Çdo ndërhyrje e jashtme ose ndërhyrje në punët e brendshme të Malit të Zi me qëllim të minimit të rrugës së tij drejt BE-së përfaqëson një kërcënim dhe duhet të trajtohet me kujdesin maksimal. Këtë e theksoi Thomas Hacker, reporter i Bundestagut për Ballkanin Perëndimor, në një intervistë për Pobjeda.
Hacker thotë se e njëjta gjë vlen edhe për forcat e brendshme që nuk veprojnë sipas vullnetit të shumicës së popullit ose janë subjekt i ndikimit të huaj.
Duke folur për efektet e Qeverisë së Malit të Zi, formimin e së cilës ai e mirëpriti në këtë kohë të vitit të kaluar dhe u bëri thirrje aktorëve politikë që të përfitojnë nga momenti evropian, Haker thotë se ka vërejtur një motiv, por se është thelbësore që ky motivim të kulmojë me reforma cilësore dhe të pakthyeshme demokratike dhe gjyqësore.
“Stabiliteti politik dhe bashkëpunimi i besueshëm i të gjithë vendimmarrësve relevant në Mal të Zi është gjithashtu i nevojshëm”, thotë bashkëbiseduesi i Pobjedës.
Pak ditë pasi qeveria malazeze u votua zyrtarisht në parlament, ju thatë se vendi duhet të shfrytëzojë mundësinë për zgjerim dhe të rivitalizojë vullnetin politik për të zbatuar reformat në rrugën drejt BE-së. Ju vutë re gjithashtu se dinamika gjeopolitike nuk lejon që të humbet më shumë kohë. Një vit më vonë, a mendoni se qeveria malazeze e shfrytëzoi mirë kohën dhe mundësitë?
Hacker: Po, thashë që qeveria e re duhet të shfrytëzojë rastin për të ndryshuar narrativën në Bruksel dhe veçanërisht në kryeqytetet e Evropës Perëndimore si Parisi dhe Berlini. Ky ndryshim në prioritetet, natyrisht, u shkaktua nga pushtimi i plotë rus i Ukrainës në shkurt 2022. Që atëherë, tema e zgjerimit të BE-së ka marrë një vrull të ri dhe ka dominuar gjithashtu punën tonë parlamentare në Bundestagun gjerman.
Para ndryshimit të qeverisë në vitin 2023, procesi i reformave në Mal të Zi ishte shumë i ngadaltë dhe disa herë dukej se ishte ndalur. Që në ditët e para të mandatit tim, kam vërejtur se qeveria e udhëhequr nga kryeministri Spajiq është shumë e etur dhe e interesuar për zbatimin e reformave kyçe dhe të ashtuquajturave fondacione (gjyqësori, sundimi i ligjit dhe institucionet demokratike). Tani është e rëndësishme që ky motivim të kulmojë me reforma cilësore dhe të pakthyeshme demokratike dhe gjyqësore. Procesi i negociatave me BE-në është shumë teknik dhe kërkon kapacitet dhe një burokraci shtetërore që funksionon mirë. Për më tepër, stabiliteti politik dhe bashkëpunimi i besueshëm i të gjithë vendimmarrësve relevantë në Mal të Zi është gjithashtu i nevojshëm.
Misioni “28. shtet anëtar deri në vitin 2028” është ambicioz, por nuk duket i pamundur. Për të arritur këtë qëllim, është thelbësore të ruhet ritmi dhe cilësia e reformave. Nëse qeveria i përmbush, duhet t’i përmbushë edhe BE-ja. Dhe kjo është pikërisht pika ku BE-ja dështoi në të kaluarën.
Rasti i Maqedonisë së Veriut dhe vonesa në liberalizimin e vizave për Kosovën kontribuan në një goditje serioze për besueshmërinë e BE-së në lidhje me procesin e saj të zgjerimit. Shpresoj shumë që Unioni të ketë mësuar nga gabimet e tij të së kaluarës. Një vend si Mali i Zi nuk do të përbëjë një kërcënim serioz për proceset vendimmarrëse në Bruksel. Kjo është arsyeja pse unë mendoj se BE-ja do të ishte në gjendje të thithte Malin e Zi si anëtar.
Qeveria mori një IBAR pozitiv, por gjithashtu nisi një rezolutë të diskutueshme mbi gjenocidin në Jasenovac, e cila më vonë u miratua nga parlamenti. A i ndërlikoi Mali i Zi aspiratat e veta drejt BE-së me këtë lëvizje, nëse e dimë se sa fort reagoi Kroacia? Si mendoni se do të sillet në të ardhmen ky vend anëtar i BE-së, nëse merret parasysh se tashmë janë nisur disa veprime që mund të ngadalësojnë Malin e Zi në rrugën e tij drejt BE-së?
