Për çfarë duhet të përgatitet një kontingjent paqeruajtës perëndimor në Ukrainë nëse përfundon atje?
Donald Trump, pavarësisht negociatave jashtëzakonisht të pasuksesshme me Volodymyr Zelensky më 28 shkurt, vazhdon të flasë për mundësinë e arritjes së shpejtë të një marrëveshjeje paqeje, ose të paktën një armëpushim në luftën në Ukrainë. Në të njëjtën kohë, vendet e BE-së dhe Britania e Madhe këmbëngulin në nevojën e vendosjes së një kontigjenti paqeruajtës ushtarak evropian në Ukrainë pas armëpushimit, për të garantuar sigurinë për Kievin. Por a do të jenë në të vërtetë paqeruajtësit në gjendje të ndikojnë disi në zhvillimin e ngjarjeve nëse armiqësitë nga ana e Rusisë rifillojnë? Historia e misioneve paqeruajtëse ndërkombëtare në një shumëllojshmëri të gjerë vendesh dhe konfliktesh në dekadat e fundit nuk është një histori suksesesh.
Deri më tani, pothuajse të gjitha kontigjentet paqeruajtëse ushtarake të dërguara në zonat e luftës dhe konfliktit në planet vepronin në përputhje me vendimet e OKB-së dhe zakonisht quheshin “Forcat Paqeruajtëse të OKB-së”. Dhe, siç kanë treguar dekadat e fundit , këta paqeruajtës shpesh nuk munden, dhe ndonjëherë nuk duan, të ndalojnë një luftë ku të paktën njëra nga palët nuk ka ndërmend ta ndalojë atë – ose kur ata vetë nuk kanë ndërmend të ndërhyjnë.
Në 77 vitet që nga fillimi i misioneve të tilla, Kombet e Bashkuara kanë vendosur më shumë se 2 milionë paqeruajtës ushtarakë (joformalisht të njohur sot si “helmetat blu”) në vendet anembanë botës për të parandaluar dhe dhënë fund luftërave, dhunës dhe konflikteve të armatosura. Në disa vende ata kanë pasur sukses, si në Liberi apo Kamboxhia. Megjithatë, më shpesh sesa jo, misionet e tyre përfunduan me dështime të mëdha, për shembull në ish-Jugosllavi ose Ruandë – gjë që çoi, ndër të tjera, në viktima të mëdha shtesë në mesin e popullatës civile, dhe ndonjëherë edhe në krime të tmerrshme lufte dhe gjenocid.
Ndonjëherë paqeruajtësit e mbledhur nga një grup rajonal shtetesh, si Komuniteti Ekonomik i Shteteve të Afrikës Perëndimore (ECOWAS), kanë qenë më të suksesshëm në ndalimin e luftimeve dhe parandalimin e dhunës në vende të ndryshme. Paqeruajtësit e armatosur të ECOWAS kanë marrë pjesë në dhjetë operacione ushtarake në kontinent gjatë historisë së tyre, duke përfshirë dy herë në Liberi dhe tre herë në Guinea-Bissau – dhe zakonisht i kanë arritur qëllimet e tyre.
Deri më tani nuk flitet për një mision të organizuar paqeruajtës nën udhëheqjen zyrtare të OKB-së apo NATO-s në Ukrainë pas përfundimit të operacioneve ushtarake atje. Vetëm disa vende evropiane kanë njoftuar mundësinë e dërgimit të trupave të tyre në një vijë ndarëse hipotetike të çmilitarizuar midis Forcave të Armatosura të Ukrainës dhe ushtrisë ruse, nëse do të shfaqej një linjë e tillë – kryesisht Britania e Madhe (e cila me sa duket është e gatshme të dërgojë deri në 30 mijë trupa të saj në Ukrainë), Franca dhe Turqia (që NATO ka forcat e dyta më të mëdha në Shtetet e Bashkuara pas Shteteve të Bashkuara). Disa vende të BE-së, si Gjermania apo Polonia, theksojnë se definitivisht nuk do ta bëjnë këtë për momentin.
