Në fillim të vitit 2021, pas kthimit të Alexei Navalny në vend, dhe më pas arrestimit të tij, mesatarisht 3000 njerëz u arrestuan në demonstratat në Moskë. Me fillimin e pushtimit të Ukrainës, ndryshimet ligjore u bënë të krahasueshme me legjislacionin sovjetik gjatë kohës kur Putin punonte në KGB.
Bashkëbiseduesi ynë shpesh prezantohet para të tjerëve si Homer Simpson, me një përkulje të lehtë, pjesërisht për shkak të madhësisë së tij, siç thotë ai – është i gjatë dhe i madh – dhe pjesërisht sepse si fizikant, disi si homologu i tij shumë më pak i arsimuar në filmin vizatimor, ai dikur ka punuar në një central bërthamor. Pesëdhjetë e tetë vjeçari Aleksandar Cherkasov, megjithatë, njihet ndërkombëtarisht si një luftëtar për të drejtat e njeriut dhe një aktivist me organizatën joqeveritare ruse më të fortë dhe më të shkathët Memorial, e cila u krijua në fund të viteve tetëdhjetë, dhe të cilit puna ishte ngrirë në fund të vitit 2021, ose në kohën që sot mund ta karakterizojmë pa mëdyshje si përgatitje për një pushtim të plotë të Ukrainës. Në fund të fundit, ashtu si regjimi i Vladimir Putinit nuk e pengoi rastësisht krijimin e Memorialit gati tre vjet më parë, ashtu edhe Memoriali jo rastësisht, së bashku meVyasna te Bjellorusise dhe Qendrën e Ukrainës për Liritë Civile, morën tashmë Çmimin Nobel për Paqen në 2022. . Cherkasov që atëherë jeton në mërgim, megjithëse nuk ka hequr dorë nga angazhimi i tij aktivist dhe gazetaresk që nga fillimi i viteve nëntëdhjetë, kur regjistroi me vigjilencë të gjitha tmerret që lidhen me luftërat në Çeçeni, konfliktet në Nagorno-Karabakh, Osetinë e Veriut. , dhe tërheqja e vijave të demarkacionit në Gjeorgji, Moldavi… teza e tij se historia post-sovjetike e Rusisë është në të vërtetë një histori e paprekshmërisë politike të atyre që janë në pushtet, por edhe e ndezjes së zjarrit ku dhe kur është e nevojshme – duke filluar në. 1994 kur lufta e parë në Çeçeni duhej të forconte Boris Jelcinin jo veçanërisht të dashur – bazohet jo vetëm në bollëkun e bisedave, por edhe në dëshmitë nga terreni dhe në ofrimin e ndihmës për viktimat.
Ai ishte në Beograd si pjesë e konferencës “A kemi zgjedhje” të organizuar nga Qendra për Kërkim, Transparencë dhe Përgjegjësi (CRTA).
Në zgjedhjet presidenciale të marsit, Vladimir Putin u bë president i Rusisë për herë të pestë, me 88 për qind të votave të fituara, që është një mbështetje rekord për një politikan post-sovjetik. Si e shpjegoni këtë?
Ka shumë thonjëza, duke filluar me fjalën “zgjedhje”. Zgjedhjet nuk janë vetëm votimi dhe numërimi, por edhe mundësia e evidentimit të kandidatëve, hapësira për fushatë dhe aksesi i masmedias. Dhe ne në Rusi, për të filluar, nuk e dimë se sa njerëz votuan, nëse e bënë këtë vullnetarisht dhe për kë. Tashmë parregullsi ndodhin në nivel qendrash votimi, e lëre më në numërimin e votave, në nivel rajonal dhe federal. Ky sistem është i pamundur të kontrollohet. Votimi zgjat tre ditë, në të gjithë vendin e gjerë dhe ndonjëherë kryhet në vende të zgjedhura në mënyrë arbitrare. Komitetet vizitojnë familjet, u mundësojnë zgjedhjen, por edhe kontrollojnë se kush e ka bërë tashmë. Përdoret gjerësisht edhe votimi elektronik, i cili nuk është domosdoshmërisht transparent. Për shembull, kur punëdhënësit u kërkojnë punonjësve pamjet e rrëshqitjeve të tyre.
