Shtetet autokratike i përdorin prej kohësh akuzat për sëmundje mendore, për t’i diskredituar dhe burgosur kritikët e tyre.
Autoritetet në Iran, gjithnjë e më shumë, janë duke i konsideruar si të paqëndrueshme psikikisht ato gra që shkelin Ligjin për veshjen e hixhabit – shtyllë kryesore e sistemit islamik.
Kjo masë përkon me protesta të papara kundër institucioneve klerike të Iranit dhe me thirrjet në rritje për liri më të mëdha sociale dhe politike.
Ekspertët thonë se autoritetet iraniane po i keqpërdorin diagnozat psikiatrike për t’i ndëshkuar, kontrolluar ose shtypur individët.
“Në vende si i yni, të qenët i sëmurë mendor është tabu. Ndaj, autoritetet e përdorin shëndetin mendor për të rritur simpatinë e publikut dhe për të justifikuar shkeljet e tyre të të drejtave të njeriut”, thotë për Radion Evropa e Lirë Medis Tavakoli, psikoterapist iranian dhe aktivist i të drejtave të njeriut, me vendbanim në Evropë.
“Etiketimi i njerëzve të shëndetshëm si të sëmurë”
Për herë të parë në korrik të vitit 2023, gjykatësit diagnostikuan tri aktore të njohura – të dënuara për mosmbajtje të hixhabit – si “të sëmura mendore”.
Ky veprim u dënua nga psikologët iranianë, të cilët thanë se gjyqësori po abuzon me autoritetin e tij.
Tani, autoritetet njoftuan se kanë krijuar një qendër rehabilitimi në Teheran për gratë që nuk mbajnë shaminë në kokë.
Shtabi i Teheranit për Promovimin e Virtytit dhe Parandalimin e Vesit tha më 12 nëntor se qendra do të ofrojë “trajtim shkencor dhe psikologjik” për gratë që refuzojnë ta ndjekin kodin islamik të veshjes. Detaje të tjera nuk u dhanë.
Në përgjigje, psikologët iranianë u shprehën të shqetësuar për pasojat e “etiketimit të njerëzve të shëndetshëm si të sëmurë”.
Më herët këtë muaj, një grua e re që i hoqi rrobat e saj jashtë një universiteti në Teheran – mesa dukej në shenjë proteste kundër ngacmimeve – u pranua në kujdesin psikiatrik.
Ky veprim u konsiderua si “i paligjshëm” nga aktivistët e të drejtave të njeriut.
Abuzimi politik me psikiatrinë është i dokumentuar mirë dhe është përdorur dukshëm në Bashkimin Sovjetik kundër disidentëve.
Viteve të fundit, edhe autoritetet në vende si Kina, Koreja e Veriut dhe Rusia i kanë etiketuar kritikët e tyre si të sëmurë mendorë.
Sipas organizatës për të drejtat e njeriut, Amnesty International, Irani është duke i përdorur gjithnjë e më shumë akuzat për shëndetin mendor kundër grave që kundërshtojnë hixhabin, që nga protestat e paprecedente të vitit 2022.
Atëkohë, protesta kundër establishmentit shpërthyen në të gjithë Iranin, pas vdekjes në paraburgim të një gruaje të re që u arrestua për shkelje të Ligjit të hixhabit.
Gratë ishin në ballë të atyre protestave, të cilat u bënë ndër demonstratat më të qëndrueshme kundër teokracisë së Iranit – me disa protestues që bënin thirrje për t’i dhënë fund sundimit klerik.
“Qeveritë të vetme nuk mund t’i heqin qafe të gjithë kritikët e tyre”, thotë Tavakoli.
“Një metodë është edhe ngritja e akuzave apo etiketimi i kritikëve. Pra, kur ata i heqin qafe kritikët, shoqëria mendon se aktorët e këqij janë zhdukur”, shton ai.
Ndëshkimi “alternativ”
Vendimi i autoriteteve për të krijuar një qendër rehabilitimi për shkelësit e Ligjit të hixhabit, shkaktoi bujë në Iran.
Mojgan Ilanlou, regjisore dokumentarësh dhe aktiviste për të drejtat e grave me bazë në Teheran, thotë se ndien “keqardhje” për ata që dalin me “ide të tilla brilante”.
“Ata vetë e dinë më mirë se kushdo se sa shumë i bëjnë njerëzit të qeshin me këto gjëra”, thotë ajo për Radion Evropa e Lirë.
Së voni, autoritetet morën disa masa për hixhabin, derisa shoqëria po përpiqet t’i shmanget gjithnjë e më shumë atij.
Ligji për hixhabin dhe dëlirësinë hyri në fuqi muajin e kaluar. Ai parasheh gjoba dhe dënime deri në dhjetë vjet burg për ato që konsiderohen se janë veshur “në mënyrë të papërshtatshme” në publik.
Autoritetet iraniane thanë se qendra e “trajtimit” në Teheran mund të shërbejë si një dënim “alternativ”.
Por, Ilanlou thotë se hapja e klinikës tregon se autoritetet “po e humbin luftën” për zbatimin e Ligjit për hixhabin.
“Unë dyshoj se [autoritetet] mund të vazhdojnë t’i rezistojnë asaj që shoqëria dëshiron”, thotë edhe aktivisti tjetër me bazë në Iran, Pouran Nazemi.