Më herët, presidenti i SHBA-së, Donald Trump, në kuadër të përpjekjeve të tij për paqen për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë, vuri në dukje, ndër të tjera, se do të mbështeste pjesëmarrjen e aleatëve evropianë në forcat paqeruajtëse dhe do të siguronte garanci sigurie për Ukrainën, duke përjashtuar njëkohësisht një rol të drejtpërdrejtë në këtë për vetë SHBA-në.
Në mes të shkurtit, presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky, duke diskutuar idenë për të pasur paqeruajtës evropianë në vendin e tij, tha se duhet të ketë të paktën 100,000 prej tyre për të garantuar çdo marrëveshje paqeje me Rusinë. Në janar, ai vlerësoi numrin e trupave që Perëndimi mund të dërgonte në Ukrainë në 200,000, por më pas përgjysmoi kërkesat e tij. Në të njëjtën kohë, aleatët evropianë të Kievit po flasin për mundësinë e dërgimit të një kontigjenti paqeruajtës prej rreth 50 mijë trupash.
Në të njëjtën kohë, Kremlini, siç tha kreu i Ministrisë së Punëve të Jashtme ruse, Sergei Lavrov, aktualisht nuk po shqyrton asnjë opsion për vendosjen e paqeruajtësve evropianë në Ukrainë. Sipas tij, për momentin askush nuk e ka pyetur Moskën për mundësinë e vendosjes së paqeruajtësve të huaj në Ukrainë.
Që nga themelimi i Kombeve të Bashkuara, ajo ka kryer zyrtarisht 71 operacione paqeruajtëse. Misioni i parë paqeruajtës i OKB-së ishte një grup vëzhguesish i dërguar në Lindjen e Mesme në vitin 1948, gjatë Luftës së Parë Arabo-Izraelite të viteve 1947–49. Misioni filloi zyrtarisht më 29 maj 1948 – dhe që atëherë kjo datë është përdorur si një ditë përkujtimi për të gjithë paqeruajtësit e OKB-së që kanë rënë, e njohur që nga viti 2002 si Dita Ndërkombëtare e Paqeruajtësve të Kombeve të Bashkuara.
Paqeruajtësit e OKB-së paguhen nga qeveritë e tyre – por shpesh nuk është kështu, dhe borxhi total i vendeve anëtare të OKB-së për kontributet në operacionet paqeruajtëse sot arrin në disa miliardë dollarë. Që nga viti 1948, më shumë se 130 vende kanë siguruar personelin e tyre ushtarak, policor dhe civil për të kryer operacione paqeruajtëse. India renditet e para për sa i përket numrit të personelit ushtarak të caktuar për të marrë pjesë në operacionet paqeruajtëse të OKB-së – që nga viti 1948, 180 mijë ushtarë dhe oficerë indianë kanë kaluar nëpër to, duke marrë pjesë në 49 misione.
Gjatë Luftës së Ftohtë, misionet paqeruajtëse ndërkombëtare ishin kryesisht operacione për të zbatuar armëpushimet dhe për të shkëputur palët ndërluftuese pas përfundimit të luftërave ndërshtetërore, si Lufta e Parë Indo-Pakistaneze ose Lufta Koreane e viteve 1950–53. Më pas, në vitin 1950, kur Koreja e Veriut pushtoi Korenë e Jugut, OKB-ja u përball me një nga sfidat më serioze në historinë e saj ende shumë të shkurtër.
Në atë kohë, Bashkimi Sovjetik bojkotoi punën e OKB-së në shenjë proteste kundër faktit se vendin e Kinës në organizatë e zinte Republika e Kinës (Tajvani), dhe jo Republika Popullore e Kinës aleate e Stalinit nën udhëheqjen e Mao Ce Dunit. Prandaj, Moska nuk mund të vërë veton ndaj vendimit të vendeve të tjera anëtare për t’i dhënë ndihmë ushtarake Seulit. Kontigjenti ushtarak i OKB-së, në të cilin Forcat e Armatosura të SHBA-së luajtën rolin kryesor, i dëboi koreano-veriorët nga jugu i Gadishullit Korean dhe arritën pothuajse në kufirin kinez. Megjithatë, Vullnetarët e Popullit Kinez, një kontigjent i madh i ushtrisë PRC, hynë më pas në luftë, duke i shtyrë forcat e OKB-së në paralelen e 38-të. Megjithëse luftimet në Kore pushuan në vitin 1953, forcat e OKB-së mbetën atje në zonën e çmilitarizuar deri në vitin 1967, kur ato u zëvendësuan nga trupat amerikane dhe koreano-jugore.
