Ndërsa Beogradi sheh demonstratat më të mëdha antiqeveritare në historinë e fundit të Serbisë, Moska po ndërhyn në heshtje – jo për të mbështetur reformën demokratike, por për të ndihmuar në shuarjen e saj
Protestat më të mëdha antiqeveritare në Serbi në më shumë se dy dekada kanë tronditur kryeqytetin dhe janë përhapur në mbarë vendin, duke nxjerrë qindra mijëra në rrugë në skena që nuk janë parë që nga rënia e Sllobodan Millosheviçit.
Ajo që filloi si demonstrata të udhëhequra nga studentët kundër korrupsionit dhe autoritarizmit zvarritës, tani është shndërruar në një krizë të plotë politike për qeverinë e Presidentit Aleksandar Vuçiç.
Ndërsa ngecja thellohet, një aktor i njohur është shfaqur për të ndihmuar në rregullimin e ekuilibrit: Rusia .
Në një lëvizje që ka ngritur alarmin në kryeqytetet perëndimore, zyrtarë të lartë serbë konfirmuan javën e kaluar se oficerët e inteligjencës ruse kanë ndihmuar qeverinë në menaxhimin e protestave, nga ofrimi i koordinimit të mbikëqyrjes deri te ofrimi i logjistikës së kontrollit të turmës.
Trazirat vijnë në një moment kritik për liderin rus Vladimir Putin.
Me Ukrainën që ende po lufton për t’i rezistuar pushtimit rus dhe Perëndimin e thyer për shkak të strategjisë afatgjatë, Moska po punon në heshtje për të rimarrë rolin e saj si një ndërmjetësues i pushtetit rajonal – jo vetëm përmes tankeve dhe traktateve, por duke shtypur disidencën kudo që kërcënon regjimet pro-Moskës.
Ky është i njëjti model që Rusia ka vendosur në Ukrainë, Bjellorusi , Kazakistan, Moldavi , Gjeorgji – dhe tani, sërish, Serbi.
Ndërsa Kremlini angazhohet njëkohësisht me administratën e Presidentit të SHBA Donald Trump për kushtet e mundshme të armëpushimit me Kievin, manovrimi i tij në Ballkan ofron një dritare se si Putin ndërthur fuqinë e butë, bashkëpunimin e sigurisë dhe operacionet e fshehta për t’i dhënë formë ngjarjeve përtej fushëbetejës.
Dhe për Kievin, ajo ngre një pyetje më të thellë: nëse Moska ende mund të shtypë lëvizjet masive në shtetet aleate pa shtyrje serioze, sa larg mund të shkojë për të minuar të ardhmen demokratike të Ukrainës, veçanërisht nëse Uashingtoni tërhiqet?
Serbët dalin në rrugë
Protestat filluan pasi një tendë hekurudhore në stacionin qendror në Novi Sad, qyteti i dytë më i madh i Serbisë, u shemb gjatë orës së pikut, duke vrarë pesë njerëz dhe duke plagosur dhjetëra.
Hetimet zbuluan shpejt se struktura ishte shënuar për mirëmbajtje kritike disa herë gjatë vitit të kaluar, por riparimet ose u injoruan ose u vonuan për shkak të pretendimit të miqësisë që përfshin kontraktorët shtetërorë. Tragjedia ndezi fitilin e pakënaqësisë së gjatë të zierjes publike mbi korrupsionin e qeverisë dhe mungesën e llogaridhënies.
Studentët nga Universiteti i Novi Sadit organizuan tubimin e parë masiv, duke kërkuar dorëheqjen e disa zyrtarëve lokalë dhe një hetim penal ndaj firmave të ndërtimit të lidhura me qeverinë.
Por me rritjen e përmasave dhe intensitetit të protestave, u rritën edhe aksionet gjeopolitike. Me pranimin e Serbisë në BE të bllokuar dhe Vuçiqin duke thelluar lidhjet me Kremlinin, Rusia nuk ka humbur kohë duke u futur në krizën e brendshme – duke punuar prapa skenave për të ndihmuar elitën qeverisëse të Beogradit të shtypë mospajtimin dhe të mbajë linjën politike.
Në përgjigje, autoritetet serbe thuhet se kanë kërkuar dhe kanë marrë ndihmë nga shërbimet e inteligjencës ruse për të menaxhuar dhe shtypur trazirat. Zëvendëskryeministri i Serbisë, Aleksandar Vulin, e pranoi këtë bashkëpunim, duke shprehur mirënjohjen për mbështetjen e Rusisë në luftimin e atyre që ai i quajti “revolucione me ngjyra”, sipas Reuters .
“Shërbimet e inteligjencës perëndimore janë pas revolucionit me ngjyra në Serbi dhe do të dëshironin të sillnin një qeveri tjetër në pushtet në Serbi,” tha Vulin. “Ne nuk do ta lejojmë këtë.”