Kush e goditi Putinin, dhe më e rëndësishmja, kush nuk mund ta bënte atë?
Le të themi, unë. Nuk kam mundur asnjëherë të marr pjesë në zgjedhje apo të votoj sepse punoj në një organizatë që është shpallur agjente i huaj. Ka shumë shembuj të atyre që donin të merrnin pjesë në garë, por pjesëmarrja e tyre u pengua, me shpjegime të ndryshme. Le të themi, këtë e tregon shembulli i Yekatarina Dunçovës, e cila u shfaq në skenën politike pa asnjë njoftim dhe sfond. Njerëzit masivisht i dhanë firmat për kandidaturën e saj si një formë shprehjeje proteste dhe vullneti të lirë. Në fund, ajo nuk u lejua të vraponte. Ose rasti i Boris Nadezhdin, i cili është shumë i pranishëm në talk show dhe përplaset hapur me trashëgiminë, përfshirë periudhën e demokracisë para Putinit. Njerëzit i kanë dhënë firmat, por në fund e kanë penguar të kandidojë. Në fund, vetëm kandidatët e dobët mbeten si partnerët e papjekur të sparring të Putinit. Për të mos folur për disponueshmërinë e mediave, kur gjatë fushatës të gjitha televizionet janë të favorshme për presidentin, kurse të tjerave u kanë mbetur vetëm pak minuta. Prandaj, ajo që fitoi Putini nuk mund të quhet zgjedhje, qoftë edhe në një interpretim të lirshëm të ligjit. Pas Kushtetutës së ndryshuar shumë jodemokratike, Putin kandidoi për herë të pestë, sikur të mos kishin ndodhur katër mandatet e tij të mëparshme, që ishte kufiri kushtetues. Në rastin më të mirë, zgjedhjet në Rusi mund të konsiderohen si një demokraci e deleguar, sipas sociologut argjentinas Guillermo O’Donnell, sepse votuesit pasivë votojnë në mënyrë të pavarur nga ajo që po ndodh në skenën politike, mbi parimin: “Ne i besojmë kujtdo që vendos, dhe ju bëni çfarë. ju dëshironi.”
A ndikoi dhe sa ndikoi lufta në Ukrainë në rezultatin e zgjedhjeve?
Më pas ai po hynte në vitin e tretë dhe padyshim që shërbeu si një platformë për të ruajtur pushtetin. Gjendja e jashtëzakonshme nuk është shpallur, por jozyrtarisht është në fuqi. U miratuan ligje jashtëzakonisht represive, për shkak të të cilave Rusia sot vepron dhjetë herë më represive se Bashkimi Sovjetik i viteve 1950. Për të mos përmendur vitin 2000, kur Putin u zgjodh për herë të parë president.
Atëherë pse mbahen ende zgjedhjet në Rusi?
Sepse komponenti formal është shumë i rëndësishëm për Putinin. Por kjo nuk ka të bëjë fare me frymën e ligjit. Presidenti ynë është i diplomuar në akademinë diplomatike, por edhe ish-pjesëtar i KGB-së dhe me mjeshtëri kombinon atributet e jashtme të legjitimitetit me veprimet e paligjshme. Një nga të njohurit e mi u arrestua nga Putini më 14 tetor 1978, sepse donte të organizonte një tubim në ish-Leningrad me rastin e përvjetorit të kryengritjes së Decembristëve. Një grua vrapoi tek i njohuri im në rrugë dhe e akuzoi se e kishte goditur dhe disa persona iu afruan nga turma dhe e kapën dhe e ndaluan sipas ligjit të procedurës së kundërvajtjes. Ai operacion u drejtua nga Putin. Pra, zyrtarisht e arrestuan huliganin krejt normalisht. Kjo është një praktikë e zakonshme e shërbimeve speciale sovjetike dhe Putini nuk është larguar shumë prej saj.
Në vitin 2014, kur ndodhi aneksimi i Krimesë dhe fillimi i luftës në Donbass, qytetet ruse u përfshinë nga protesta masive që vështirë se mund të imagjinohen sot. Çfarë ka ndryshuar ndërkohë?
