Asnjë herë që nga fillimi i pushtimit rus në Ukrainë, nuk ka dhënë një intervistë politike. Ai nuk ka bërë asnjë koment publik për luftën që po shkatërron zemrën e Evropës.
Vladislav Surkov, ndoshta figura më enigmatike në Rusi, ka heshtur. Megjithatë, njeriu që krijoi Vladimir Putinin, këshilltari në hije që u bë prototipi i magjistarit te frikshem te Kremlinit në veprat e Giuliano da Empoli, ka diçka për të thënë për Rusinë dhe njeriun që e drejton atë.
Do të na duhet kohë për t’i afruar dhe për ta bindur. Sepse ky politikan i frikshëm, i cili mund të konsiderohet si “arkitekti” i sistemit politik rus, është distancuar nga ai të cilit i ka shërbyer për dy dekada, Vladimir Putin. Askush nuk e di se çfarë po bën Surkov sot. Në intervistën që dha, ai i shmangu pyetjes.
Pse të intervistohet Vladislav Surkov, i cili është krejtësisht e kundërta e idealit tonë demokratik?
A ia vlente t’i kushtohej një botim në L’Express dikujt që e konsideron Ukrainën një “entitet politik artificial” që mund të kthehet vetëm “me dhunë”, siç deklaroi ai në një intervistë me kanalin rus Telegram WarGonzo disa muaj para fillimit të luftës?
Absolutisht po. T’i japësh fjalën një magjistari të vërtetë të Kremlinit, në njëfarë kuptimi, do të thotë të futesh brenda kokës së Vladimir Putinit.
Megjithëse nuk është më në detyrë, Surkov megjithatë i kupton të gjitha ndërlikimet e Putinizmit. Ai i di drejtimet dhe synimet e saj kryesore, pasi ishte ai që i vendosi në masë të madhe…
Kështu duhet marrë kjo intervistë: një dokument i rrallë që na tregon sesi qeveria ruse, në këto momente të tensionit të lartë ndërkombëtar, ndjek synimet e saj imediate dhe afatgjata, një mijë milje larg Donald Trumpit.
– “Ka dekada kur asgjë nuk ndodh dhe javë gjatë të cilave ndodhin dekada.” A janë këto lloj javësh që Evropa po përjeton aktualisht?
— Po, këto javët e fundit SHBA-ja ka lëshuar një stuhi verbale në Evropë. Por tani për tani kjo është vetëm një bisedë për plehra , vetë ngjarja kryesore është ende përpara.
Uashingtoni po del nga stanjacioni. Tani ka perestrojkë, glasnost dhe mendim të ri. Perestrojka sovjetike përfundoi me rënien e Bllokut Lindor. Nëse NATO dhe BE do të shpërbëhen si rezultat i ristrukturimit amerikan, nuk është më një pyetje retorike, por një çështje krejtësisht praktike. Varet nga ju që të vendosni.
— Pas takimit në Riad, negociatat duket se po fillojnë me shumë sukses për Rusinë. Por cili rezultat mund të konsiderohet një fitore për Rusinë?
– Humbja ushtarake ose ushtarako-diplomatike e Ukrainës. Ndarja e këtij pothuajse shteti artificial në pjesë natyrore. Mund të ketë manovra, ngadalësime, madje edhe ndalesa gjatë rrugës. Por do të kalohet.
— A kanë ndryshuar qëllimet e Rusisë në Ukrainë që nga 24 shkurti 2022?
— Qëllimet strategjike nuk kanë ndryshuar, ato taktike janë përshtatur në procesin e zbatimit të strategjisë.
— Ju keni shkruar në një artikull: “Për Rusinë, zgjerimi i vazhdueshëm nuk është vetëm një nga idetë, por një ceshtje e ekzistencës historike”, dhe në një artikull tjetër: “Është e ngushtë, e mërzitshme dhe e sikletshme… dhe është e paimagjinueshme që Rusia të mbetet brenda kufijve të botës së turpshme”. Si mendoni se duhet të jenë kufijtë e Rusisë?
— Në një kohë e ngrita konceptin e “botës ruse” që ishte i zakonshëm në qarqet filozofike në nivelin e ideologjisë zyrtare. Bota ruse nuk ka kufij. Bota ruse është kudo ku ndikimi kulturor, informativ, ushtarak, ekonomik, ideologjik dhe humanitar i Rusisë depërton në një shkallë ose në një tjetër. Kjo është, në të gjitha kontinentet. Përqendrimi i ndikimit tonë ndryshon shumë në rajone të ndryshme, por askund nuk është zero. Pra, ne do të zgjerojmë në të gjitha drejtimet, dhe pastaj, si të dojë Zoti, dhe për aq kohë sa burimet janë të mjaftueshme. Gjëja kryesore këtu është të mos e teproni. Mos kapni një trofe që është shumë i rëndë për ju që ta mbani.
