Deutsche Welle
Çfarë mund të thotë kthimi i Trump për Ballkanin? Kësaj pyetjeje mundohet t’i përgjigjet shkencëtari politik gjerman Alexander Rottert në një artikull për DW .
Tre luftërat jugosllave të viteve 1990 – në Kroaci (1991-95), Bosnje dhe Hercegovinë (1992-95) dhe Kosovë (1999) – më në fund përfunduan nën udhëheqjen e SHBA. Që atëherë, paqja është garantuar nga dy misione ushtarake të udhëhequra nga Bashkimi Evropian dhe NATO: njëri në Kosovë, tjetri në Bosnje dhe Hercegovinë. Megjithatë, situata në Ballkanin Perëndimor është duke u përkeqësuar vazhdimisht për më shumë se dy vjet.
Spiralja e dhunës filloi në dhjetor 2022. Pasi përfaqësuesit e pakicës serbe në Kosovë, me urdhër nga kryeqyteti serb, Beogradi, u larguan nga institucionet e shtetit të Kosovës – gjyqësori, policia dhe administrata – presidenti serb Aleksandar Vuçiq mobilizoi trupat në kufirin verior me Kosovën.
Ish-diplomati gjerman Wolfgang Ischinger e akuzoi Vuçiqin se “luan Putinin e vogël” dhe tha: “Më duket e egër se si Vuçiç dhe udhëheqja serbe po ndezin flakët”. “Unë e shoh fajin për këtë përshkallëzim vetëm në Beograd”.
Vuçiq, nga ana tjetër, ka theksuar se ushtria serbe do ta mbrojë pakicën serbe në “krahinën jugore serbe” – kështu e quajnë edhe sot autoritetet në Beograd Kosovën, e cila që nga viti 1999 nuk ka qenë më pjesë e Serbisë dhe as nën kontrollin e saj. Gjatë vitit 2023, situata u përshkallëzua: në trazirat e majit, sulmuesit serbë plagosën 90 ushtarë të KFOR-it, misioni paqeruajtës i NATO-s në Kosovë.
Pothuajse një përshkallëzim në Kosovë
Në shtator të vitit 2024, afër Manastirit Ortodoks të Banjskës në veri të Kosovës, ndodhi një përleshje mes forcave paramilitare serbe dhe Policisë së Kosovës. Katër persona u vranë dhe dhjetëra pjesëtarë të forcës paraushtarake serbe të udhëhequr nga njeriu i besuar i Vuçiqit arritën të arratiseshin në Serbi. Ata lanë pas një arsenal të armëve moderne nga magazinat e ushtrisë serbe me vlerë milionëshe, të cilat mund të pajisnin më shumë se njëqind luftëtarë.
Duket se atje ishte planifikuar një operacion më i madh ushtarak – ndoshta me qëllim të kapjes së katër komunave në veri të Kosovës, ku minoriteti serb përbën shumicën e popullsisë në vendin me shumicë shqiptare.
Kërcënime për Bosnjë dhe Hercegovinën
Më 26 shkurt 2025, zëvendëskryeministri serb Aleksandar Vulin kërcënoi një vend tjetër fqinj gjatë një vizite në Moskë, kur tha: “Bosnja nuk ka qenë kurrë më afër fundit”.
Menjëherë para kësaj, Gjykata Shtetërore e BiH dënoi Milorad Dodik , presidentin separatist të entitetit të Bosnjë dhe Hercegovinës, Republika Srpska, me një vit burg dhe gjashtë vjet ndalim nga mbajtja e posteve politike .
Dodik kërcënoi se një vendim kundër tij mund t’i jepte një “goditje fatale” Bosnje-Hercegovinës. Presidenti i RS-së akuzohet se nuk ka respektuar vendimet e Përfaqësuesit të Lartë Christian Schmidt, i cili është institucioni më i lartë i bashkësisë ndërkombëtare në Bosnje dhe Hercegovinë dhe që ka siguruar paqen në vend që nga përfundimi i luftës (1992-95).
“Tradhtarët serbë”
Pas dënimit, Dodik shkoi një hap më tej dhe inicioi miratimin e një sërë ligjesh në Parlamentin e RS që ndalojnë punën e organeve të sigurisë dhe gjyqësorit të shtetit të BiH në RS. Këto ligje hynë në fuqi të premten e kaluar (6 mars 2025), por nuk u respektuan nga të gjitha autoritetet. Punonjësit në selinë e Agjencisë Shtetërore të Hetimit dhe Sigurisë (SIPA) vazhduan punën, ndërsa kolegët e tyre në zyrën në kryeqytetin e RS, Banja Luka , u larguan nga vendet e tyre të punës pa i kthyer armët e shërbimit.