Më pas kishte dhjetëra misione të tjera në mbarë botën – nga përpjekjet për të ndaluar gjakderdhjen midis komuniteteve greke dhe turke në Qipro që filloi në vitin 1964, ose për të ndaluar luftërat e radhës indo-pakistaneze, te dhjetëra operacione armëpushimi gjatë luftërave të panumërta që filluan në Afrikë gjatë dekolonizimit të kontinentit midis vendeve të reja afrikane që ishin vazhdimisht në hartë. Shumica e tyre përfunduan me dështim.
Fundi i Luftës së Ftohtë midis Perëndimit dhe Bllokut Lindor ndryshoi rrënjësisht natyrën e operacioneve paqeruajtëse të OKB-së. Këshilli i Sigurimit i OKB-së filloi të krijojë misione paqeruajtëse më të mëdha dhe më komplekse, që zakonisht synonin zbatimin e marrëveshjeve të paqes ndërmjet palëve në konfliktet ndërshtetërore.
Shkalla e operacioneve paqeruajtëse të OKB-së u rrit më pas në mënyrë dramatike. Nëse në fillim të viteve 1990 OKB kishte 11 mijë paqeruajtës, atëherë 30 vjet më vonë, 87 mijë “helmeta blu” përfshihen në 12 operacione të mëdha paqeruajtëse të kryera sot – në Azi, Afrikë, Lindjen e Mesme dhe madje edhe në Evropë. Në gjysmën e dytë të viteve 1990, operacionet paqeruajtëse në Bosnje-Hercegovinë dhe Kosovë u kryen nga OKB-ja së bashku me NATO-n, BE-në dhe OSBE-në.
Që nga vitet 1990, paqeruajtësit e OKB-së janë shfaqur në zonat e konfliktit ku nuk është arritur marrëveshje për armëpushim dhe ku të gjitha palët ndërluftuese nuk kanë rënë dakord për praninë e trupave paqeruajtëse (për shembull, operacioni paqeruajtës në Somali dhe operacioni në Bosnje). Disa nga detyrat që u ishin caktuar këtyre kontingjenteve paqeruajtëse doli të ishin krejtësisht të pamundura për t’u realizuar.
Dështimet më të dhimbshme dhe katastrofike të paqeruajtësve të OKB-së në pasojat e tyre ishin gjenocidi në Ruandë në vitin 1994 (i cili mori rreth 800 mijë viktima), dhe vrasjet masive në Srebrenicë të Bosnjës në 1995 (rreth 8 mijë viktima), gjithashtu i njohur si gjenocid (rasti i parë në Evropë që nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore).
Në Ruandë, në një incident, trupat belge të armatosura rëndë panë me frikë dhe indiferencë teksa militantët Hutu përdhunonin, masakronin, digjnin të gjallë dhe rrahën për vdekje rreth 2000 tutsi, shumica dërrmuese e tyre gra dhe fëmijë. Për më tepër, 10 prej tyre u vranë pa bërë rezistencë. Në Srebrenicë, trupat holandeze ua dorëzuan pozicionet e tyre serbëve të Bosnjës pa luftë (dhe madje u vëllazëruan me ta dhe pinin alkool së bashku), duke hapur rrugën për në qytet, ku pothuajse të gjithë muslimanët meshkuj (përfshirë fëmijët dhe adoleshentët) u vranë gjithashtu brutalisht.
