Nga hixhabi i detyrueshëm në Iran, mohimi i të gjitha të drejtave në Afganistan, mosndëshkimi i dhunës seksuale gjatë luftës në Ukrainë, deri te lufta e përditshme kundër dhunës me bazë gjinore në Hungari dhe femicideve në Bosnje dhe Hercegovinë, duket se lufta për një jetë dinjitoze dhe të barabartë për gratë nuk ka qenë kurrë më e nevojshme.
Aty ku kjo ditë nuk do të thotë asgjë
Për disa gra, 8 Marsi është një karafil tradicional, për të tjera është një protestë. Dita Ndërkombëtare e Gruas nuk ka të njëjtin kuptim kudo, por sot në Afganistan nuk do të thotë asgjë.
Përpara se talibanët të ktheheshin në pushtet në vitin 2021, gratë në Afganistan përdorën 8 marsin për të diskutuar problemet dhe arritjet e tyre dhe burrat blenë lule për gratë dhe nënat e tyre. “Ky nuk është më rasti,” thotë Qatash , një pronar i një dyqani lulesh në Kabul. “Që nga ndryshimet, për fat të keq, tregu nuk po ecën mirë dhe kushtet ekonomike janë të këqija.”
Nuk ka më diskutime për problemet dhe arritjet e grave, të paktën në publik. Gratë në Afganistan nuk e kuptojnë më pse 8 Marsi është kaq i rëndësishëm, thotë një grua që jeton në Kandahar. “Ne e dimë nga TV dhe radio se është Dita Ndërkombëtare e Gruas. Gjendja e grave nuk është shumë e mirë, kështu që ato nuk e festojnë 8 Marsin. Varfëria është e shfrenuar në Afganistan dhe jeta është e vështirë, veçanërisht për gratë. Shpresoj që gjendja e grave do të ndryshojë.”
Gratë në Afganistan aktualisht jetojnë në kushte të kufizuara të lëvizjes, pa liritë elementare dhe të drejtën për arsimim. “Nëse talebanët mbeten në pushtet, është e vështirë të besohet se situata e grave do të ndryshojë për mirë”, thotë një banore e Kandaharit. Afganistani mbetet i vetmi vend në botë ku grave dhe vajzave u ndalohet të marrin arsim të mesëm dhe të lartë. Ata përballen edhe me shumë pengesa të tjera.
“Ne të gjithë duhet të mendojmë për krizën më serioze të të drejtave të grave në botë – situatën në Afganistan,” tha Heather Barr , zëvendësdrejtoreshë e të drejtave të grave në Human Rights Watch (HRW).
“Të jesh grua në këtë vend është krim”, thotë një grua iraniane, emrin e së cilës e mbajmë për arsye sigurie. Autoritetet iraniane kanë shtuar përpjekjet për të detyruar gratë të mbajnë hixhabin, shkruan Human Rights Watch në raportin e saj të fundit. Vazhdon persekutimi i grave që nuk mbajnë hixhab në publik. Femicidet janë në rritje dhe vendit i mungon një ligj për dhunën në familje për të mbrojtur viktimat dhe për t’i mbajtur autorët përgjegjës.
“Dita Ndërkombëtare e Gruas është e dashur për mua, por nuk ndihet vërtet globale. Ne nuk jemi në të njëjtën situatë si gratë në mbarë botën, nuk kemi një lidhje të përbashkët me to. Ndjehet sikur jemi diçka e ndarë”, thotë bashkëbiseduesi ynë iranian. Ajo dëshiron që të pranohet barra e pabarabartë e vendosur mbi gratë.
Lufta dhe persekutimi
Statistikat janë edhe më dramatike kur bëhet fjalë për gratë nga zonat e shkatërruara nga lufta. Në vetëm një dekadë, numri i grave që jetojnë brenda 50 kilometrave nga një konflikt i armatosur është rritur në 612 milionë, një rritje alarmante prej 50 për qind, sipas Kombeve të Bashkuara.
Mes tyre ka edhe gra nga Ukraina. Lufta, e cila ka vazhduar që nga viti 2014 dhe në vitin 2022 mori formën e një pushtimi të plotë rus, ka lënë gjurmë të pashlyeshme në shumë prej tyre. Një nga këto gra është Lyudmila Guseynova .
Lyudmila është me origjinë nga Donetsk. Ajo u burgos nga forcat ruse të sigurisë në vitin 2019 me akuza për aktivitete pro-ukrainase. Ndërsa ishte në paraburgim, ajo u përball me forma të ndryshme keqtrajtimi.
Sot, thotë ajo, të gjithë ata që po kalojnë luftën, të gjitha gratë që kanë duruar torturat dhe abuzimet, e kanë humbur ndjenjën e lumturisë. “Gjatë dy viteve të fundit, unë e kam parë këtë nga dora e parë. Unë dua që të gjitha gratë të rifitojnë këtë ndjenjë lumturie. Të paktën për një moment, të paktën për disa minuta. Të kuptojnë se mund të jesh i lumtur, edhe pasi të kesh përjetuar tmerre të tilla.”
