Në sfondin e një lufte në shkallë të gjerë në Ukrainë dhe shkatërrimit katastrofik të infrastrukturës dhe zonave të populluara si rezultat i sulmeve me raketa ruse, tema e reparacioneve merr një rëndësi të papritur. Një kthesë e re në këtë çështje ishte propozimi për të drejtuar fondet gjermane për të mbështetur aftësitë mbrojtëse të Polonisë – për t’u mbrojtur nga një sulm i mundshëm rus ndaj vendeve të NATO-s, të cilin politikanët evropianë nuk e përjashtojnë më seriozisht. Në të njëjtën kohë, sukseset e populistëve të djathtë dhe të majtë në Gjermani ndërlikojnë diskutimet për kompensimin e mundshëm monetar për dëmin e shkaktuar Polonisë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Varshava i ka bërë këto kërkesa më shumë se një herë.
Harresa nuk mund të falet
Në fillim të fjalimit të tij në një konferencë për shtyp pas konsultimeve të fundit të qeverisë gjermano-polake, kryeministri polak Donald Tusk vuri në dukje menjëherë se nuk mund ta imagjinonte që Gjermania të mos bëhej lider “në çështjen e sigurisë evropiane, përfshirë polake. ” Tusk tha se Gjermania dhe Polonia janë në mes të një “procesi të gjatë të normalizimit të marrëdhënieve”. E përkthyer nga gjuha diplomatike, kjo natyrisht do të thoshte se Polonia, edhe nën Tusk, nuk i kishte harruar reparacionet dhe do t’i kërkonte ato nga Gjermania.
Në përgjigje të këtij prezantimi të ashpër, kancelari gjerman Olaf Scholz tha se qeveria gjermane kohët e fundit – me sa duket, me vetëdije përpara fillimit të konsultimeve dhe duke parashikuar zhvillime të tilla – vendosi të krijojë një qendër në Berlin për të ruajtur kujtimin e viktimave polake të Luftës së Dytë Botërore. , duke e quajtur atë shtëpia e Qendrës Gjermano-Polake. Scholz theksoi gjithashtu përgjegjësinë e Gjermanisë për të ardhmen e përbashkët të dy vendeve dhe tha se siguria e tyre është e lidhur ngushtë. “Së bashku do të marrim një rol udhëheqës në rajonin e Detit Baltik dhe në mbrojtjen e krahut lindor të NATO-s,” tha kancelarja me një fytyrë pokeristi, duke përmendur punën e përbashkët për mbrojtjen e klimës, përmirësimin e infrastrukturës së transportit dhe modernizimin industrial. Kancelarja gjithashtu vuri në dukje me mirënjohje se Polonia kishte siguruar furnizime të pandërprera me naftë për uzinën e Schwedt pasi Gjermania refuzoi lëndët e para ruse.
Në konferencën për shtyp, Scholz u pyet për mundësinë e pagimit të dëmshpërblimeve. Kancelari pranoi sinqerisht se pyetja e habiti atë, sepse është mjaft e qartë se përkujtimi i viktimave dhe rimendimi i së kaluarës në Gjermani nuk do të përfundojë kurrë: “Gjermania e pranon në mënyrë të pandarë përgjegjësinë e saj historike”. Scholz kujtoi se të gjithë e dinë qëndrimin e qeverisë gjermane për dëmshpërblimet, dhe sa i përket “viktimave të moshuara”, do të ndërmerren hapa të caktuar në këtë drejtim.