Haker : Fakti që Kroacia reagoi në mënyrë kaq të ashpër menjëherë pas miratimit të Rezolutës për Jasenovacin në Parlamentin e Malit të Zi, është një pasqyrim i ndjeshmërisë historike të rajonit.
Edhe pse disa vendimmarrës të diskutueshëm politikë u përfshinë në procesin e inicimit të rezolutës, thelbi i saj nuk mund të përdoret për të fshirë faktet historike nën qilim. Çdo vend, veçanërisht vendet anëtare të BE-së, ka detyrimin të trajtojë të kaluarën e vet në mënyrë kritike dhe të përgjegjshme.
Ky proces duhet të zhvillohet pa lënë asnjë çështje të paprekur dhe të debatuar në linjat e partive demokratike. Faktet historike për krimet brutale të regjimit ustash janë të njohura dhe duhet të dënohen në përputhje me rrethanat.
Duke pasur parasysh bllokimet e kaluara dhe të tashme të procesit të anëtarësimit në BE të shkaktuara nga mosmarrëveshjet dypalëshe midis dy vendeve, nuk duhet të përjashtohet një bllokim nga Kroacia. Fatkeqësisht, është bërë praktikë e zakonshme që vendet e tjera të pengojnë rrugën drejt BE-së vetëm për arsye të ndjeshme dypalëshe.
Nuk ka dyshim se Serbia dhe presidenti Vuçiq kanë luajtur një rol të rëndësishëm në miratimin e Rezolutës për Jasenovacin në Parlamentin malazez. Sa problematik për të ardhmen e Malit të Zi mund të jetë fakti që një pjesë e qeverisë, siç pretendohet nga opinioni dhe opozita, përbëhet nga parti pro-serbe dhe proruse, liderët e të cilave kujdesen më shumë për interesat e Beogradit sesa për interesat. të vendit të tyre, sidomos kur dihet se disa prej tyre tashmë kanë paralajmëruar ndryshimin e Kushtetutës dhe miratimin e ligjit për dyshtetësi me Serbinë?
Hakeri: Mali i Zi është shtet i pavarur dhe sovran. Çdo ndërhyrje ose ndërhyrje e jashtme në punët e brendshme të Malit të Zi, me qëllim të minimit të rrugës së Malit të Zi drejt BE-së, përfaqëson një kërcënim dhe duhet të trajtohet me kujdesin maksimal. E njëjta gjë vlen edhe për forcat e brendshme që nuk veprojnë sipas vullnetit të shumicës së popullit ose i nënshtrohen ndikimit të huaj.
Në Mal të Zi ka një optimizëm të madh se vendi mund të bëhet pjesë e BE-së në vitet e ardhshme. Edhe nëse ai skenar do të ishte realist dhe i imagjinueshëm, a mendoni se do të ishte sepse Mali i Zi me të vërtetë e meritoi atë apo sepse Evropës i duhet domosdoshmërisht të paktën një histori suksesi rreth zgjerimit për të provuar besueshmërinë e tij në dukje të dëmtuar. A ka kapacitet kjo qeveri për të kryer detyrat e shtëpisë dhe për të përgatitur vendin për anëtarësim të plotë?
Hacker: Siç e përmenda më parë, dyert e BE-së nuk kanë qenë kurrë aq të hapura sa janë tani për vendet që aspirojnë të anëtarësohen në BE. Kjo gjendje duhet njohur dhe shfrytëzuar. Politika e zgjerimit është një nga instrumentet më të fuqishme dhe transformuese në portofolin e gjerë të BE-së. Duke pasur parasysh situatën aktuale, zgjerimi i BE-së dhe reformat e brendshme duhet të ecin paralelisht. Natyra shumë teknike e procesit të negociatave kërkon ngritjen e kapaciteteve dhe trajnimin e zyrtarëve publikë. Gjermania ka qenë aktive në ofrimin e mbështetjes në këtë fushë dhe do të bëjë gjithçka që është e mundur për të rritur bashkëpunimin me Malin e Zi kur bëhet fjalë për ngritjen e kapaciteteve. Në këtë kontekst, Mali i Zi duhet të zbatojë të gjitha reformat e mbetura në mënyrë që të dëshmojë se është një histori e vërtetë suksesi. Pas një axhende të tillë, Mali i Zi do të shmangte me sukses përdorimin nga BE-ja si një histori suksesi.
Kryeministri Spajiq ka zhvilluar në qershor një vizitë zyrtare në Gjermani, ku është diskutuar për investimet. Megjithatë, numri i kompanive gjermane në Mal të Zi është ende në nivel të ulët. A mendoni se investitorët e njohin njësoj si institucionet përkatëse evropiane – se sundimi i ligjit ende nuk është zhvilluar mjaftueshëm për bashkëpunim të nivelit të lartë midis Malit të Zi dhe kompanive të mëdha gjermane?