Duke theksuar më tej këtë aleancë, Sekretari rus i Këshillit të Sigurimit Sergei Shoigu u takua me Vulin në Moskë për të diskutuar protestat, duke përforcuar narrativën se subjektet perëndimore po përpiqen të destabilizojnë Serbinë. Shoigu theksoi dialogun e rregullt dhe shkëmbimin e informacionit midis Rusisë dhe Serbisë që synon parandalimin e përpjekjeve të tilla destabilizuese, sipas Reuters .
Marrëdhënia midis Rusisë dhe Serbisë është e rrënjosur thellë në identitetin e përbashkët sllav, traditat e krishtera ortodokse dhe një histori të gjatë rreshtimi politik. Moska e ka portretizuar vazhdimisht veten si mbrojtëse e interesave serbe – si në aspektin kulturor ashtu edhe në atë gjeopolitik – duke u nisur prej shekujsh.
Gjatë Luftës së Ftohtë, Jugosllavia – edhe pse zyrtarisht e paangazhuar – mbajti një marrëdhënie të ndërlikuar me Bashkimin Sovjetik.
Por pas rënies së Jugosllavisë në fillim të viteve 1990 dhe statusit në rritje të parisë së Serbisë në Perëndim për shkak të rolit të saj në luftërat ballkanike, Rusia u rishfaq si një mbështetëse e zëshme e Beogradit. Përgjatë bombardimeve të NATO-s të vitit 1999 dhe Luftës së Kosovës, Moska e mbrojti Beogradin në mënyrë diplomatike, duke vënë veton ndaj rezolutave të OKB-së dhe duke sfiduar legjitimitetin e NATO-s gjatë Luftës së Kosovës.
Kjo besnikëri u përhap në vitet 2000 dhe 2010, veçanërisht në lidhje me Kosovën. Rusia nuk e ka njohur kurrë pavarësinë e Kosovës, duke u rreshtuar me pretendimet territoriale të Serbisë dhe duke përdorur pozicionin e saj në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për të bllokuar masat e mbështetura nga perëndimi.
Nga ana tjetër, Serbia ka refuzuar të vendosë sanksione ndaj Rusisë pas aneksimit të Krimesë në vitin 2014 dhe ka vazhduar të thellojë lidhjet ushtarake përmes blerjeve të armëve dhe stërvitjeve të përbashkëta.
Gjigandi shtetëror i energjisë rus Gazprom zotëronte një shumicë aksionesh në kompaninë kombëtare të naftës dhe gazit të Serbisë, NIS, deri në muajin e kaluar, gjë që i dha asaj ndikim të konsiderueshëm mbi politikën energjetike të vendit. Gazprom Neft në pronësi ruse reduktoi aksionet e tij në NIS nga 50% në 44.85% në shkurt për të shmangur sanksionet perëndimore që synojnë kompanitë që ende bëjnë biznes me Rusinë. Ndryshimi në pronësinë e shumicës ishte sipërfaqësor, sipas Reuters , duke rezultuar në pak ndryshime aktuale në biznes.
Fuqia e butë e Moskës gjithashtu luan një rol. Mediat shtetërore si Sputnik dhe RT formojnë opinionin publik, duke përforcuar shpesh narrativat e Kremlinit ndërsa diskreditojnë institucionet perëndimore. Lidhjet kulturore dhe fetare kultivohen gjithashtu përmes Kishës Ortodokse Ruse, e cila shpesh bashkëpunon me Kishën Ortodokse Serbe për mesazhe publike dhe kontakte ndërkombëtare.
Sipas European Western Balkans dhe Radio Free Europe/Radio Liberty , kjo lidhje e ka bërë Beogradin një nga aleatët më të besueshëm të Rusisë në Evropë – pavarësisht statusit formal të Beogradit si një vend kandidat për në BE.
Thellimi i lidhjeve të Serbisë me Rusinë, veçanërisht në kontekstin e shtypjes së mospajtimit të brendshëm, paraqet sfida për aspiratat e saj për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian.
Vuçiç e ka pranuar se Serbia nuk ka gjasa të bashkohet me BE-në para fundit të dekadës, një ndjenjë që reflekton si lodhjen e BE-së nga zgjerimi, ashtu edhe shqetësimet për përafrimin e Serbisë me interesat ruse, sipas The Financial Times .
Shtypja e “revolucioneve me ngjyra” nga Kremlini
Prania e Rusisë në Serbi vjen ndërsa Kremlini kërkon të ripohojë veten si një ndërmjetës i fuqisë globale – jo vetëm në Ukrainë, por në të gjithë vendet kufitare të cenueshme të Evropës.
Mbështetja e Vuçiqit gjatë trazirave masive i shërben kësaj strategjie: mbajtja e një partneri besnik në vend, ndërsa tregon aftësinë e Moskës për të shtypur trazirat jashtë vendit pa gjuajtur asnjë e shtënë.