Ajo që Tusk shtoi më vonë sqaron pozicionin real të udhëheqjes polake sot, diktuar nga situata e brendshme politike dhe nevoja për të marrë parasysh disponimet e ndryshme në shoqëri. “Nga pikëpamja ligjore, problemi i reparacioneve përshkruhet në traktate dhe vendime qeveritare. Megjithatë, ka pasoja të ndryshme dhe mund të nxirren përfundime të ndryshme se çfarë do të thotë kjo saktësisht,” tha Tusk. Ai renditi ato hapa për “shlyerjen e fajit gjerman” që do të ishin realiste për momentin nga këndvështrimi i Republikës Federale të Gjermanisë: kompensimi për viktimat, një qendër kujtese, por veçanërisht “pranimi i përgjegjësisë nga Gjermania për sigurinë e kontinentit.” Në të njëjtën kohë, udhëheqësi polak shtoi se “e gjithë kjo nuk do të jetë në gjendje të kompensojë humbjet [gjatë Luftës së Dytë Botërore]”.
A janë legjitime kërkesat e Polonisë?
Tema e reparacioneve, e ngritur nga qeveria e mëparshme e partisë konservatore-nacionaliste Ligj dhe Drejtësi, e vë në pozitë shumë të vështirë europianin e bindur Donald Tusk. Nga njëra anë, ai duhet të përmbushë aspiratat e gjysmës së votuesve polakë që kërkojnë dëmshpërblime dhe nga ana tjetër, duhet të marrë parasysh qëndrimin favorizues ndaj Polonisë nga ana e Gjermanisë. Në këtë vorbull kontradiktash, politikani me përvojë po manovron deri tani me sukses, megjithatë, pyetja është se sa mund të vazhdojë ky manovrim.Koordinatori për bashkëpunimin civil dhe ndërkufitar gjermano-polake, deputeti i Bundestagut nga Partia Socialdemokrate Dietmar Nitan shpjegon për Radio Liberty qëndrimin e koalicionit qeverisës në Gjermani: “Çështja e dëmshpërblimeve është e mbyllur ligjërisht partia që urdhëroi një rishikim ekspert të humbjeve ushtarake të Polonisë, ata e dinin shumë mirë se me këtë nuk do të arrinin sukses. ”
Drejtori i Institutit Gjerman të Polonisë, profesor Peter Oliver Loew, pranon se çështja e dëmshpërblimeve dhe kompensimit ka qenë në krye të marrëdhënieve gjermano-polake për shumë dekada. Megjithatë, reparacionet dhe kompensimet janë larg nga e njëjta gjë, paralajmëron shkencëtari. Reparacionet u zgjidhën me një traktat paqeje , me të cilin Gjermania hoqi dorë nga shumica e ish territoreve të saj lindore Polonisë. Kompensimi përfshin pagesën vullnetare për dëmin e shkaktuar. Në të njëjtën kohë, Loew thekson se shuma e kompensimit të paguar tashmë në vitet ’90, për shembull, polakëve që ishin përfshirë në punë të detyruar, në asnjë mënyrë nuk korrespondon me dëmin dhe shkatërrimin e madh që Gjermania naziste i shkaktoi Polonisë dhe qytetarëve të saj.
Dallimi i dukshëm midis dëmit dhe kompensimit të tij, çon në faktin se kjo temë nuk do të largohet kurrë nga agjenda, sepse asnjë shtet gjerman nuk do të ishte në gjendje t’i paguante financiarisht. Megjithatë, pikërisht kjo është arsyeja pse kjo çështje herë pas here mund të bëhet një mjet politik i brendshëm i forcave të ndryshme në Poloni, thotë profesor Loew: “Në thelb, “dëmshpërblimet” janë një anakronizëm, megjithatë, fakti që Polonia, nën udhëheqjen e Qeveria e PiS, e ka rifutur këtë temë, ka arsye reale dhe specifike që qeveria e sotme liberale nuk mund t’i ndryshojë.” Sipas drejtorit të Institutit polak, qeveria Tusk mund të përpiqet ta kthejë diskutimin për kompensimin në një drejtim tjetër. Në fund të fundit, është e qartë se Donald Tusk shpreson që Gjermania do të mbrojë në mënyrë më aktive sigurinë e krahut lindor të NATO-s dhe BE-së – si të thuash, si kompensim i pjesshëm për mëkatet e së kaluarës.
