Që nga nënshkrimi i Marrëveshjes për bashkëpunim strategjik në fushën e energjisë ndërmjet Serbisë dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës dje, opinioni ka spekuluar se çfarë konkretisht mund t’i sjellë Serbisë.
Teksti i marrëveshjes nuk është publikuar dhe siç mund të konkludohet nga deklarata e Jeffrey Piatt , Ndihmës Sekretarit të Shtetit të SHBA-së për Energjinë, është një marrëveshje ombrellë në të cilën mund të gjenden disa projekte.
Për shembull, në opinion flitet shumë për diversifikimin e burimeve të furnizimit me gaz natyror, duke qenë se ne e blejmë pothuajse të gjithë gazin nga Rusia.
Serbia ka një interkonektor gazi me Bullgarinë përmes të cilit ne jemi të lidhur me gazsjellësin që furnizon gazin nga Azerbajxhani. Sipas deklaratave zyrtare, ne kemi kontraktuar 400 milionë metër kub gaz, por kjo është vetëm 13 për qind e totalit prej tre miliardë që shpenzojmë në vit.
Megjithatë, ky gazsjellës na lidh edhe me terminalin e LPG-së (gazit të lëngshëm të naftës) në Aleksandropulos, ku kemi rezervuar 300 milionë metër kub në vit. Kompania amerikane ka 25 për qind të aksioneve në këtë terminal.
Kjo ka të bëjë shumë me Amerikën, pasi që nga lufta në Ukrainë, LPG amerikane ka marrë një pjesë të mirë të tregut evropian.
Problemi është se ky gaz është dukshëm më i shtrenjtë se gazi që vjen direkt nga burimi përmes tubacioneve të gazit.
Eksperti i energjisë Millosh Zdravkoviq shpjegon se gazi i lëngshëm që vjen nga SHBA është rreth 2.4 herë më i shtrenjtë se ai që vjen përmes tubacioneve të gazit dhe kjo është për vendet në kufi me Atlantikun. Për ata që ndodhen më në lindje, ndryshimi është edhe më i madh.
“Ai gaz nxirret në shkretëtirat e Teksasit apo ndonjë shteti tjetër amerikan, pastaj transportohet me tubacione në një terminal në bregdet. Atje, ai shndërrohet nga gaz në lëng në fabrikë dhe ngarkohet në anije. Anijet kalojnë Atlantikun, mbërrijnë në terminalet në Evropë ku kthehen në gaz dhe dërgohen me tubacion tek përdoruesi përfundimtar. Ato histori për diversifikimin tingëllojnë bukur, por ai gaz është shumë më i shtrenjtë se ai që marrim tani”, shpjegon Zdravkoviq.
Kësaj duhet t’i shtohen edhe taksat e tranzitit që do t’i paguanim Greqisë dhe Bullgarisë për atë gaz që do të na vinte.
Duhet thënë gjithashtu se Serbia në mars duhet të negociojë një kontratë të re me Rusinë për furnizimin me gaz. Zdravkoviq tregon se këto përpjekjet tona për diversifikim mund të reflektohen në këto negociata.
“Miqësia është miqësi, por gazi është biznes”. Nëse mund ta shesin diku tjetër, atëherë do të duhet të paguajmë më shumë. Ndërsa Evropa i diversifikoi burimet e furnizimit, Rusia i diversifikoi rrugët e furnizimit, kështu që ata ndërtuan tubacione gazi në lindje, për të furnizuar Kinën, Indinë…”, vëren Zdravkoviq.
Një tjetër projekt që mund të jetë pjesë e bashkëpunimit mes SHBA-së dhe Serbisë në fushën e energjisë mund të jetë ndërtimi i Đerdap 3.
Përkatësisht, para dy vitesh, ministrja e atëhershme e Energjisë, Zorana Mihajloviq, ka biseduar me kompaninë amerikane Bechtel për ndërtimin e hidrocentralit të kthyeshëm, i cili figuron në strategjitë energjetike si një projekt me rëndësi kyçe.
Një muaj më parë mund të dëgjonit se kompania amerikane kishte bërë tashmë një studim paraprak fizibiliteti ose të paktën disa pjesë të tij.
Đerdap 3 është një projekt, kostoja e ndërtimit të të cilit vlerësohet në më shumë se tre miliardë euro.
