NË VITIN E RI, gazi rus ndaloi rrjedhjen përmes Ukrainës në Evropë. Kievi po e quan atë një moment “historik” pasi refuzimi për të zgjatur një kontratë tranziti me Gazprom të Rusisë ka ndalur fluksin e parave për financimin e pushtimit të Ukrainës. Por në Moldavinë fqinje, kjo lëvizje kërcënon të shkaktojë një krizë.
Në Transnistria, një rajon separatist në lindje të Moldavisë, besnik ndaj Moskës, viti filloi me ngrohje vetëm me spitalet dhe infrastrukturën kryesore, ndërsa shtëpitë mbetën pa ngrohje. “Uji i nxehtë ishte i ndezur deri rreth orës dy të mëngjesit, kontrollova. Tani është zhdukur dhe radiatorët mezi janë ngrohur,” tha Dmitry për BBC nga apartamenti i tij në enklavë. “Ne kemi ende gaz, por presioni është shumë i ulët – vetëm ajo që ka mbetur në tubacione.”
“Mblidhuni në një dhomë, mbyllni të çarat në dritare me batanije”
Transnistria u shkëput nga pjesa tjetër e Moldavisë në një luftë të shkurtër pas rënies së Bashkimit Sovjetik. Në territorin e saj ka ende trupa ruse dhe ekonomia është plotësisht e varur nga gazi rus, për të cilin autoritetet në Tiraspol nuk paguajnë asgjë. “Ata thjesht mbajnë një regjistër të borxhit çdo muaj,” shpjegon Jakub Pieńkowski nga Instituti Polatik i Çështjeve Ndërkombëtare (PISM). Por Rusia nuk është e interesuar të mbledhë ato para”.
Tani ajo lidhje nëpërmjet Ukrainës është ndërprerë papritmas. Në disa qytete të Transnistrisë, autoritetet ngritën “pika ngrohjeje” dhe numrat janë në dispozicion të qytetarëve për t’i ndihmuar ata të gjejnë dru zjarri. Familjet u këshilluan të mblidheshin në një dhomë për t’u ngrohur dhe për të mbuluar të çarat në dritare dhe dyer me batanije.
Dita e parë e vitit të ri solli diell, por natën temperatura ra nën zero. “Tani është ftohtë në apartament,” thotë Dmitry. “Dhe ne nuk e dimë se çfarë lloj ngricash do të sjellë janari.” Ka ende rrymë, të paktën tani për tani.
Ka qymyr për 50 ditë
Por termocentrali kryesor në Transnistria, në Kurçugan, tashmë përdor qymyr në vend të gazit rus dhe autoritetet pretendojnë se ka qymyr të mjaftueshëm për vetëm 50 ditë. Kjo mund të shkaktojë probleme edhe për pjesën tjetër të Moldavisë, e cila merr 80% të energjisë elektrike nga Kurchugan.
Ndërprerja e papritur e rrjedhës së gazit përmes Ukrainës prek edhe Sllovakinë dhe Hungarinë. Të dyja qeveritë, të cilat simpatizojnë Moskën, kanë qenë më të ngadalta se anëtarët e tjerë të BE-së për të reduktuar varësinë nga karburanti rus dhe për të ndaluar financimin e luftës në Ukrainë. Pagesa e çmimeve më të larta për burime alternative do të sforcojë më tej buxhetet e tyre. Por Moldavia është më e varfër dhe më e paqëndrueshme politikisht – një krizë e zgjatur mund të ketë pasoja serioze ekonomike dhe politike. Kjo mund të jetë pikërisht ajo që dëshiron Moska.
Një lojë politike?
Rusia mund të furnizojë aleatët e saj në Transnistria nëpërmjet Turqisë, megjithëse me kosto më të larta. Gazprom pretendon se ka pezulluar dërgesat sepse Kishinau i detyrohet afro 700 milionë dollarë. Qeveria moldave, megjithatë, pretendon se një audit ndërkombëtar zbuloi se borxhi aktual ishte rreth 9 milionë dollarë, shumica e të cilave janë shlyer.
“Ne nuk e trajtojmë këtë si një krizë energjetike, por si një krizë sigurie të shkaktuar nga Rusia me qëllim të destabilizimit të Moldavisë, si ekonomikisht ashtu edhe socialisht,” tha Olga Roșca, këshilltare për politikën e jashtme të presidentit moldav. “Është e qartë se ky është një operacion para zgjedhjeve parlamentare të vitit 2025, me qëllim kthimin e forcave proruse në pushtet”, shtoi ajo.
Marrëdhëniet mes Moldavisë dhe Moskës janë të tensionuara. Ish-anëtari i BRSS Moldavia ka filluar negociatat për t’u anëtarësuar në BE dhe është distancuar më tej nga Rusia që nga fillimi i luftës në Ukrainë. Presidentja Maia Sandu u rizgjodh vitin e kaluar pavarësisht dëshmive të një fushate masive kundër saj nga Moska. Megjithatë, fushata nuk u ndal.
Para inaugurimit të saj, agjencia ruse e inteligjencës së jashtme SVR lëshoi një deklaratë të çuditshme duke pretenduar në mënyrë të rreme se planifikonte të rimarrë me forcë kontrollin e Transnistrisë në mënyrë që të rivendoste furnizimet me energji. Ata e përshkruan presidentin si “të furishëm” dhe “emocionalisht të paqëndrueshëm”.
Situata po vështirësohet, presioni sa vjen e shtohet
Analisti Jakub Pieńkowski është dakord se Kremlini po përfiton nga vendimi i Kievit për të ndaluar transitin e gazit rus. “Kjo është një mënyrë për të krijuar probleme politike dhe sociale në Moldavi,” beson ai. “Çmimet e energjisë elektrike tashmë janë rritur rreth gjashtë herë në tre vitet e fundit dhe njerëzit janë të zemëruar.”
Ndërsa situata humanitare në Transnistria përkeqësohet, presioni mbi Kishinau do të rritet. Por Tiraspol refuzon çdo ndihmë, madje edhe gjeneratorët. “Ata do të krijojnë një tregim se Kishinau po ngrin Transnistrinë për ta detyruar atë të nënshtrohet,” beson Olga Roșca.
Edhe nëse Tiraspol vendos të blejë gaz nga burime të tjera, goditja për ekonominë e tij mund të jetë katastrofike.
“Çmimet do të rriteshin këtu, duke përfshirë koston e ngrohjes dhe ushqimit. Por pensionet këtu janë të vogla dhe nuk ka punë,” tha Dmitry nga Bendery, një zonë tampon në skaj të Transnistria. Ai thotë se njerëzit atje mezi mbahen. Tani do të jetë më e vështirë për pjesën tjetër të Moldavisë.
“Rusia mund të presë për zgjedhjet dhe më pas partitë jo pro-ruse ndoshta do të humbasin”, parashikon Jakub Pieńkowski. “Sepse Maia Sandu mund të flasë për anëtarësimin në BE, por çfarë dobie ka kjo nëse njerëzit nuk kanë para për energji elektrike ose gaz. Ky është qëllimi i Rusisë,” përfundon ai.