Politologu në Fondacionin Shkencë dhe Politikë Kai-Olaf Lang tha për Radio Liberty se kërkesat e PiS në një kohë shkaktuan konfuzion në Gjermani. Jo vetëm sepse Gjermania këmbëngul se çështja e reparacioneve tashmë është zgjidhur ligjërisht. Në Berlin, si shifra prej 1.3 trilionë eurosh e pretenduar nga Varshava, ashtu edhe forma në të cilën u paraqitën këto kërkesa, çuan në befasi dhe refuzim, shpjegon Lang: “PiS tha në parim se pa reparacione nuk mund të kishte pajtim me Gjermaninë”. Megjithatë, qeveria aktuale polake i qaset kësaj teme ndryshe, beson eksperti. Është vënë bast që do të pasojë një gjest reciprok nga pala gjermane, por nuk e çon çështjen e kompensimit financiar në qendër të marrëdhënieve dypalëshe.
Felix Ackermann, profesor në Universitetin e Korrespondencës në Hagen, studion se si shoqëritë përballen me pasojat e dhunës. Me pranimin e tij, ai është një nga kolegët e paktë në Gjermani që flet publikisht për legjitimitetin e kërkesave të Polonisë. “Republika Federale e Gjermanisë nuk u përpoq asnjëherë të emërtojë dëmet totale të shkaktuara gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe ta paguajë këtë në raste të izoluara në raport me aleatët perëndimorë dhe Izraelin, në një vëllim të vogël në raport me BRSS. , por përjashtoi të gjitha vendet e tjera, të cilat kanë qenë pas Perdes së Hekurt që nga fundi i viteve 40”, thotë Ackermann.
Ai beson se argumentimi ligjor, edhe nëse është i patëmetë nga pikëpamja e qeverisë gjermane, është shumë problematik në dy pika. Një rol qendror në sfondin e çështjes luan refuzimi i kërkesave për reparacione nga Republika Popullore Polake në lidhje me RDGJ në 1953. Me transferimin e kompetencave ligjore gjatë bashkimit të Gjermanisë, ky refuzim u miratua nga Republika Federale e Gjermanisë. Por, së pari, refuzimi ndodhi nën presionin e BRSS gjatë konkurrencës sistematike në rritje midis RDGJ dhe Republikës Federale të Gjermanisë. Së dyti, është e qartë se Polonia hoqi dorë nga kërkesat e saj në lidhje jo me Republikën Federale të Gjermanisë, por me RDGJ. Në atë kohë bëhej fjalë për dy shtete dhe trashëgimia juridike e Rajhut Gjerman i kaloi konkretisht Republikës Federale të Gjermanisë dhe jo RDGJ-së.
Gjatë negociatave “Dy Plus Four” (dy shtete gjermane plus katër ish anëtarë të koalicionit anti-Hitler – BRSS, SHBA, Britania e Madhe dhe Franca), të cilat çuan në bashkimin e Gjermanisë në 1990, përfaqësues të vendeve të tjera prekën nga lufta dhe pasojat e saj nuk u ul në tavolinë. Polonia ishte një prej tyre, megjithëse ushtria e saj luftoi kundër Rajhut të Tretë në disa fronte dhe humbjet e saj, në përpjesëtim me popullsinë e saj, ishin ndër më të lartat në Evropë. “Kritika ime ka të bëjë me faktin se pala gjermane e hoqi qëllimisht çështjen e dëmit ushtarak dhe kompensimin e saj nga axhenda e negociatave, kjo ishte arsyeja kryesore pse Polonia ende i bën këto kërkesa. Nëse pala gjermane do të kishte propozuar një lloj zgjidhjeje, qoftë edhe simbolike, të kësaj çështjeje gjatë negociatave të vitit 1990, situata tani do të dukej ndryshe, beson ai.