— Kjo filozofi nuk lë vend për subjektivitetin e popujve. Të jesh pjesë e botës ruse do të thotë domosdoshmërisht të duash afrim apo bashkim me Rusinë? A është e mundur të aneksohen kombet me forcë? Dhe më e rëndësishmja, pse?
– Unë nuk shoh në atë që thashë as aludimin më të vogël të një mohimi të subjektivitetit të popujve.
Subjektiviteti i popullit ukrainas është injoruar pikërisht nga Evropa, e cila dy herë mbështeti grushtet e shtetit në Kiev. Më shumë se gjysma e ukrainasve në vitin 2014, për shembull, flisnin rusisht në jetën e përditshme, në shtëpi dhe në punë. Më pak se gjysma mbështetën anëtarësimin në BE dhe akoma më pak mbështetën anëtarësimin në NATO. Ndryshe nga mendimi i njerëzve, të paktën shumica e tyre, ata po përpiqen të nënshtrojnë me forcë Ukrainën në Perëndim, nuk është e qartë pse.
Tani për tani, ndërsa ne po zhvillojmë një dialog, armët evropiane, përfshirë ato franceze, po përdoren kundër vendit tim për të mbështetur regjimin marionet të Kievit, i cili nuk mbështetet në shumicën e popullit ukrainas, por në pakicën properëndimore anti-ruse. Perëndimi vazhdon përpjekjet e tij për kolonizimin e detyruar të Ukrainës.
– Nëse kufijtë “korrekt” të Rusisë përfshijnë, sipas mendimit tuaj, Ukrainën, atëherë a ka qenë kthimi i Ukrainës në sferën e ndikimit të Rusisë një qëllim i ndërgjegjshëm i politikës së jashtme ruse që nga rënia e Bashkimit Sovjetik? Me fjalë të tjera, a është ri-aneksimi i Ukrainës një qëllim që Moska e ka ndjekur, në mënyra të ndryshme, që nga viti 1991?
— Ky synim u ndoq jo vetëm nga Moska, por edhe nga Kievi. Në periudha të ndryshme, në mënyra të ndryshme, herë më shumë, herë më pak sukses. Si në Rusi ashtu edhe në Ukrainë, që nga rënia e BRSS, ka pasur gjithmonë njerëz, shumë njerëz, që kanë menduar t’i afrojnë vendet tona apo edhe t’i ribashkojnë ato. Ka ende shumë prej tyre në të dy anët e përparme. Gjë që është e natyrshme, pasi jemi popuj të së njëjtës rrënjë. Bashkëpunimi paqësor u pengua nga dy grusht shteti të mbështetur nga Perëndimi në Ukrainë në 2005 dhe 2014. Në të dyja rastet, ukrainasit u detyruan ilegalisht të pranonin sundimin e një pakice agresive të fiksuar pas miteve të etnografisë së politizuar dhe mirazheve të integrimit evropian. Kjo pakicë e tërhoqi Ukrainën në luftë.
— A nuk mendoni se konflikti me Rusinë mund të kishte krijuar kombin ukrainas dhe identitetin e tij “anti-rus”? Përfshirë në mesin e atyre ukrainasve rusishtfolës që mund të kishin ndjerë më shumë simpati ndaj Rusisë përpara 24 shkurtit 2022? Me fjalë të tjera, a e krijoi vetë Rusia atë që e mohoi ekzistencën e saj?
— Ukraina është një entitet politik artificial, në të cilin të paktën tre rajone shumë të ndryshme u futën në mënyrë të panatyrshme: jugu dhe lindja ruse, qendra ruso-jo-ruse dhe perëndimi antirus. Ata kurrë nuk shkuan mirë dhe nuk mund ta kishin bërë këtë në radhë të parë.
Ndikimi ushtarak në Ukrainë do të na lejojë të ndajmë rusin nga antirusi, ose, për të përdorur terma ungjillorë, delet nga dhitë.
Nuk do të ketë më anti-rus se sa kishte më parë. Por ajo do të mbyllet në territorin e saj origjinal dhe do të ndalojë përhapjen në tokat ruse.