Por çfarë bëni kur dikush shkruan një deklaratë kundër jush vetëm sepse jeni kundër luftës? Rusishtja Lidiya Prudovskaya e di shumë mirë këtë. Kur filloi lufta në Ukrainë, Lydia filloi të postonte mesazhe kundër luftës në mediat sociale. Kundër saj u bë një ankesë, pasuan kërcënime se djali i saj i adoptuar do t’i hiqej dhe më pas Lydia vendosi të largohej nga Rusia.
Sot ajo jeton në Francë dhe thotë se për të 8 Marsi ka qenë gjithmonë i lidhur me një fillim të ri. “Kam jetuar gjithë jetën time në Veriun e Largët, dimri ka qenë gjithmonë shumë i gjatë për mua. Pranvera është gjithmonë diçka e re dhe 8 Marsi më thotë: dimri ka mbaruar, vetëm më të mirat, gëzimi dhe lumturia janë përpara!”
Ajo u uron të gjitha grave liri, respekt nga shefat, kolegët dhe familjarët e tyre.
Ashtu si ajo, Julianna gjithashtu u largua nga Rusia. Sot ajo jeton në Spanjë dhe thotë se që nga shpërngulja, këndvështrimi i saj për 8 Marsin ka ndryshuar. Për të, dita është një kujtesë se sa të brishta janë të drejtat e grave. “Thelbi i kësaj dite është të mbështesë gratë dhe të drejtat e barabarta për të cilat luftuan në fund të shekullit të 19-të dhe 20-të. Disa prej tyre duhej ta paguanin me jetën e tyre.”
Nastya Bazar gjithashtu duhej të largohej nga atdheu i saj. Një aktiviste e të drejtave të njeriut dhe nënë e dy vajzave, ajo u largua nga Bjellorusia për në Poloni, ku ofron ndihmë për gratë që kanë përjetuar dhunë në familje dhe seksuale. Pabarazia gjinore dhe diskriminimi ende ekzistojnë dhe gratë duhet të luftojnë për të drejtat e tyre, thekson ajo, prandaj Dita Ndërkombëtare e Gruas mbetet e rëndësishme. “Në të njëjtën kohë, është një ditë kur festojmë veten, arritjet tona, rezultatet pozitive të punës dhe fuqinë e motrës”.
Grave u është mësuar prej kohësh, shpjegon ajo, se duhet t’i vënë nevojat e të tjerëve në radhë të parë. Por është koha të kujdeseni për veten.
Dhuna dhe stigma
Kjo është veçanërisht e vërtetë në rastin e dhunës së përhapur me bazë gjinore. OKB-ja vlerëson se një në tre gra në mbarë botën i është nënshtruar dhunës dhe një grua vritet çdo dhjetë minuta. Situata nuk është shumë më e mirë edhe në ato vende ku ekzistojnë korniza ligjore dhe sisteme për mbrojtjen e grave.
Fytyra e Bernadette Orosz është ngulitur tani në kujtesën e Hungarisë. Në vitin 2019, ajo u rrah nga ish-bashkëshorti dhe fotoja e saj u postua në rrjetet sociale. Sot ajo lufton kundër dhunës në familje dhe thotë se 8 Marsi është një ditë respekti, njohjeje dhe mbështetjeje për të gjitha gratë.
“Në këtë ditë dhe çdo ditë tjetër të vitit, është e rëndësishme të punojmë drejt barazisë për gratë dhe të luftojmë diskriminimin dhe dhunën”, thotë Bernadette, “Unë dua që të gjitha gratë të kenë respektin që meritojnë dhe që të gjithë të gjejnë lumturinë dhe ekuilibrin në jetën e tyre.
Batmakan Zholboldueva , një blogere nga Kirgistani, do ta festojë këtë ditë me dy vajzat e saj. “Në këtë ditë dua t’i uroj më të mirën vetes dhe të gjitha grave, dua që të mos ketë kurrë mizori dhe dhunë ndaj grave, që ato të jenë të lumtura, të mos rrjedhin lot dhe të mos ulet askush pas hekurave.
Por Sevda Kadic nga Bosnja dhe Hercegovina nuk do ta kalojë 8 marsin me vajzën e saj Alma, e cila u vra nga ish-partneri i saj në vitin 2021 pasi e denoncoi atë në polici më shumë se 100 herë. “Unë do t’i këshilloja gratë që të kujdesen për veten dhe të kenë kujdes me ata me të cilët kanë të bëjnë. Dhe të mos heshtin,” thotë Sevda Kadiç “Unë u bëj thirrje të gjitha grave të bashkohen që të gjithë ta dinë se nuk duhet të vriten më gra.