Nga këndvështrimi i deputetit të Bundestagut nga Unioni Demokristian Konservator, Roderich Kiesewetter , pas përfundimit të Traktatit “Dy Plus Katër”, i cili në parim ishte “traktati për zgjidhjen përfundimtare në raport me Gjermaninë”. të gjitha kërkesat për dëmshpërblime u plotësuan. Politikani socialdemokrat Dietmar Nytan thekson, nga ana tjetër, se jo vetëm kërkesat për reparacione, por edhe pozicioni i përgjithshëm i qeverisë së mëparshme polake “me një gjurmë mosbesimi ndaj Gjermanisë” i errësoi shumë marrëdhëniet dypalëshe.
Në të njëjtën kohë, Kiesewetter pranon se tema e dëmshpërblimeve tashmë është legjitime duke pasur parasysh ashpërsinë e krimeve të Gjermanisë naziste kundër Polonisë dhe popullit të saj. Ai gjithashtu pranon se Gjermania ka qenë qëllimisht e ngadaltë në sigurimin e kompensimit për punën e detyruar për dekada. “Përveç kësaj, marrëdhëniet me Poloninë kanë rënë në plan të dytë në dekadat e fundit. Disa nga vendimet dhe veprimet tona politike kanë shkaktuar keqkuptim atje dhe kanë shkatërruar besimin për shkak të politikës së Gjermanisë ndaj Rusisë.” Kohët e fundit, në Gjermani ka pasur vërtet qortime të shpeshta ndaj qeverive të mëparshme se nuk dëgjuan mjaftueshëm paralajmërimet për rrezikun e afrimit me Kremlinin, të cilat u dëgjuan vazhdimisht nga Polonia dhe vendet baltike, të cilat patën përvoja negative gjatë pushtimit sovjetik.
Dietmar Nitan pajtohet gjithashtu me qortimet ndaj Gjermanisë në lidhje me mosvëmendjen ndaj paralajmërimeve të Varshavës: “Për një kohë të gjatë ne nuk i kemi kushtuar vëmendje të mjaftueshme këndvështrimit polak, kjo vlen për vlerësimet e politikave të Putinit”. Megjithatë, ka edhe një faktor tjetër: shumë gjermanë nuk e dinë mjaft mirë se sa brutal ishte pushtimi gjerman i Polonisë gjatë Luftës së Dytë Botërore, vëren politikani.
Një pyetje që nuk mund të shmanget
Eksperti i marrëdhënieve gjermano-polake Kai-Olaf Lang thekson se Gjermania nuk dëshiron t’i ndërlikojë këto marrëdhënie për shkak të çështjeve që lidhen me Luftën e Dytë Botërore. Në fund të fundit, të dyja vendet duhet të përballojnë sfidat e përbashkëta të politikës së jashtme dhe të zbatojnë bashkërisht politikën e sigurisë.
Sipas Felix Ackermann, tani është momenti më i papërshtatshëm në Gjermani për të diskutuar kërkesat për dëmshpërblim: “Disa dekada më parë kjo do të kishte qenë më e lehtë, por zgjedhjet sapo janë mbajtur në disa shtete lindore dhe është bërë e qartë se rreth 30% e qytetarëve mbështesin Alternativën për Gjermaninë, dhe afërsisht 12% – “Sarah Wagenknecht Union”. Pra, nëse qeveria e re gjermane do të përpiqej të fillonte të paguante ndonjë dëmshpërblim, kjo do të çonte në trazira të mëdha politike të brendshme. Sipas Ackermann, edhe politikanët gjermanë nuk e kuptojnë se faturat nuk paguhen vetëm në raport me Poloninë: “Mirëqenia jonë aktuale është pjesërisht e bazuar në kapitalin që mbetet në buxhet, në kompanitë dhe familjet e Gjermanisë, sepse ne si një shtet dhe si shoqëri, ne nuk kemi paguar dëmshpërblim për dëmet që paraardhësit tanë u kanë shkaktuar vendeve dhe popujve të ndryshëm të prekur nga Lufta e Dytë Botërore, me përjashtim të Izraelit, me këto para kemi kryer për 80 vjet është e padrejtë.”