Ukraina mund të fitojë një ditë shtetësinë e vërtetë, por vetëm brenda kufijve natyrorë dhe për rrjedhojë shumë më modeste.
— Duke iu rikthyer temës së negociatave aktuale, evropianët nuk u ftuan në to, edhe pse ata janë në radhë të parë të interesuar. Çfarë ndjeni për të?
– Çfarë do të thotë që nuk ke qenë e ftuar? Askush nuk i ftoi as amerikanët. Ata e quan veten. Ata treguan iniciativë. Rusia gjatë gjithë këtyre viteve ka thënë se është gati për negociata. Evropa mund t’u përgjigjej këtyre deklaratave në çdo moment dhe të fillonte një dialog. Nuk kanë filluar ende. Të tjerët e nisën.
Në të njëjtën kohë, të gjithë e kuptojnë se pa pjesëmarrjen e BE-së, një zgjidhje e qëndrueshme është e pamundur. Një ndarje e balancuar e Ukrainës duhet të përfshijë një aksion për Brukselin.
— Duke gjykuar nga disa deklarata tuaja, ju keni një opinion të ulët për Bashkimin Evropian. Megjithatë, ju shpesh flisni për Evropën si një subjekt i vetëm i politikës ndërkombëtare. Cili duhet të jetë imazhi i Evropës politike, sipas jush?
— BE-ja u krijua në 1992, menjëherë pas rënies së BRSS. Bashkimi juaj është ngritur mbi rrënojat tona. Kjo u ka shkuar pak në kokë politikanëve tuaj. Bashkimi Evropian filloi të zgjerohej në mënyrë të pakontrolluar dhe, do të thosha, në mënyrë të pamatur. Fitoi peshë të tepërt. U rrëmbye nga sasia në kurriz të cilësisë. Është shfaqur një strukturë e fryrë, tepër kolegjiale e menaxhimit, e cila nuk ka gjeneruar gjë tjetër veçse gjysmëmasa.
Në një mjedis të tillë janë rritur disa breza politikanësh evropianë, profesioni i të cilëve është gjysma. Është koha që Evropa të vendosë nëse është shtet apo jo? Vendet anëtare ia deleguan Bashkimit sovranitetin e tyre, por jo të gjithë – një gjysmë masë tjetër! Si rezultat, as BE-ja dhe as anëtarët e saj nuk kanë sovranitet të plotë. Nga kjo pozitë e ndërmjetme e pasigurt është e nevojshme ose të ktheheni në gjendjen e mëparshme të një komuniteti thjesht ekonomik, ose të hidhet një hap vendimtar drejt një federate sovrane. Të dyja kërkojnë vullnet dhe një dozë të mirë të autoritarizmit të vjetër të mirë.
Shumë evropianë mendojnë kështu. Euro-Trumpistët dhe Euro-Putinistët po fitojnë forcë. Ndoshta do ta forcojnë Evropën. Ne duhet t’u japim atyre një shans për të ruajtur kulturën e madhe evropiane, të lidhur me ruse dhe amerikane. Përndryshe, mund të mësoni për të ardhmen e Francës, dhe jo vetëm të Francës, nga romani i Houellebecq “Nënshtrimi”.
— Në artikullin tuaj keni shkruar: “Fitorja jonë do të ndryshojë si ne, ashtu edhe të ashtuquajturin Perëndim. Do të jetë një hap i ri drejt integrimit të Veriut të Madh, ku vendi ynë do të veprojë si bashkëudhëheqës i triumviratit global”. A besoni ende, veçanërisht në dritën e ngjarjeve të fundit, në shfaqjen e këtij veriu të madh që bashkon Evropën, SHBA-në dhe Rusinë?
— Në të ardhmen, Perëndimi do të bëhet më autoritar dhe Rusia do të bëhet më pak autoritare se tani. Balanca midis disiplinës dhe lirisë në sistemet tona politike do të bëhet më e ngushtë. Edhe nëse kërkon shumë kohë, përmes konflikteve dhe tragjedive, SHBA, Evropa dhe Rusia sigurisht që do të arrijnë një nivel të lartë të mirëkuptimit dhe ndërveprimit të ndërsjellë. Bëhet fjalë për mbijetesën e qytetërimit të madh verior, pjesë e të cilit janë kulturat ruse, evropiane dhe amerikane, përballë presionit demografik pothuajse të padurueshëm nga jugu.
