Kishim zbritur nga autobusi i aeroportit pas Bibliotekës Kombëtare dhe kishim ndjesinë se ndodheshim në një vend të njohur, edhe pse e vizitonim për herë të parë. Pse ndodhi kjo është diçka që na është përgjigjur nga qyteti i Tiranës në 48 orët e ardhshme. Imazhet e para të itinerarit nga aeroporti në qendër të qytetit përfshinin kantiere ndërtimi, një numër mbresëlënës klinikash private, ndoshta xhipat më të shtrenjtë që kemi parë ndonjëherë, autobusë në formë sardele me tabela gjermane, të ngjashme me ato në Selanik dhe një ferrin e shumë trafikut. Një udhëtim që normalisht do të zgjaste njëzet minuta zgjati një orë. Oh, dhe shiu, gjithashtu pjesë e normalitetit të Tiranës.
Pika zero
Zhurma e muezinit nga xhamia e Ethem Beut fshin menjëherë zhurmën nga makinat, por të gjitha rrugët të çojnë në sheshin qendror të Tiranës. Hera e parë që hasëm në sheshin Skënderbej ishte në vitin 2015, në episodin e fundit të komedisë televizive Kato Partali, ku një nga protagonistët e serialit rrëmbehet dhe zgjohet i tmerruar dhe i befasuar në bazën e shtatores së heroit kombëtar të Shqipërisë, Giorgi Kastrioti ose Skënderbeu. Nëse më shërben kujtesa, ishte hera e parë që filmohej një serial grek në Shqipëri.
Që nga viti 2017, sheshi është pedonalizuar dhe është hapësira më e madhe publike në gadishullin Ballkanik. Në pikën zero të kryeqytetit shqiptar ndodhet Pallati i Kulturës. Ndërsa turistët blejnë çadra nga shitësit ambulantë, disa punonjës të Shtëpisë së Operas ndryshojnë posterin e varur midis harqeve të mermerit. Përballë ndodhet Muzeu Historik Kombëtar, i mbyllur për rinovim deri në vitin 2028. Por syri bie te mozaiku i fasadës me frymëzim socialist, i cili përbëhet nga trembëdhjetë figura – nga luftëtari ilir deri te partizani i Hoxhës.
Përballë është Banka e Shqipërisë, një ndërtesë racionaliste e fundit të viteve 1930, produkt i ndikimit italian në vendin ballkanik. Ndërtesat e arkitekturës fashiste të ventennios shfaqen përgjatë bulevardit Dëshmorët e Kombit, ku janë vendosur ndërtesa të ndryshme qeveritare, ndërsa të tjera kanë rënë viktimë e “krimeve” arkitekturore, si Teatri Kombëtar, i cili u shemb në vitin 2020, pavarësisht protestave masive.
Brenda sipërfaqes së sheshit shihet pamja e thjeshtë e Katedrales Ortodokse të Ngjalljes. Falë kryepeshkopit të ndjerë Anastas, i cili kishte një fjalë në projektet përfundimtare, forma rrethore e kishës dhe mungesa e ndarjeve dhe mureve brenda saj zbulojnë një karakter ekumenik për të gjithë besimtarët, me mishërimin e saj arkitektonik që na kujton se Kisha mund të jetë një “shprehje e gjallë, krijuese e së vërtetës së përjetshme ungjillore, e cila u drejtohet të gjithëve, siç shkruan Zot, nuk ka shkruar për të gjithë”. më parë në “K”.
Nga Hoxha te Kadareja
Ne pyesim vazhdimisht; si tek zinxhirët e kafeve që kanë vërshuar qendrën dhe bëjnë salepi, ashtu edhe tek pastiçeritë në rrugën “Bardhok Biba”, ku gratë gatuajnë e pjekin dredha me djathë, spinaq dhe mish. Ja ku punëtorët dhe nxënësit e shkollave bëjnë pushimet e tyre dhe rreshtohen për një burek të nxehtë, të shoqëruar me dhallë (oriz). Na thonë se duhet të vizitojmë Bunkart 2, një strehë bërthamore mes mijërave të ndërtuara nga Enver Hoxha gjatë periudhës komuniste (1945-1991). Sot është përdorur si një muze që zbulon metodat e forcave të sigurisë kundër atyre që kishin rënë në favor të regjimit.
Autoritetet bashkiake të Tiranës kanë investuar shumë në të ashtuquajturin turizëm “të errët” dhe po shfrytëzojnë pjesën e errët të historisë për të tërhequr vizitorë, në mënyrë që ata të kenë një pasqyrë të asaj që po ndodhte pas kufijve të mbyllur të vendit deri në vitin 1991. Jo shumë larg nga Bunkart 2 ndodhet “Shtëpia e Gjetheve” (Shtëpia me shtëpinë e Hoxhës). Sigurimi, shërbimi sekret i sigurisë në kohën e komunizmit. 31 dhomat e muzeut zbulojnë tentakulat e shtetit në jetën e njerëzve, si mikrofonat e fshehur që vendoseshin në hotelet dhe kafenetë fqinje, por edhe në objektet e jetës së përditshme.