Haker: Nga të gjitha vendet anëtare të BE-së, Gjermania është partneri më i rëndësishëm dypalësh i Malit të Zi. Ngurrimi i kompanive gjermane për të hyrë në tregun malazez shkaktohet nga disa faktorë. Një prej tyre është përparimi i ngadaltë në luftën kundër korrupsionit dhe krijimi i një sistemi gjithëpërfshirës të shtetit ligjor. Përveç kësaj, ekonomia malazeze vuan nga prodhimi i ulët industrial, një mbështetje e tepruar në turizëm, një burokraci e madhe dhe një proces i ikjes së trurit.
Lidhur me situatën në rajonin e Ballkanit Perëndimor, si do t’i përshkruanit ngjarjet e fundit si “turini ballkanik” i paparalajmëruar i drejtorit të CIA-s, William Burns, gjatë të cilit ai vizitoi Sarajevën, Beogradin dhe Prishtinën? Sa tregues është takimi midis Aleksandar Vuçiç dhe Milorad Dodik vetëm një ditë pasi Burns përfundoi turneun e tij, veçanërisht kur e dimë se një nga temat më të rëndësishme ishte retorika shpeshherë secesioniste e Dodik?
Hakeri: Përpjekjet që synojnë të minojnë rendin kushtetues të Bosnjë-Hercegovinës si dhe Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit nuk mund të mbeten pa u ndëshkuar. SHBA mori vendimin e duhur për të vendosur sanksione ndaj Milorad Dodik dhe zyrtarëve të tjerë serbë. Marrëdhëniet mes Milorad Dodik-it dhe Aleksandar Vuçiqit nuk do ta quaja miqësi, sepse është e qartë se Dodik është larg nga vlerësimi i ndërhyrjes së vazhdueshme të Beogradit. Ai nuk ka nevojë që Vuçiqi të luajë lojën e tij të lirë duke paralizuar proceset e vendimmarrjes dhe duke rrezikuar vazhdimisht integritetin territorial të Bosnjë-Hercegovinës.
Mendoj se shumë vendimmarrës në rajonin e Ballkanit Perëndimor do t’i bëjnë lëvizjet e tyre të ardhshme të varura nga rezultati i zgjedhjeve amerikane në nëntor. Gjermania dhe Evropa në tërësi duhet të përgatiten për një skenar të dytë të mundshëm të Trump. Askush nuk mund të kapet sërish në befasi, siç ndodhi në vitin 2016. Kjo gatishmëri duhet të përfshijë edhe Ballkanin Perëndimor.
Nuk jam i sigurt që Perëndimi ka mësuar mësimin e tij
Liderët e Gjermanisë dhe Serbisë, Olaf Solz dhe Aleksandar Vuçiq, së fundmi zhvilluan një takim të rëndësishëm në Beograd në lidhje me marrëveshjen e litiumit për aleancën e ardhshme të rëndësishme ekonomike ndërmjet Serbisë dhe BE-së. Natyrisht, Serbia po bëhet një partner i rëndësishëm i BE-së. Si mund ta përdorte Vuçiq këtë, për shembull për të forcuar ndikimin e tij në rajon për të përmbushur potencialisht synimet e tij në lidhje me axhendën e “botës serbe”?
Hakeri: I ashtuquajturi partneritet i litiumit me Serbinë është shumë më tepër se një marrëveshje ekonomike. Ajo gjithashtu ka pasoja të rëndësishme politike. Edhe para marrëveshjes, Gjermania dhe BE-ja akuzoheshin për qetësimin e Serbisë autokratike. Kjo përfaqëson një goditje të madhe për fuqinë normative të Evropës në fqinjësinë e saj dhe tashmë ka zhgënjyer shumë aleatë demokratë dhe organizata të pavarura të shoqërisë civile në Serbi dhe më gjerë.
Pra, dyshoj seriozisht se marrëveshja e litiumit, si dhe marrëveshja për luftëtarët Rafale midis Francës dhe Serbisë, do ta bëjnë Serbinë më demokratike. Ne duhet të ndalojmë së qeni naivë për marrëdhëniet tona me Serbinë dhe duhet të ndalojmë së qetësuari regjimin e Aleksandar Vuçiqit vazhdimisht. Pas të dyja marrëveshjeve, unë jam skeptik se Perëndimi ka mësuar mësimin e tij.
Idetë që lidhen me agjendën e “botës serbe” duhet të merren seriozisht, por në të njëjtën kohë ato nuk duhet të interpretohen shumë. Kostot politike të kësaj do të ishin shumë të larta – edhe për njerëz si Aleksandar Vuçiq.