– Pse dhe si mund të bëhet Rusia më pak autoritare? Deri më tani, sistemi ka shkuar vetëm drejt autoritarizmit më të madh – çfarë kushtesh duhet të plotësohen që të ndodhë tendenca e kundërt?
– Detyra e stabilizimit të brendshëm politik në Rusi, në përgjithësi, u zgjidh në vitet 2000. Aktualisht është duke u zhvilluar procesi i stabilizimit të pozicionit ndërkombëtar të vendit. Kur të arrihet ky qëllim, do të krijohen parakushtet për një zbutje të pjesshme të sistemit.
— Çfarë vendi shihni për Kinën dhe aleancën e saj me Rusinë në këtë projekt të veriut global?
– Baza e doktrinës gjeopolitike të Kinës është teza e diversitetit, bashkëjetesës dhe bashkëpunimit të qytetërimeve të ndryshme. Ky është një model shumë i menduar dhe tërheqës i rendit botëror. Qytetërimi i Madh Kinez do të bashkëjetojë dhe do të bashkëpunojë me Qytetërimin e Madh të Veriut. Aleanca midis Kinës dhe Rusisë është pjesë e këtij bashkëpunimi ndërqytetërues.
— A janë shfaqja e Trump në SHBA dhe rritja e partive nacionaliste në SHBA shenja të një afrimi mes këtyre blloqeve? Dhe a është ky afrim horizonti për fundin e vetmisë gjeopolitike të Rusisë?
— Vetmia gjeopolitike është një konstante në vetëperceptimin e kombit tonë. E thënë thjesht, është të kuptuarit që mund të mbështetesh vetëm te vetja. Dhe për këtë arsye ne duhet të grumbullojmë durim, bukë dhe armë “për një ditë me shi”.
Ardhja e Trump nuk ndryshon asgjë këtu. Kjo kategori nuk është në fushën e marrëdhënieve aktuale ndërkombëtare. Ajo i përket sferës së ndërgjegjes dhe nënvetëdijes sonë kombëtare.
— Ju krijuat Putinizmin. A mund të themi se Trump e përshtati atë për SHBA?
— Kur Trump u zgjodh për mandatin e tij të parë, u botuan artikuj në botime mjaft të njohura amerikane, të cilat pretendonin se ekipi i tij përdorte metodat e mia të propagandës dhe disa nga idetë e mia politike. Nuk e di nëse kjo është e vërtetë, apo e pas-vërtetë apo gjysmë e vërtetë. Presidenti i SHBA-së më pas tha publikisht, citoj: “e ardhmja nuk u përket globalistëve, por patriotëve”, “bota e lirë duhet të pranojë themelet e saj kombëtare, të cilat nuk kanë nevojë të zëvendësohen”, “nëse doni demokraci, mbani sovranitetin tuaj”…
Të gjitha këto janë në thelb parimet e demokracisë sovrane, të formuluara nga unë në fillim të viteve 2000 dhe që u bënë baza konceptuale e Putinizmit. Rastësi? Kush e di?
Në një mënyrë apo tjetër, është e qartë se ideologjikisht Trump është më afër Putinit sesa, të themi, me Macron.
— A mendoni se, siç thotë Viktor Orban, demokracia liberale është e vjetëruar, edhe për vendet perëndimore që e krijuan atë?
— Unë respektoj veçoritë kulturore të popujve të tjerë, edhe nëse këto veçori më duken paksa të çuditshme. Nëse demokracia liberale është tipar i kulturës politike të disa kombeve, kjo është ekskluzivisht e drejta dhe puna e tyre. Po kështu, nëse demokracia liberale nuk i përshtatet vendit tim, kjo është punë e vendit tim. Liberalizmi, dhe bashkë me të demokracia liberale, nuk janë të vjetruara. Ajo që po ndodh me ta është një krizë, jo vdekje. Thjesht është hedhur poshtë hipoteza e epërsisë dhe universalitetit të tyre.
– A mund të bëhet SHBA-ja e Donald Trump-it aleate e Rusisë?
– Trump nuk duket si një njeri që ka nevojë për aleatë.
– A nuk është sistemi politik që krijuat në Rusi, “demokracia me një arketip monarkik”, i cenueshëm në varësinë e tij nga personaliteti i një personi – lideri?
