Lideri serb Aleksandar Vuçiq dëshiron të jetë me Rusinë, Kinën dhe Perëndimin. Mesazhet e tij janë të shumëanshme. Kjo është një qasje e rrezikshme, megjithëse në Beograd kanë grumbulluar përvojë nga koha e ish-Jugosllavisë dhe dinë të manovrojnë në terrenin ndërkombëtar shkruan REL ne gjuhe bullgare. Cilat janë synimet e Vuçiqit?
Partner strategjik dhe “aleat i Rusisë”. Kështu zëvendëskryeministri serb Aleksandar Vulin ia prezantoi vendin e tij presidentit rus Vladimir Putin në margjinat e forumit ekonomik në Vladivostok më 4 shtator.
Putin i përcolli përshëndetjet kreut të shtetit serb Aleksandar Vuçiq dhe e ftoi atë të marrë pjesë në samitin e ardhshëm të BRICS (një bashkim ekonomik në të cilin vendet kryesore janë Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut) në qytetin rus të Kazanit.
E gjithë kjo nuk i pëlqeu Bashkimit Evropian ( BE ) . Të nesërmen, zëdhënësi i çështjeve të jashtme të BE-së, Peter Stano, tha se “ruajtja apo edhe forcimi i lidhjeve me Rusinë gjatë agresionit të saj të paligjshëm kundër popullit ukrainas nuk është në përputhje me vlerat e BE-së”.
Vizita e Vulin në Rusi mund të jetë edhe më e vështirë për BE-në për t’u gëlltitur, pasi kohët e fundit ka pasur shenja se Serbia po i afrohet bllokut.
Në fund të gushtit, Beogradi nënshkroi një marrëveshje me Francën për të zëvendësuar luftëtarët e vjetër sovjetikë MiG me avionë luftarakë francezë Rafale . Në korrik, Serbia nënshkroi një marrëveshje me BE për të zhvilluar një projekt të minierave të litiumit për prodhimin e baterive për makinat elektrike.
Sinjalet e përziera që vijnë nga Beogradi, megjithatë, janë të zakonshme për Serbinë nën Vuçiç, i cili ka ndjekur një kurs diplomatik të shumëanshëm gjatë 12 viteve të tij në pushtet, duke balancuar marrëdhëniet e Serbisë si me Perëndimin, ashtu edhe me Rusinë dhe Kinën.
Ata që shpresonin se marrëdhëniet e fundit të biznesit të Serbisë ishin një shenjë e pranimit të parezervë të Perëndimit, mund të jenë zhgënjyer.
Ivan Krastev , i cili drejton Qendrën për Strategjitë Liberale në Sofje dhe është një bashkëpunëtor i përhershëm në Institutin për Shkenca Humane në Vjenë, i tha Evropës së Lirë (RFE/RL) se marrëveshja me Francën nuk është një rast i Beogradit “thjesht ka marrë anët një herë dhe për të gjithë”.
Kjo u bë e qartë kur Vuçiq foli në një konferencë për shtyp me presidentin francez më 29 gusht. Kreu i shtetit serb tha: “Unë e di që Emmanuel [Macron] do të donte që unë të vendosja sanksione kundër Rusisë. Por ne nuk e bëmë atë dhe nuk kemi turp për vendimin tonë”.
Në pamje të parë, marrëveshjet e fundit të Beogradit me Gjermaninë dhe Francën mund të duken si një lloj “momenti evropian”, tha Vesela Cherneva , zëvendësdrejtoreshë e Këshillit Evropian për Politikën e Jashtme.
“Por ajo që më bën pak skeptike,” tha ajo për Evropën e Lirë, “është fakti që ne e dimë se përtej marrëdhënieve thjesht tregtare dhe dimensionit të pastër të sigurisë, ekziston edhe dimensioni i demokracisë dhe forcave pro-evropiane në Serbi.” Ku i lë ata?” pyeti ajo.
Shkolla e Vuçiqit dhe mësimi nga Tito
Vuçiq nuk ka pikëpamjet apo origjinën e një demokrati natyror perëndimor. Në fund të viteve 1990, ai ishte Ministër i Informacionit i Serbisë në vitet e fundit të regjimit të Slobodan Millosheviçit.
Ai ishte një zyrtar i lartë në Partinë ultra-nacionaliste Radikale Serbe, megjithëse u distancua prej saj në vitin 2008 .
Ndërsa Millosheviçi ishte një paria ndërkombëtare, i njohur si “Kasapi i Ballkanit” për rolin e tij në luftërat jugosllave të viteve 1990, Vuçiç ishte kryesisht bashkëpunues në skenën botërore, i parë nga BE-ja dhe fuqitë perëndimore si të domosdoshëm dhe duke kontribuar në stabilitetin. të Ballkanit.