Në vitin 2000, gjatë luftës civile në Sierra Leone, një ish-koloni britanike, Londra u detyrua të merrte një vendim urgjent për të zbarkuar atje kontigjentin e saj ushtarak pasi paqeruajtësit e OKB-së hodhën armët dhe u larguan gjatë një ofensive në kryeqytetin e vendit, Freetown, nga militantët e Frontit të Bashkuar Revolucionar (RUF), një grup rebel i njohur për horritetet e tij. Disa qindra paqeruajtës iu dorëzuan rebelëve pa luftë .
Gjenerali David Richards u emërua për të komanduar parashutistët dhe marinsat britanikë të thirrur për të evakuuar të paktën qytetarët e huaj. Pasi kishte parë veprimet e tmerrshme të RUF me sytë e tij dhe duke kuptuar se një numër i madh civilësh ishin në rrezik të menjëhershëm të vdekjes, ai nuk iu bind të gjitha udhëzimeve dhe përdori trupat që i ishin besuar për të nisur një kundërsulm – i cili ishte i suksesshëm.
Richards, i cili më vonë u bë komandant i Ushtrisë Britanike dhe shef i Shtabit të Përgjithshëm Britanik, tha më vonë në intervista se ishte i habitur kur dëgjoi se gjenerali indian që komandonte forcat e OKB-së atje e interpretoi detyrën e tij thjesht si “një mision ndërmjetësi neutral”.
Reputacioni i paqeruajtësve të OKB-së gjithashtu është dëmtuar keq vitet e fundit nga shumë akuza të tjera. Në Afrikë, doli se këta ushtarë të huaj, të ngarkuar me mbrojtjen e civilëve, në fakt abuzonin sistematikisht seksualisht me gratë dhe fëmijët vendas, kryesisht në Republikën e Afrikës Qendrore, Liberi, Bregun e Fildishtë dhe Republikën Demokratike të Kongos, dhe i detyronin të prostitucionit.
Një tjetër nga dështimet e tyre të profilit të lartë ishte epidemia e rëndë e kolerës që filloi në Haiti në vitin 2010, pasi paqeruajtësit e OKB-së nga Azia sollën vibrione kolere në lumin më të madh të vendit përmes ujërave të zeza nga baza e tyre.
Një tjetër skandal që përfshin paqeruajtësit e OKB-së shpërtheu mjaft kohët e fundit, në vitin 2024, kur u zbulua se oficerët nga kontingjenti paqeruajtës i Bangladeshit të dërguar në Republikën Demokratike të Kongos u akuzuan në vendin e tyre për rrëmbim njerëzish, vrasje pa gjyq dhe torturë të të burgosurve.
Nga ana tjetër, Departamenti i Operacioneve Paqeruajtëse të OKB-së kujton gjithashtu bëmat e vërteta të realizuara në vite të ndryshme nga “helmetat blu” – megjithëse kjo ishte kryesisht shumë kohë më parë.
Videoja zyrtare e OKB-së në anglisht, duke folur për suksesin dhe rëndësinë e misioneve paqeruajtëse, duke hedhur poshtë akuzat se ato janë “të padobishme”:
Për shembull, i ashtuquajturi “Rrethimi i Jadotville” i vitit 1961 hyri në histori – një betejë gjatë krizës së Kongos, kur një kompani paqeruajtëse irlandeze nga kontingjenti paqeruajtës, e vendosur në qytetin e Jadotville, u sulmua nga forcat e njërës prej palëve në konflikt, e ashtuquajtura “xhandarmëria Katanga”. Sulmuesit ishin më shumë se irlandezët me dhjetëra herë dhe kishin armë të rënda. Sidoqoftë, paqeruajtësit irlandezë, të armatosur vetëm me pushkë automatike, duke u ndjerë përgjegjës për popullsinë civile pas tyre, luftuan kundër sulmuesve për gjashtë ditë – të mbijetuarit u dorëzuan vetëm kur u mbaruan municionet.