“Nuk kishte asnjë banor të Tiranës që të mos e dinte se, pas [hotelit] Daitit, kafeja e dytë ku tavolinat kishin mikrofona të fshehura ishte Flora”, shkruan Ismail Kadare në “Ndaluar” (botuar nga Metaichmio). Hotel Daithi është mbyllur, kafeja Flora vazhdon të funksionojë në numrin tetë të rrugës së Durrësit, me shenjën karakteristike rozë. Mikrofonat e fshehur nuk ekzistojnë më dhe apartamenti ku jetoi shkrimtari ikonë shqiptar nga viti 1974 deri në vitin 1989 është shndërruar në një muze, ku mund të shihen dorëshkrimet e tij, të shfletohen librat në gjuhë të huaja në bibliotekën e zyrës së tij dhe ta imagjinosh pranë oxhakut duke shkruar histori dhe skenarë filmash për studion Shqipëria e Re.
Kurthe dhe paradokse turistike
Sigurisht që në tezgat e Pazarit të Ri shfaqen figura të Hoxhës në syze dhe bluza. Mirëpo atmosfera autentike e tregut të Tiranës, që ballkanizon dhe i referohet një epoke që prindërit tanë me siguri do ta kujtojnë, gjendet në rrugët përreth. Ka edhe taverna me gatime mishi, si qofte (soutzoukakia) nga Korça, suxhuk (sallam pikant) nga Kosova dhe padaqhe (brinjë), si dhe dyqane të vogla me ushqime të gatuara që ofrojnë kujdes tradicional dhe gatime si tavë dhe mish qengji elbasanas, krem pule, pilaf dhe supa me perime. Natyrisht, e gjithë kjo “fshihet” nga ndërtesa dhe kantiere mbresëlënëse, të cilat zbulojnë orgazmën ndërtimore që po përjeton qyteti.
Në fillim të viteve 2000, në përpjekje për të zbukuruar imazhin e neveritshëm që Tirana përcolli te populli i saj, kryebashkiaku dhe artisti i atëhershëm Edi Rama (2000-2011) i shtoi ngjyrë fasadave gri të pallateve socialiste, ndryshoi peizazhin urban dhe rivendosi një pjesë të luginës së shkatërruar në brigjet e Lanës. “Revolucioni me ngjyra”, siç quhet kjo periudhë, i bëri banorët e Tiranës të shpresojnë për ditë më të mira. Gjatë presidencës së Ramës u krijua Masterplani për ndryshimin e tyre, me horizont 2030. Që nga ajo kohë qyteti po transformohet me shpejtësi, shpesh herë në mënyrë agresive, pa përfaqësuar domosdoshmërisht shqiptarin mesatar.
Ndërtesat që ndryshuan peizazhin e Tiranës përfshijnë Arena Kombetare (Stadiumi Kombëtar), i cili priti finalen e Konferencës së Ligës së UEFA-s në vitin 2022, dhe Piramidën e rindërtuar. Ndonëse është ndërtuar si një muze përkujtimor i trashëgimisë së Hoxhës, sot ai pret aktivitetet e organizatave arsimore dhe artistëve, ndërsa vizitorët ngjiten në majën e tij për të admiruar pamjen e qytetit.
Jashtë qendrës
Në rrugën e Kavajës vizituam Galerinë e Arteve. Këtu gjenden pamjet e rralla të “dinastisë” fotografike të Marumbit, siç u bënë të njohur, të cilët me qendër në Shkodër mbollën farën e këtij arti të veçantë në Shqipëri. Punimet e tyre shpalosin historinë e vendit përmes fotove të jetës së përditshme dhe teknikave eksperimentale.
Bëmë një pushim në një nga kafenetë e vogla në lagjen e gjerë, të cilat zakonisht janë në pronësi të të rinjve të Gjeneratës Z që duan të jenë aktivë në komunitetin e tyre. Shumica janë të përqendruar në lagjen hip të Bllokut. Aty ku dikur frekuentonin zyrtarët e partisë, sot tiranasit dalin për të ngrënë e për të pirë. “Sekreti” i fshehur megjithatë është lagjja Komuna e Parisit, e cila u zhvillua pas pandemisë dhe është shtëpia e një morie restorantesh dhe kafenesh.
Disa orë para se të nisemi, shiu pushon dhe ia lë vendin një mëngjesi me diell. Nuk ka kohë për të ecur me teleferik në malin e Dajtit, por arrijmë të vizitojmë parkun e Tiranës me liqenin artificial. Në këtë oaz të gjelbëruar gjelbërimi, vendasit gjejnë strehë nga ngutja dhe ngutja e qytetit.
Të shtrirë pranë bajameve, marrim shënime nga udhëtimi. “Është e çuditshme që grekët vijnë në Tiranë. “Zakonisht kemi ankesa sepse askush nuk vjen këtu,” na tha një guidë turistike në një ekspozitë në Piramidë. E vërteta e hidhur është se shumë njerëz e trajtojnë Tiranën me kujdes dhe nuk e vënë atë në radarin e tyre. Megjithatë, brenda këtyre 48 orëve, pavarësisht dallimeve gjuhësore, u ndjemë sikur i njohëm fqinjët tanë nga e para. dhe karakteristikat e përbashkëta ballkanike shpjegojnë njohjen që kemi ndjerë sapo kemi vënë këmbën në Tiranë dhe na shtyjnë të planifikojmë një tjetër udhëtim në Shqipëri, këtë herë, brenda saj.