Duke shfrytëzuar lidhjet historike, diplomacinë energjetike dhe ndikimin mediatik, Moska ka synuar prej vitesh të kundërbalancojë përpjekjet e integrimit perëndimor dhe të frenojë protestat e qytetarëve në mbështetje të integrimit në NATO ose në Bashkimin Evropian, sipas instituteve me bazë në Uashington si The Heritage Foundation dhe Carnegie Center .
Frika e Rusisë ndaj “revolucioneve me ngjyra” – kryengritjet popullore që kanë çuar në përmbysjen e qeverive në ish-shtetet sovjetike dhe regjimet aleate – është i rrënjosur thellë në botëkuptimin e saj strategjik post-sovjetik.
Kremlini i sheh këto lëvizje si kërcënime të krijuara nga jashtë për qeverisjen autoritare dhe sferat rajonale të ndikimit. Moska ka fajësuar në mënyrë rutinore Perëndimin, veçanërisht Shtetet e Bashkuara, për financimin e grupeve të shoqërisë civile dhe forcave opozitare si një formë e ndryshimit të butë të regjimit.
Si përgjigje, Rusia ka zhvilluar dhe ka vendosur në mënyrë të përsëritur një libër strategjik për të shtypur kryengritje të tilla. Kjo përfshin ofrimin e inteligjencës dhe mbështetjes logjistike për regjimet e luftuara, vërshimin e peizazhit mediatik me dezinformata, vendosjen e fermave të trollëve në internet dhe kryerjen e sulmeve kibernetike për të diskredituar liderët e protestës ose figurat e lidhura me Perëndimin.
Kur është e nevojshme, ajo është përshkallëzuar në ndërhyrje të drejtpërdrejtë – siç u pa në Ukrainë në vitin 2014, kur protestat masive çuan në rrëzimin e presidentit pro-rus Viktor Janukoviç.
Kremlini u përgjigj duke aneksuar Krimenë dhe duke nisur një fushatë të fshehtë ushtarake në Ukrainën lindore nën maskën e mbrojtjes së popullsive rusishtfolëse. Pushtimi i sotëm në shkallë të plotë i Ukrainës u mundësua, pjesërisht, nga reagimi i heshtur i Perëndimit ndaj akteve fillestare të paligjshme të luftës të Rusisë në 2014.
Në Gjeorgji, Rusia iu përgjigj Revolucionit të Trëndafilave të vitit 2003 duke e portretizuar atë si një operacion të mbështetur nga CIA dhe më vonë pushtoi në 2008 pasi Tbilisi u afrua më pranë NATO-s, sipas Këshillit për Marrëdhëniet me Jashtë .
Në mënyrë të ngjashme, në Kirgistan, Rusia mbështeti fraksione të ndryshme në varësi të asaj se cila palë premtoi rreshtim me Moskën, madje duke ndërhyrë diplomatikisht dhe financiarisht për të ndikuar në rezultatet gjatë Revolucionit të Tulipanëve në 2005 dhe trazirat pasuese në 2010, sipas Reuters .
Modeli nënvizon një qëndrim konsistent rus: kundërshtoni përpjekjet demokratizuese të mbështetura nga perëndimi duke përforcuar elasticitetin autoritar, veçanërisht në vendet që shihen si zona tampon gjeopolitike.
Zgjedhje të vështira përpara
Vendimi i Beogradit për të mbështetur Moskën për të ndihmuar në frenimin e protestave më të mëdha antiqeveritare në historinë e tij pas Millosheviçit mund të sinjalizojë jo vetëm një përgjigje afatshkurtër të krizës, por një pikë kthese strategjike.
Duke ftuar ndihmën ruse të sigurisë, Beogradi nuk po menaxhon vetëm trazirat e brendshme; është duke sinjalizuar se ku mund të kthehet ndërsa presioni rritet nga poshtë dhe nga jashtë.
Masa rrezikon të forcojë perceptimet në Perëndim se Serbia nuk është më serioze për reformat demokratike apo integrimin në BE. Ai gjithashtu përputhet plotësisht me strategjinë afatgjatë të Kremlinit: mbështetja e njerëzve të fortë miqësorë për të shmangur lëvizjet popullore dhe për të penguar përhapjen e ndikimit liberal demokratik pranë kufijve të Rusisë.
Ndërsa protestat shtohen dhe shqyrtimi ndërkombëtar intensifikohet, udhëheqja e Serbisë përballet me një zgjedhje përcaktuese: të lëvizë drejt vlerave demokratike që pretendon se aspiron, ose të dyfishojë taktikat autoritare të mbështetura nga Moska.
Aksionet nuk janë më vetëm kombëtare – ato janë gjeopolitike. Dhe bota po shikon.
Katie Livingstone është një gazetare amerikane që ka mbuluar luftën në Ukrainë që nga viti 2022. Puna e saj është nominuar për çmimin Pulitzer midis çmimeve të tjera dhe është paraqitur në Rolling Stone, Business Insider, USA Today dhe disa media të tjera