Projekti i tretë kapital energjetik në Serbi në të cilin mund të angazhohen kompanitë amerikane mund të jetë ndërtimi i një termocentrali bërthamor. Edhe pse duket se po negociojmë seriozisht me Francën për termocentralet bërthamore, që ishte një nga temat më të rëndësishme gjatë ardhjes së presidentit francez Emmanuel Macron, kompanitë amerikane si Westinghouse, General Electric apo General Dynamics janë ndër prodhuesit më të mëdhenj të bërthamës. termocentralet në botë.
Ekspertët spekulojnë se kompanitë amerikane mund të vjedhin punën nga EDF franceze, ose të paktën të ndajnë punën nëse do të ndërtoheshin më shumë blloqe në Serbi.
Mirëpo, në deklaratat zyrtare lidhur me nënshkrimin e kësaj marrëveshjeje është përmendur më së shumti bashkëpunimi në fushën e burimeve të ripërtëritshme të energjisë.
Marko Gjuriq, ministër i Punëve të Jashtme dhe nënshkrues i marrëveshjes në emër të Serbisë, tha se ky dokument do të lehtësojë tranzicionin e gjelbër në Serbi dhe do të sigurojë qasje më të mirë në energjinë e pastër.
Nënsekretari amerikan për Rritjen Ekonomike, Energjinë dhe Mjedisin, Jose Fernandez, nënshkruesi i marrëveshjes në emër të Amerikës, përmendi edhe energjinë e pastër.
“Aftësia jonë për të punuar në energjinë e pastër, si dhe mundësia që kompanitë amerikane të investojnë në teknologji nga ajo fushë në Serbi, është diçka që ne e vlerësojmë shumë.”
Pak ditë para nënshkrimit të marrëveshjes, ministrja e Energjisë Dubravka Đedović Handanoviq deklaroi se beson se “kjo marrëveshje do të hapë dyert për investime të reja në fushën e energjisë, të cilat do të kontribuojnë në siguri më të madhe energjetike dhe një tranzicion të qëndrueshëm drejt burimet e pastra të energjisë”.
Pra, nga të gjitha këto fusha bashkëpunimi, duket më e mundshme që mund të jetë në ndërtimin e burimeve të rinovueshme të energjisë.
Zdravkoviq nuk e pret me padurim këtë, sepse beson se ndërtimi i kapaciteteve për prodhimin bazë të energjisë është shumë më i rëndësishëm për Serbinë.
“Kam frikë se kjo marrëveshje do të lidhet kryesisht me burimet e rinovueshme, jo me energjinë bazë”. Në teori, një megavat energji bazë mund të zëvendësojë shtatë megavat të burimeve të rinovueshme. Në praktikë, është 14 deri në 17 megavat. Dielli nuk shkëlqen gjithmonë, era ndalon, thatësira mund të zvogëlojë nivelin e ujit dhe pastaj nuk ka energji elektrike. Kam frikë se bilanci nuk kujdeset. “Pyes veten nëse po punojmë në dëmin tonë dhe në kurriz të investitorëve të huaj”, vëren Zdravkoviq.
Kompanitë amerikane tashmë po marrin pjesë në një projekt të madh energjetik në Serbi që mund të jetë online që në vitin 2028. Atë e përmendi edhe ministri Gedoviq Hananoviq në një bisedë me ambasadorin amerikan.
“Qëllimi strategjik është që deri në vitin 2030, çdo sekondë megavatorë të jetë nga BRE, nëpërmjet investimeve të sektorit publik dhe privat. Një nga projektet që do të rrisë kapacitetet “gjelbër” të EPS është ndërtimi i një gigavat termocentrali diellor, së bashku me ruajtjen e baterive, të cilat do të zbatohen me një partner strategjik, një konsorcium të drejtuar nga kompania koreano-jugore “Hyundai Engineering”. “, deklaroi Gedoviq Handanoviq.
Konsorciumi për ndërtimin e një termocentrali diellor një gigavat me bateri 200 megavat përballë Hyundai përfshin Hyundai America dhe kompaninë amerikane UGT Renewables (UGT Renewables). Një nga financuesit e projektit është Exim Bank amerikan.
Ky konsorcium duhet të ndërtojë një termocentral diellor dhe më pas t’ia dorëzojë EPS-së për menaxhim.