“Vazhdoni të ecni përpara”
Edhe kur arrijnë të dalin nga një marrëdhënie problematike, problemet mbeten. Sipas një gruaje nga Bosnja dhe Hercegovina, e cila preferoi të mos e jepte emrin e saj për shkak të gjithçkaje që duhet të kalojë, lufta nuk përfundon as pas divorcit. Për të, 8 Marsi është një ditë suksesi sepse ka mundur të largohet nga ish-bashkëshorti pas kërcënimeve. “Lufta nëpër të cilën kalojnë gratë si unë, në rrethana më të mira apo më të këqija, rrallë na lejon të ndihemi të sigurt. E lëre më të respektuara apo edhe të ndihmuara nga të tjerët,” vëren me trishtim ajo.
Arjeta Gashi , e cila drejton shoqatën e prindërve të vetëm në Kosovë, thotë se problemet e nënave të vetme janë të shumta dhe shpeshherë nuk dëgjohen. Dhuna dhe diskriminimi nuk janë gjithmonë të dukshme me sy të lirë, por ato përjetohen thellë nga gratë. Kjo është arsyeja pse Dita Ndërkombëtare e Gruas shërben si një kujtesë e forcës dhe sakrificës, e problemeve që gratë ndonjëherë durojnë në heshtje.
“Kjo ditë më kujton betejat e mia dhe fitoret e vogla që shpesh kalojnë pa u vënë re nga të tjerët. Është një thirrje për të vazhduar përpara, për të kërkuar më shumë dhe për të mos u kënaqur kurrë me më pak se sa meritojmë.”
Çdo grua duhet të ketë mundësinë të ndërtojë një jetë pa barriera dhe të vlerësohet për atë që është dhe çfarë ka arritur, shton Gashi. “Do të doja që gratë të mbështesin njëra-tjetrën, sepse vetëm së bashku mund t’i kapërcejmë barrierat që na vendosen.
Kërkoni më shumë dhe mos u kënaqni me më pak se sa meritojmë.
Të njëjtën gjë dëshiron edhe aktivistja hungareze Vera Mero . Ajo thekson gjithashtu nevojën për t’i kthyer festën në kuptimin e saj origjinal, në mënyrë që një ditë të mos ketë më nevojë fare. “Dita e Gruas u krijua nga gratë për të kërkuar të drejta të barabarta, dhe më pas dekada e punës së palodhur nga burrat e shndërruan atë në një ditë lulesh dhe karamele”.
Kur Sara Vujisic doli publikisht për ngacmimet seksuale që përjetoi në shkollën e mesme në Mal të Zi, ajo nuk e kishte idenë se kjo do të nxiste shumë të tjerë të raportonin sjellje problematike. Sot, thotë ajo, gratë kanë ende shumë punë për të bërë. “Për mua 8 Marsi nuk është ditë lulesh, dhuratash dhe urimesh, është një ditë që duhet të na kujtojë se sa shumë punë ka përpara”.
Ajo dëshiron që gratë të jenë të sigurta, të dëgjohen, të respektohen dhe, nëse janë viktima të dhunës ose ngacmimit, të mos vihet në dyshim vërtetësia e tregimeve të tyre. “Dua që të mos heshtim më kurrë dhe më në fund të mbledhim forcën për të luftuar për veten tonë”.
Siç thotë profesoresha e studimeve gjinore Tereza Jiroutova-Kinçlova nga Universiteti Charles në Pragë, nëse gratë nuk do të kishin luftuar gjatë historisë njerëzore, ato nuk do të kishin të drejtën e arsimimit askund, jo vetëm në Afganistan, dhe nuk do të kishin të drejta riprodhuese. “Unë mendoj se është e rëndësishme të festojmë Ditën Ndërkombëtare të Gruas për të kujtuar historinë dhe për të parë se sa larg kemi arritur dhe sa të rëndësishme kanë qenë gratë individuale në të kaluarën në arritjen e lirive që kemi sot.”
Megjithatë, ajo vëren se kohët e fundit ka pasur një regres në fushën e të drejtave të njeriut në përgjithësi dhe, në veçanti, një rritje të lëvizjeve anti-feministe dhe anti-gjinore. “Ne do të duhet të vazhdojmë atë që gratë kanë bërë për dy shekuj ose më shumë, për t’i rezistuar lëvizjes drejt injorancës, mungesës së empatisë, talljes me të dobëtit dhe atyre që kanë nevojë për ndihmë.”
Shembujt e përhapur të diskriminimit ndaj grave, sfidat e vazhdueshme ndaj lirisë dhe kriza e vazhdueshme globale e demokracisë e bëjnë këtë Ditë Ndërkombëtare të Gruas ndoshta më shumë se kurrë në historinë moderne një rast për reflektim dhe rivlerësim të shumë perceptimeve.
Një gjë është e sigurt: rruga drejt barazisë së plotë gjinore mbetet e gjatë.