Edhe pse pagesa prej një trilion e gjysmë euro duket si një ndërmarrje fantastike, nevoja për shlyerje nuk vihet në dyshim as për Dietmar Nitan. Kjo mund të bëhet në mënyra të ndryshme, mendon politikani, duke nënvizuar tre aspekte: “Së pari, gjeste të rëndësishme humanitare financiare ndaj viktimave ende të gjalla të pushtimit gjerman, së dyti, nisma të përgjithshme në politikën e sigurisë dhe mbrojtjes që marrin parasysh nevojat e Polonisë. Situata e ndryshuar në Evropë Dhe së treti, ndërtimi i Shtëpisë Gjermano-Polake me një memorial në Berlin.
Politologu Lang thekson se zhvillimi pozitiv i marrëdhënieve gjermano-polake në periudhën postkomuniste varej si nga anëtarësimi në BE dhe NATO, ashtu edhe nga fakti se të dyja palët ranë dakord për një politikë pajtimi. Megjithatë, në Poloni, shumë besojnë se pajtimi i suksesshëm varet nga elementë të tjerë: “Së pari, në Poloni ekziston dëshira që në Gjermani të kultivohet një kujtim i përshtatshëm i vuajtjeve të polakëve gjatë Luftës së Dytë Botërore, shumë prej tyre janë material kërkues format e shlyerjes, jo domosdoshmërisht dëmshpërblimet, por, për shembull, pagesa e dëmshpërblimit për viktimat ende të gjalla të dominimit gjerman”.
Nga këndvështrimi i Kai-Olaf Lang, sulmi gjerman ndaj Polonisë, lufta dhe pushtimi do të luajnë gjithmonë një “rol tepër domethënës” në marrëdhëniet gjermano-polake. Prandaj do të jetë e pamundur të vendoset një vijë nën fajin dhe përgjegjësinë e Gjermanisë ndaj Polonisë. Megjithatë, bazuar në punën e përbashkët të vazhdueshme për ruajtjen e kujtesës historike, e cila do të njihej në Poloni, do të ishte e mundur “të përdoret e kaluara si një detyrë për të ardhmen”. Për shembull, zhvillimi i partneriteteve në Bashkimin Evropian dhe NATO.
Lojëra patriotike
Propozimi për të paguar miliona euro për njerëzit që ishin ende fëmijë gjatë Kryengritjes së Varshavës , sipas Felix Ackermann, përmban aspekte problematike. Së pari, erdhi shumë vonë. Nëse Gjermania 30 vjet më parë, menjëherë pas ribashkimit të Gjermanisë, do të fillonte zbatimin e programeve të gjera të kompensimit që do të kishin marrë jo vetëm të burgosurit e kampeve të përqendrimit dhe viktimat e eksperimenteve mjekësore, kjo do të ishte e pranueshme. Sidomos nëse këto pagesa janë bërë vullnetarisht, dhe jo nën presionin ligjor nga shqetësimet e SHBA-së, siç është rasti me pagesat për njerëzit e dëbuar për punë të detyruar .
Futja e këtyre pagesave në vitin 2024 është gjithashtu problematike sepse ato lidhen me jetëgjatësinë e njerëzve. “Kjo do të thotë se ndërsa ne paguajmë një pension prej disa qindra eurosh në muaj, në të njëjtën kohë kuptojmë se shumë njerëz që kanë të drejtë për të do të jetojnë vetëm disa vjet për shkak të moshës së tyre të shtyrë, pra ky proces ka një anë cinike: në sistem përfundimi i pagesave individuale dhe në këtë mënyrë ndërtohet kufizimi i pagesave”, thotë eksperti.