Presidenti i RS Dodik paralajmëroi se të gjithë ata që mbeten në institucionet e BiH do të trajtohen si “tradhtarë serbë”. Gjatë një takimi me presidentin serb Vuçiç në Beograd më 6 mars, Dodik pohoi gjithashtu se “boshnjakët nga Sarajeva duan një konflikt të armatosur në Bosnje” për të “marrë hak ndaj serbëve”.
Schmidt: “Vija e kuqe është kaluar”
Përfaqësuesi i Lartë Christian Schmidt u përgjigj më 8 mars. Ai i tha radios gjermane Deutschlandfunk se “sulmi i Dodik ndaj sovranitetit dhe integritetit territorial të Bosnje dhe Hercegovinës” po “kalonte një vijë të kuqe”. Schmidt i bëri thirrje komunitetit ndërkombëtar t’i kushtojë më shumë vëmendje krizës në BiH. Për herë të parë, Përfaqësuesi i Lartë kritikoi në mënyrë eksplicite jo vetëm Dodikun, por edhe qeverinë serbe, e cila tani, siç tha ai, duhet “të tregojë qartë kufijtë e saj”.
Për të mbrojtur qendrën përkujtimore të gjenocidit të Srebrenicës nga sulmuesit e mundshëm, forca paqeruajtëse e BE-së, Eufor, ka vendosur njësi në qytetin në Bosnjën lindore. Në Srebrenicë në gusht 1995, serbët e armatosur të Bosnjës vranë mbi 8,000 muslimanë boshnjakë.
Vuçiq sundon gjithnjë e më shumë në mënyrë autokratike
Në Serbi , regjimi po shfaq gjithnjë e më shumë tipare autokratike. Zgjedhjet në atë vend në dhjetor 2023 nuk u vlerësuan nga vëzhguesit si të drejta apo të lira. Organizata joqeveritare Human Rights Watch jep një pamje të zymtë të lirisë së shtypit.
Në indeksin e lirisë së shtypit të Reporterëve pa Kufij, vendi ra nga vendi i 91-të në vendin e 98-të – pas Tanzanisë. Amnesty International ka zbuluar se qeveria serbe po përdor spyware ilegal për të spiunuar anëtarët e opozitës. Por pavarësisht politikave të tij gjithnjë e më represive, Vuçiq është nën presion në rritje.
Protestat në Serbi po rriten
Lëvizja protestuese ka tronditur vendin prej muajsh. Qindra mijëra njerëz po demonstrojnë kundër korrupsionit në Serbi, të cilin ata e fajësojnë për shembjen e një tende të supozuar të rindërtuar në stacionin e trenit në Novi Sad . Aksidenti i 1 nëntorit 2024, vrau 15 persona.
Protestat, në të cilat fillimisht morën pjesë kryesisht studentë, tani janë përhapur në të gjithë popullsinë e Serbisë. Madje në masë të madhe po marrin pjesë edhe mbështetësit kryesorë të presidentit Vuçiq, pensionistët. Protesta e radhës masive është caktuar për 15 mars.
Paralajmërim nga SHBA
Planet e politikave të Presidentit Donald Trump për Ballkanin Perëndimor janë ende të panjohura. Aty është aktiv ekonomikisht dhe privatisht, përmes kompanive të tij në Serbi dhe Shqipëri. Enturazhi i Trump nuk e fsheh faktin se Beogradi, aleat i Moskës, është i preferuari i presidentit amerikan në Evropën Juglindore. Që nga përfundimi i luftërave jugosllave, SHBA-ja ka qenë gjithmonë ajo që ka zgjidhur përfundimisht shumë konflikte të vogla midis shteteve pasardhëse. Prandaj, ekziston një frikë e madhe se Uashingtoni nuk do ta bëjë më këtë në të ardhmen.
Sekretari amerikan i Shtetit Marco Rubio i dha një paralajmërim pozitiv Dodikut më 8 mars: “Veprimet e presidentit të RS Milorad Dodik minojnë institucionet e Bosnjë-Hercegovinës dhe kërcënojnë sigurinë dhe stabilitetin e saj… Ne u bëjmë thirrje partnerëve tanë në rajon që të bashkohen me ne për të kundërshtuar këtë sjellje të rrezikshme dhe destabilizuese”.
Kongresmenja republikane Ann Wagner nga Misuri e quajti Dodikun një “kriminel brutal” në IX, i cili duhet të ndalet: “Unë jam në kontakt me Departamentin e Shtetit të SHBA dhe kolegët e mi në Kongres për të diskutuar se si administrata mund të kundërshtojë përpjekjen e dukshme të Dodik për të minuar paqen në rajon,” tha Wagner.