Presidenti rus Vladimir Putin (L) uron Presidentin serb Aleksandar Vuçiq pasi i dha Urdhrin e Aleksandër Nevskit në Beograd, Serbi, 2019.
Presidenti rus Vladimir Putin (L) uron Presidentin serb Aleksandar Vuçiq pasi i dha Urdhrin e Aleksandër Nevskit në Beograd, Serbi, 2019.
E ashtuquajtura rruga e tretë në marrëdhëniet ndërkombëtare është e ngulitur në ADN-në e ish-Jugosllavisë dhe Serbisë. Akti balancues i Vuçiqit duket se është trashëguar nga lideri shumëvjeçar jugosllav Josip Broz Tito , një nga themeluesit e Lëvizjes së Jo-Angazhimeve, një aleancë e vendeve të pas Luftës së Dytë Botërore që zyrtarisht nuk u anuan as me SHBA-në dhe as me Bashkimin Sovjetik.
Zyrtarët serbë ende duan të thonë se vendi i tyre është “Lindja e Perëndimit” dhe “Perëndimi i Lindjes”. Megjithatë, ajo është më e dobët se ish-Jugosllavia, që do të thotë se politikat e Vuçiqit kërkojnë më shumë fleksibilitet dhe ndryshime të vazhdueshme.
Ai nuk i jep gjithçka askujt
Presidenti e di se si t’i shpërndajë mallrat ndërmjet partnerëve ndërkombëtarë të Serbisë, duke u përpjekur t’u japë diçka të gjitha palëve të interesuara, por – dhe kjo është thelbësore – duke mos i dhënë gjithçka askujt.
BE-ja është investitori më i madh i Serbisë me investime të rëndësishme në infrastrukturë, duke përfshirë 96 milionë euro (106 milionë dollarë) në vitin 2024 për modernizimin e rrugëve dhe hekurudhave, përveç projekteve që mbështesin kalimin e Serbisë në energjinë e gjelbër.
Megjithatë, Rusia kontrollon rafinerinë kombëtare të naftës dhe Kina, nëpërmjet Zijin Mining Group, zotëron 63% të RTB Bor, operacioni më i madh i minierave në vend.
Vuçiq e hapi Serbinë edhe ndaj botës arabe. Emiratet e Bashkuara Arabe kanë investuar miliona dollarë në kompleksin e madh urban të Beogradit Waterfront, megjithëse projekti është dëmtuar nga akuzat për korrupsion.
Duke mos dashur të lërë pas SHBA-në, Serbia arriti një marrëveshje në maj me Jared Kushner, dhëndrin e ish-presidentit të SHBA dhe kandidatit republikan për president Donald Trump, për të rizhvilluar ndërtesën e ish-Ministrisë Jugosllave të Mbrojtjes në qendër të Beogradit. Predha e nxirë e ministrisë është emblematike e kryeqytetit serb, i cili u shkatërrua në fushatën e bombardimeve të NATO-s të udhëhequr nga SHBA në 1999.
Me zgjedhjet presidenciale në SHBA në nëntor, shumë vëzhgues ballkanikë e panë marrëveshjen e Kushnerit si përgatitjen e Serbisë për kthimin eventual të Trump në Shtëpinë e Bardhë. Megjithatë, në një intervistë të fundit me Financial Times britanike, Vuçiç këmbënguli se marrëveshja ishte thjesht një “sipërmarrje biznesi”.
Si gjithmonë, Vuçiq u mbrojt. “Miku im [kryeministri hungarez] Viktor [Orbán], ai është 100 për qind në anën e Trump,” tha presidenti. “Miqtë e mi nga Brukseli janë 100 për qind në anën e Bidenit. Unë nuk jam. Unë jam në anën serbe dhe jam në pritje të rezultateve”.
Asnjë sanksion për Rusinë, por armë për Ukrainën – ndoshta
Presidenti serb mori një qasje të ngjashme ndaj Ukrainës, duke u përpjekur të diversifikonte rreziqet. Ndërsa refuzoi t’i bashkohet sanksioneve perëndimore kundër Rusisë, që nga viti 2022 Serbia e ka furnizuar Ukrainën me municione përmes vendeve të treta me vlerë 800 milionë euro – ose një e treta e furnizimit total evropian.
Marrëdhëniet e Serbisë me Rusinë janë komplekse dhe të mbushura historikisht, por të dy kombet ndajnë një afërsi historike dhe shpirtërore, dhe Serbia mbështetet në Rusi në mënyrë diplomatike, për shembull në bllokimin e pranimit në OKB të Kosovës, ish-krahinës serbe që shpalli pavarësinë në 2008.
