vanilje, arra dhe ndonjëherë kakao. Përpara ëmbëlsirës, ​​është mirë të zgjidhni reçel ose marmelatë me aciditet, si agrume ose manaferra, për të balancuar kënaqësinë e ëmbëlsirës.

PËRBËRËSIT PËR TAVË ME DIAMETËR 26 CM: Si masë përdorim një gotë që merr 200 ml ujë • 3 vezë të vogla ose 2 të mëdha • 1 gotë sheqer jo plot (2-3 gisht poshtë buzës së gotës) • 100 g gjalpë i tretur, i vakët • 3 lugë të mëdha mjaltë • 300 g arra të qëruara në thërrime (të peshuara pa lëvozhgë) • 1 bustinë sodë për ëmbëlsira (16 g) • 1 bustinë vanilje • 1 majë thike kripë • 3 gota miell • 1 e verdhë veze për ta lyer sipër
PËR SHERBETIN: • 800 g sheqer • 600 ml ujë
PËRGATITJA: Ndezim paraprakisht furrën në temperaturën 180° C. Në një tas, me rrahësen e vezëve me dorë përziejmë vezët me sheqerin për 2 minuta, shtojmë gjalpin, mjaltin, kripën, miellin, vaniljen, sodën me sitë, arrat dhe e punojmë brumin me lugë druri. Hedhim brumin në tavën e lyer me pak gjalpë dhe e nivelojmë me duar të lagura ose me kurrizin e një luge të lagur. E lyejmë sipër me të verdhën e vezës, të rrahur më parë me pirun.
E pjekim në furrë për 40-45 minuta ose derisa kur të bëjmë provën me kruajtëse dhëmbësh, ajo të dalë e pastër. Kur të ketë marrë ngjyrë në sipërfaqe, e mbulojmë me letër alumini, pasi koha e pjekjes është e gjatë dhe mund të digjet. Sherbeti: në një tenxhere ziejmë sheqerin me ujin duke i përzier vazhdimisht derisa të marrin valë. E heqim nga zjarri dhe e lëmë të ftohet. E hedhim sherbetin të ftohtë mbi ëmbëlsirën e ngrohtë, pasi këtë të fundit ta kemi prerë në copa katrore ose sipas dëshirës. Ju bëftë mirë!