Mirëpo, kur një muaj më vonë u shkëmbyen dhe u kthyen në atdhe, u dënuan për frikacakë për shumë vite. Shumë luftëtarë irlandezë vuajtën periudha të gjata të stigmës publike dhe çrregullimit të stresit post-traumatik, dhe gjashtë prej tyre kryen vetëvrasje. Beteja në Jadotville u rivlerësua vetëm në fillim të shekullit tonë, pjesëmarrësit e saj të mbijetuar u shpërblyen dhe madje u realizua një film artistik për veprën e tyre .
Vlen të përmendet se, deri para disa kohësh, Rusia gjithashtu mori pjesë aktive në operacionet paqeruajtëse të OKB-së. Për herë të parë, 900 paqeruajtës rusë u dërguan në forcat e OKB-së në ish-Jugosllavi. Në vitin 1996, kontingjenti rus atje arriti numrin e tij maksimal prej 1600 personash. Gjatë operacioneve në Kroaci dhe Bosnje, 22 ushtarakë rusë u vranë. Më pas, paqeruajtësit rusë, nën flamurin e OKB-së, morën pjesë në operacionet në Kosovë, Sierra Leone, Liberi, Burundi, Çad dhe Republikën e Afrikës Qendrore.
Zyrtarisht, operacioni ushtarak relativisht i fundit i forcave të CSTO në Kazakistan, i iniciuar nga Rusia në janar 2022 me kërkesë të presidentit kazak Kassym-Jomart Tokayev në lidhje me protestat masive që u përshkallëzuan në përleshje të armatosura midis protestuesve dhe forcave qeveritare në Almaty, mund të quhet gjithashtu paqeruajtës. Baza e grupimit të CSTO-së përbëhej nga njësi dhe njësi ushtarake të Forcave Ajrore Ruse, të cilat mbërritën në Kazakistan më 7 janar. Ushtarët nga Bjellorusia, Armenia, Kirgistani dhe Taxhikistani gjithashtu iu bashkuan operacionit. Ata u larguan nga vendi një javë më vonë.
Më pak se një vit më parë, misioni i kontingjentit paqeruajtës rus në Nagorno-Karabakh (Artsakh), i vendosur atje në bazë të një deklarate armëpushimi të nënshkruar nga krerët e Azerbajxhanit, Armenisë dhe Rusisë pas Luftës së Dytë të Karabakut, përfundoi me dështim të plotë dhe humbje reputacioni për Kremlinin. Paqeruajtësit rusë u vendosën përgjatë vijës së mëparshme të kontaktit në Nagorno-Karabakh dhe përgjatë të ashtuquajturit “korridori Lachin”. Selia e tyre ishte e vendosur në zonën e aeroportit të Khojaly.
Gjatë qëndrimit të paqeruajtësve rusë në Karabakh, veprimet e tyre në përgjithësi ishin jashtëzakonisht joefektive. Ata nuk ishin në gjendje të zhbllokonin “korridorin e Laçinit” – e vetmja rrugë nga Armenia në Karabakh, e mbyllur nga Azerbajxhani në kundërshtim me marrëveshjet trepalëshe, që ishte nën juridiksionin e tyre. Misioni paqeruajtës i Moskës në vitet 2022-2023 fillimisht nuk ishte në gjendje të ndalonte Azerbajxhanin nga bllokimi i Nagorno-Karabakut, i cili rezultoi në një katastrofë humanitare dhe më pas të ndalonte një ofensivë tjetër nga forcat e Azerbajxhanit. Gjithçka përfundoi me eksodin e plotë të të gjithë popullsisë armene nga rajoni. Paqeruajtësit rusë vepruan si vëzhgues indiferentë gjatë gjithë kohës.
Kohëzgjatja e pranisë së paqeruajtësve rusë në Nagorno-Karabakh ishte 5 vjet nga data e nënshkrimit të marrëveshjes (9 nëntor 2020), me zgjatje automatike edhe për një periudhë tjetër 5-vjeçare. Megjithatë, në prill 2024, filloi tërheqja e saj e hershme, tashmë nga territori që ishte nën kontrollin e Azerbajxhanit. Më 12 qershor 2024 ky proces përfundoi zyrtarisht./Kosovatimes