Në fillim të vitit 2021, pas kthimit të Alexei Navalny në Rusi dhe më pas arrestimit të tij, mesatarisht 3000 persona u arrestuan në demonstratat në Moskë. Dhjetëra mijëra prej tyre morën pjesë. Një vit më vonë, dhe veçanërisht pas pushtimit të Ukrainës, protestuesit mbetën pa organizata që monitoronin ngjarjet dhe ruanin shkeljet e të drejtave të njeriut, duke përfshirë Memorialin si një nga shtyllat kryesore. Ekzistonte edhe faqja e internetit policijskastanica.info, të cilës njerëzit i drejtoheshin në rast arrestimi. Të gjithë ishim të angazhuar në vëzhgimin e zgjedhjeve. Për shkak të presionit të konsiderueshëm nga strukturat e shoqërisë civile, u ngritën edhe protesta, por edhe qeveria e kuptoi se duhej ta ulte këtë presion. Në ditën kur filloi lufta , policia arrestoi kolegun tonë për të krijuar një justifikim për të hyrë në zyrat tona dhe për të kryer kontrollin. Bëhet fjalë për një uzbek, Bahrom Hamroyev, i cili më parë ka monitoruar keqtrajtimin e muslimanëve dhe ka paraqitur ankesa si në gjykatat ruse ashtu edhe në Strasburg. Ai u dënua si terrorist me 13 vjet e nëntë muaj burg. Më pas Kodit Penal i janë shtuar dy pika. Njëra ka të bëjë me diskreditimin e ushtrisë ruse dhe përhapjen e lajmeve të rreme për të dhe aktivitetet e saj – natyrisht, përkufizimet e atyre akteve janë shumë të gjera dhe arbitrare – dhe dënimi i parashikuar varionte nga tre deri në shtatë vjet. Është e krahasueshme me legjislacionin sovjetik, kur Putin punonte në KGB. Gjithashtu u bënë ndryshime, të cilat përcaktonin se pjesëmarrja e parë në tubim dënohet me gjobë dhe e dyta me paraburgim. Më shumë se 1000 persona janë bërë objekt i ndjekjes penale dhe shumë prej tyre janë ndjekur penalisht në procedurë kundërvajtëse. Në rrethana të kërcënimeve serioze, pjesëmarrja në demonstrata do të thoshte arrestim dy ose tre herë, dhe kjo mund të jetë një sakrificë që duhet bërë për një lloj ndryshimi, por nuk mund ta kërkoja kurrë nga qytetarët e Rusisë. Shoqëria ruse nuk është një shoqëri e heshtur dhe e ka treguar shumë herë. Miku im Oleg Orlov, për shembull, u dënua me dy vjet e gjysmë për diskreditimin e ushtrisë ruse. Ai përfundoi në burg për më shumë se pesë vjet, derisa erdhi një grup i ri të dënuarish.
Ditën që filloi lufta, policia arrestoi kolegun tonë. Bëhet fjalë për një uzbek, Bahrom Hamroyev, i cili më parë ka monitoruar keqtrajtimin e muslimanëve dhe ka paraqitur ankesa si në gjykatat ruse ashtu edhe në Strasburg. Ai u dënua si terrorist me 13 vjet e nëntë muaj burg
Zgjedhjet janë të paligjshme, protestat kriminalizohen dhe në shkurt 2022 Rusia u distancua nga pjesa perëndimore e bashkësisë ndërkombëtare, duket e pakthyeshme… cilat do të ishin parakushtet për një ndryshim të qeverisë në Rusi dhe çfarë do të ndodhë më pas?