Vuçiq po përpiqet ta mbajë Rusinë larg. Pak para vizitës së kancelarit gjerman Olaf Scholz më 19 korrik në Beograd për të nënshkruar marrëveshjen e litiumit, zëvendësministri i Jashtëm rus Alexander Grushko vizitoi Vuçiçin në kryeqytetin serb.
Sipas burimeve të Financial Times, takimi ka qenë i “akullt”. “Grushko u ul dhe filloi të lexonte një listë me 23 ankesa, duke përfshirë tërbimin e Kremlinit për vendimin e Beogradit për të furnizuar Ukrainën me municion”, tha burimi për gazetën. “Kur Grushko arriti në mes të listës, Vuçiq u ngrit në këmbë, njoftoi se takimi kishte përfunduar dhe u largua”.
Ai ishte gjithashtu i qetë për marrjen e një ftese për t’u bashkuar me samitin e BRICS në Rusi në tetor. Në përgjigje, Vuçiq tha se Serbia do të ketë mysafirë të rëndësishëm gjatë kësaj periudhe dhe se do të marrë një vendim më vonë.
Në një fjalim në forumin Globsec në Pragë, Republika Çeke, më 31 gusht, Vuçiq hodhi poshtë idenë se Beogradi është një kalë trojan i Kremlinit, duke thënë se ai nuk ka pasur kontakt personal me presidentin rus Vladimir Putin për 2 e gjysmë vjet.
Një përpjekje për pavarësi
Edhe pse Vuçiç mbështetet shumë te Moska, tha Kurt Volker, një ish-ambasador i SHBA-së në NATO dhe i dërguar në Ukrainë, ai “përpiqet ende të ruajë njëfarë lirie manovrimi dhe pavarësi”.
Kritika ndaj BE-së është se ajo është e gatshme të vendosë interesat e saj më të mëdha në ruajtjen e ekuilibrit gjeopolitik dhe etnik në Ballkanin e paqëndrueshëm mbi shqetësimet për liritë themelore. Disa kritikë e quajnë këtë qasje të BE-së “stabilitokraci”.
Ndërsa zgjedhjet e fundit parlamentare të Serbisë në dhjetor 2023 u shoqëruan me parregullsi, shqetësimet për atë që po ndodhte në vend nën Vuçiç u fshinë shpejt nën tapetin me marrëveshjet e biznesit me BE-në dhe Francën.
“Nëse Macron ka një shitje, ai nuk do të shtyjë shumë për çështje të tjera”, tha Volcker për Evropën e Lirë.
Në shumë mënyra, Vuçiq është një udhëheqës më i fortë se Slobodan Millosheviç, i cili vdiq në vitin 2006 në burgun e Hagës, ku ishte në gjyq për krime lufte për veprimet e tij në Kosovë.
Brenda vendit, presidenti serb ia doli aty ku dështoi Millosheviqi, për shembull duke vendosur kontroll mbi pjesë të Beogradit që ishin bastione tradicionale të opozitës.
“Nën Vuçiqin, ne pamë nacionalizëm serb në rritje. Ne kemi parë përpjekje për të minuar Malin e Zi. Ne pamë përpjekje për të mbështetur [udhëheqësin serb të Bosnjës] Milorad Dodik dhe për të minuar Bosnjën”, tha Volker.
Duke pasur parasysh se 70% e tregtisë së Serbisë është me Bashkimin Evropian, shumë në BE pyesin nëse Vuçiç është vërtet i përkushtuar ndaj parimeve të bllokut, apo nëse ambicia e Serbisë për t’u anëtarësuar është e motivuar vetëm nga nevojat ekonomike.
Vuçiç e drejton politikën e tij të brendshme dhe ndërkombëtare pothuajse si një fushatë elektorale e vazhdueshme – duke i mbajtur kundërshtarët e tij – madje edhe partnerët e tij – në këmbë, të pasigurt për lëvizjen e tij të ardhshme.
Rreziku që ka Vuçiç është se, ndërsa politikat e tij mund të duken pragmatike, partnerët ndërkombëtarë të Serbisë mund të përfundojnë duke e perceptuar atë si të pabesueshëm.
“Të qëndrosh në gardh nuk është e lehtë”, thotë Ivan Krastev. “Në një farë mënyre, ju bëheni shumë të prekshëm.”
Volker nuk mendon domosdoshmërisht se Vuçiç ka një qëllim përfundimtar specifik. “Për një njeri në pozicionin e tij, është si të ngasësh një biçikletë – duhet të vazhdosh të manovrosh me të gjitha topat vetëm për të qenë në pushtet.”