Sipas profesor Loew, qeveria aktuale polake e ka bërë të qartë se do të dëshironte të mbyllte diskutimin mbi temën historike. Memoriali në kujtim të viktimave të okupimit gjerman në Berlin është sigurisht i rëndësishëm për Varshavën, por shumë më të rëndësishme janë planet konkrete për sigurinë e Polonisë dhe Evropës në kohën e tanishme. Gjatë sundimit të PiS, gjërat ishin ndryshe: për këtë parti, kërkesat për reparacione ishin gjithmonë një mundësi për të “përfaqësuar Gjermaninë në një dritë të keqe në Evropë dhe për t’u demonstruar votuesve të saj në Poloni gatishmërinë e saj për të mbrojtur me vendosmëri interesat kombëtare”. Për ish-partinë në pushtet, nuk kishte të bënte me zgjidhjen e konfliktit – përkundrazi, mungesa e një zgjidhjeje luajti në dorë, beson Loev.
Çështja e reparacioneve përdoret nga forcat radikale të krahut të djathtë për të fituar popullaritet mes popullatës jo vetëm në Poloni, por edhe në Gjermani, thonë ekspertët. Në kushte të pafavorshme politike, kjo mund të çojë në një përshkallëzim serioz në ngjarjen ende shumë të pamundur që një parti të vijë në pushtet në Gjermani që dëshiron të rishkruajë historinë e Luftës së Dytë Botërore, paralajmëron Peter Oliver Loew. Ajo mund të bëjë një përpjekje për të hedhur një vështrim të ri në çështjen e ish-rajoneve lindore të Gjermanisë , të cilat iu dhanë Polonisë pas Luftës së Dytë Botërore. Do të ishte e dobishme për AfD-në e krahut të djathtë të luante me ndjenjat e një pjese të popullsisë dhe të nxiste mosmarrëveshje duke përdorur motive të provuara dhe të vërteta nacionaliste.
Felix Ackermann tregon propozimet nga pala polake që lidhin të kaluarën me të tashmen: në vend të reparacioneve, investoni miliarda dollarë në prokurimet e mbrojtjes që mund t’i jepen ushtrisë polake. Kjo do ta ndihmonte Gjermaninë të tejkalonte angazhimin e saj të NATO-s për të shpenzuar të paktën dy përqind të PBB-së për mbrojtjen. Përveç kësaj, kjo do të ishte një shprehje e gatishmërisë së Gjermanisë për të forcuar strategjikisht Evropën në sfondin e luftës së nisur nga Rusia. Në mënyrë simbolike, ky ishte një veprim largpamës: qeveria gjermane do të tregonte qartë se gjermanët kishin mësuar mësimet e Luftës së Dytë Botërore dhe për këtë arsye tani mbështesin Poloninë dhe Ukrainën.
Shkencëtari kujton propozimin e Ministrit të Jashtëm polak Radoslaw Sikorski për të ndarë 200 miliardë euro për blerjet e mbrojtjes për Poloninë: “Kjo është një shumë e pabesueshme parash, por ndoshta është më realiste sesa “tamam ashtu” të paguash një trilion e gjysmë euro. Unë besoj se propozimi për të mbështetur Poloninë “jo simbolikisht, por materialisht brenda kornizës së NATO-s është më i mirë se sa të ndihmohet thjesht për të rindërtuar Pallatin Saksone në Varshavë”. Ky monument arkitektonik u shkatërrua gjatë pushtimit nazist të kryeqytetit polak.
Gjatë konsultimeve qeveritare, Donald Tusk dhe Olaf Scholz tashmë kishin rënë dakord të mbështesin së bashku Ukrainën me armë dhe financa, jo vetëm gjatë luftës, por edhe gjatë rindërtimit të ardhshëm dhe në procesin e pranimit në Bashkimin Evropian. Kështu, agresioni rus në Ukrainë do të ndihmojë në bashkimin e Gjermanisë dhe Polonisë, të cilat dikur ishin armiq. Nëse, sigurisht, në këtë nuk ndërhyjnë populistët radikalë dhe nacionalistët e të dy vendeve.