E shihni, le të kthehemi në vitin 1984, viti i George Orwell, kur situata dukej krejtësisht e pashpresë. Biologjia e ka bërë tashmë punën e saj këtu – Brezhnev vdiq, dhe Yuri Andropov erdhi në vend të tij, pastaj vdiq Andropov dhe më pas erdhi Konstantin Chernyenko. Në atë kohë u tregua shakaja se Chernenko as që ishte në dijeni se ishte bërë kreu i shtetit, pleqtë nga Kremlini ndryshuan aq shpejt, si në kasetë dhe nuk dukej se ndonjëri prej tyre do të çojnë në ndonjë ndryshim. Vetëm atëherë erdhi Gorbaçovi. Dhe gjithmonë pyes veten – si ishte për ata që kundërshtonin qeverinë sovjetike në atë kohë? Balis Gajauskas, Robertas Grigas… disa prej tyre mund të kenë menduar se do ta kalonin gjithë jetën në burgje. Ata me siguri nuk e mendonin se gjithçka do të përfundonte brenda një viti apo më shumë, diku në kampet në rajonin e Permit. Pastaj filloi lufta në Afganistan, e ngjashme me atë në Ukrainë, dhe ndodhi izolimi ndërkombëtar i Bashkimit Sovjetik. Përveç kësaj, ju keni pasur trazira të mëdha në Evropë. Më dukej sikur ishim tre minuta nga fundi i botës. Njerëzit po humbisnin mendjen, çdo ditë hapnim fillimisht nekrologjitë për të parë se kush kishte ndërruar jetë. Por jeta nuk është një sprint në të cilin fryma humbet gjithmonë, por një maratonë. Disa menduan: ndoshta amerikanët do të fillojnë një luftë bërthamore nesër dhe ndoshta dikush do të na çlirojë. Ata nuk e mendonin fare se edhe ata do të lëndoheshin. Njerëzit u çmendën. Gajauskas nuk besonte në mrekulli, por filloi të mësonte gjuhë dhe zotëroi tetë gjuhë të huaja. Kur u lirua në vitin 1987, ai ishte një njeri absolutisht i matur. Si fizikan, do t’ju thosha se kur të vijmë në një situatë ku diçka mund të ndryshojë në zgjedhje, do të ketë një bifurkacion të natyrshëm, edhe pse tashmë të paimagjinueshëm. Por së pari duhet të jemi gati që kjo të ndodhë. Kishte një thënie në Çekosllovaki – përgjithmonë me Bashkimin Sovjetik, por jo një ditë më shumë se kaq. Titulli i një libri për BRSS është gjithashtu i zbatueshëm: Ai zgjati përgjithmonë, derisa mbaroi.
Si i shihni marrëdhëniet mes Serbisë dhe Rusisë? Disa anëtarë të qeverisë sonë po takohen me Patrushevin dhe Putinin, po ashtu dihet se opozitarët rusë në Beograd janë përgjuar dhe ndjekur. Në mesin e tyre është edhe i dënuari së fundmi Vladimir Kara-Murza… Pse është e rëndësishme që Rusia të ketë marrëdhënie të tilla me Serbinë dhe pse Serbia me Rusinë?
Serbia nuk është i vetmi vend që Rusia po përpiqet të ndikojë, por është ndoshta më e ndjeshme ndaj saj se disa vende të tjera. Në mos gabohem ajo ka provuar diçka të ngjashme në Mal të Zi dhe nuk ia ka dalë. Megjithatë, rrethanat serbe nuk i njoh aq mirë sa të mund t’i komentoj ato.
A po humbte komuniteti ndërkombëtar një mundësi për ta bërë Putinin të vepronte më me vendosmëri, apo ishte thjesht shumë i rëndësishëm importi i produkteve ruse të energjisë për një gjë të tillë?
Në vitet 1990 dhe në fillim të viteve 2000, Rusia ishte shumë e varur ekonomikisht nga Perëndimi, më pas shpërtheu lufta në Çeçeni dhe Evropa kishte leva ndikimi mbi Rusinë që nuk i përdori. U formuluan kërkesa strikte, por ato u ulën me kalimin e kohës. Sidomos në pranverën e vitit 2000. Europa thjesht ka vendosur të mos shikojë atë që nuk mund të ndikojë drejtpërdrejt. Krimet ruse në Çeçeni në të dyja luftërat shpallën mosndëshkimin e dhunës që përsëritet deri më sot, dhe atëherë është logjike që Rusia e Jelcinit dhe Putinit politikisht u bë ajo që është Rusia sot, por edhe që vala e krimeve – në Somali, Çeçeni, Ruandë, Srebrenica, RFJ, madje edhe në Ukrainë – ideja e të ashtuquajturit Ndërhyrjet humanitare janë krejtësisht të pakuptimta. Unë nuk mendoj se Perëndimi udhëhiqet gjithmonë nga interesat ekonomike, por nuk mendoj se gjithmonë merr vendime të mira. Cilatdo qofshin pasojat e mundshme./radar