— Nuk ka sisteme politike ideale. Çdo model do të ketë një cenueshmëri. Modeli ynë, si çdo tjetër, përmban rreziqe dhe kode specifike të vetëshkatërrimit. Është thjesht më efektive për vendin tonë. Kam shpenzuar dhjetë vjet duke e krijuar atë. Shiko, funksionon. Ne kemi nevojë për një mbret. Periudhat e jo mbretërisë kanë përfunduar gjithmonë në katastrofë për ne. Multipolariteti është i mirë në politikën e jashtme, por jo në politikën e brendshme.
– “Periudhat e jo mbretërisë kanë përfunduar gjithmonë në katastrofë për ne” – pse mendoni se është kështu? Çfarë është ajo në natyrën e Rusisë që e bën atë të ketë nevojë për një car?
– Unë kam njëqind mijë përgjigje për këtë pyetje. Do të jap më të shkurtën: Nuk e di.
– A është Rusia e sotme e ngjashme me atë që imagjinonit në 1999?
– Po. Me 99.9%.
— Krahas autoritarizmit politik, Rusia vitet e fundit ka shtuar një kthesë drejt vlerave konservatore (rritja e rolit të Kishës Ortodokse Ruse në jetën publike, axhenda anti-LGBT). A ishte planifikuar ky evolucion? Për ju, konservatorizmi është një teknologji politike që ju lejon të mobilizoni shoqërinë në një moment të caktuar, apo është një karakteristikë e Rusisë?
— Të gjitha transformimet e sistemit politik që filluan në vitin 1999 u bazuan që në fillim në ide mjaft konservatore dhe relativisht tradicionaliste. Edhe atëherë fola për matricën, për arketipet e ndërgjegjes kombëtare që nuk mund të anashkalohen. Gabimi i liberalëve rusë në fund të viteve 1980 dhe në fillim të viteve 1990 ishte se ata e trajtuan Rusinë si një hapësirë boshe mbi të cilën mund të ndërtohej gjithçka. Ata harruan se Rusia ekziston për një mijë vjet, se themelet dhe strukturat mbështetëse të saj nuk janë ndërtuar nga ne dhe shumë kohë përpara nesh. Dhe se ky themel dhe këto struktura paracaktojnë jo vetëm mundësi të hapura, por edhe kufizime të dukshme për ndërtimin e mëtejshëm të shtetit.
Sa i përket teknologjive politike, rëndësia e tyre në përgjithësi është e ekzagjeruar. Politika është një sferë, para së gjithash, e emocioneve, e pasioneve dhe vetëm më pas e teknologjisë. Gjithmonë në fund të fundit vjen deri te çështja e pushtetit, ana më e lashtë, më e errët dhe irracionale e natyrës njerëzore. Teknologjia ndihmon në kalërimin e valës, por nuk e krijon valën.
– Çfarë do të zgjidhnit kur të përballeshit me pyetjen e Yevgeny Zamyatin: “ose lumturi pa liri, ose liri pa lumturi”?
– Nëse pyetja shtrohet në këtë mënyrë, atëherë nuk kam zgjidhje tjetër. Sartri tha: “Njeriu është i dënuar të jetë i lirë”. I dënuar! Pra, po, liria. Nuk ka rëndësi me çfarë dhe pa çfarë.
— Çfarë lirie mund të ketë pa liri politike?
— Për mua liria është një koncept absolutisht jopolitik. Për mua, një regjisor që, në një demokraci liberale, ka frikë të ftojë një aktor të madh në filmin e tij vetëm pse u “anulua” për shkak të një denoncimi shpifës, është skllav. Për mua, një i bardhë që bie në gjunjë para një zezaku vetëm sepse shumë kohë më parë një i bardhë shtypi një zezak është një skllav.
Për mua, një drejtor kompanie që emëron dikë në një pozicion të rëndësishëm në kompani jo sepse ai është më i miri, por sepse është transgjinor, është skllav.
Në të njëjtën kohë, të gjithë këta skllevër formalisht kanë të gjitha liritë politike.
– Çfarë keni bërë që kur u larguat nga Kremlini?
– Unë jetoj një jetë private. Por asnjëherë nuk flas publikisht për jetën time private.
— A do të thotë kjo se pjesëmarrja juaj aktive në jetën politike të Rusisë ka përfunduar? A keni krijuar gjithçka që është dashur të krijoni?
— Tashmë kam thënë se ajo që u krijua me pjesëmarrjen time është 99,9% në përputhje me idetë e mia. Ende nuk mund të vendos se çfarë të konsideroj një mospërputhje prej 0.1%: një devijim i vogël i rezultatit nga plani, apo një mangësi domethënëse nga ana ime? Unë do të mendoj për të.