Informacion
Tranzicioni
Athina lidhet çdo ditë me Aeroportin Ndërkombëtar “Nënë Tereza” me fluturime direkte nga Aegean, Sky Express, Air Albania dhe Wizz Air. Çmimi tregues i fluturimit vajtje-ardhje: 90 euro.
Vendbanimi
Shumica e hoteleve dhe dhomave ndodhen rreth zonës përreth sheshit Skënderbej me ndërtesat qeveritare. Dominon sigurisht ish-hotel “Tirana”, i cili tashmë i përket grupit Intercontinental. Çmimet për një dhomë mesatare dyshe variojnë nga 35 deri në 40 euro për natë. Këshillohet që të mos dilni jashtë bulevardit që rrethon qendrën e qytetit, pasi autobusi i aeroportit niset çdo orë pas sheshit Skënderbej dhe trotuaret e Tiranës nuk janë të përshtatshme për të tërhequr bagazhin tuaj.
Ushqimi
Filloni ditën si vendasit, duke provuar burek në furrat e bukës në rrugën Bardhok Βiba. Byrekët tradicionalë që shkojnë me emra të ndryshëm në Ballkan kanë formë trekëndore ose të përdredhur dhe mbushen me djathë, spinaq ose mish të grirë. Ato shoqërohen me dhallë, që do të thotë ariani. Ndryshe, eksploroni opsionet e mëngjesit dhe kafesë në Blloku, si bistroja gjithëditore Çoko (Rruga Pjetër Bogdani 7, coko.al).
Kafeja për shqiptarët është një ritual. Krahas dyqaneve të zinxhirit Mulliri, të cilat do t’i gjeni fjalë për fjalë në çdo cep të qytetit, në hartë janë shtuar edhe kafenetë dhe baret e reja me estetikë Berlin. Kafenetë si recto Thrift Bar (Rruga Andon Zako Çajupi, @rectothriftbar), HANA Corner Café (Rruga Gjin Bue Shpata 4, @hama_cornercafe) dhe Streha Coffee&Community (Rruga Mihal Ciko 15, @streha_coffee) si dhe evenimente joorganizuese Albiane_com.
Siç ndodh në Ballkan, ndikimet e kuzhinës nga vendet fqinje janë të zakonshme. Në restorantin tradicional Gjelltore SaUku (Rruga Xhorxhi Martini), provoni trepin, pilaf me mish dhe kos, patate të ziera, bërxolla derri dhe tavë qengji me çmime të volitshme. Mrizi i Zanave (në një rrugë anësore pranë Bulevardi Zhan d’Ark) ofron shije më komplekse me përbërës tradicionalë nga e gjithë Shqipëria. Tirana ka shumë hamburgerë si dhe një sërë restorantesh italiane. Megjithatë, për adhuruesit e ushqimit të rrugës është opsioni i qoftes (soutzoukakia) nga Korça me simite, te Te Met Kodra (në tregun e Pazarit të Ri). Gjithashtu, matanë rrugës do të gjeni tavernën Tradita te Meri, e specializuar në gatimet e mishit – ku sheh fjalën “zgara”, do të thotë se janë të pjekura në skarë. Së fundi, për ëmbëlsirë vumë re shumë vendas që vizitonin pastiçeritë, si zinxhirët Reka dhe Mon Amour, për një copë tortë. Eksploroni opsionet e tyre.
Jeta e natës e Tiranës është veçanërisht e gjallë. Bari i vogël Hemingway Jazz (Rruga Kont Urani) i kushtohet shkrimtarit amerikan dhe ka një përzgjedhje të gjerë të uiskive. Bari Komiteti (Rruga Papa Gjon Pali II) me oborrin e tij të bukur është zbukuruar me lloj-lloj relikeve të regjimit komunist. Radio Bar (në një rrugë anësore të Rrugës Ismail Qemali) me soba dhe atmosferë vintage tërheq shumë vendas dhe të huaj që jetojnë në Tiranë. Nouvelle Vague (Rruga Pjetër Bogdani, nouvellevague.com) dallohet për gjallërinë dhe koktejet firmato, si Negroni Deviated me raki dëllinjë dhe fig.
Këshilla
Megjithëse monedha zyrtare e Shqipërisë është leku (1 euro = 100 lekë), shumë tregtarë pranojnë euro, por këmbimi jepet në monedhën vendase. Përdorimi i POS-it është i përhapur, por përgatituni të paguani para në dorë. Ato do t’ju duhen në disa muze, si Shtëpia e Gjetheve dhe Muzeu Kantare, ose për transaksione nën 10 euro.
Autobusi nga aeroporti në qendër shkon çdo orë. Itinerari kushton 400 lekë (4 euro). Ju mund të paguani në të dy monedhat. Duke qenë se trafiku në Tiranë është makth, udhëtimi mund të zgjasë deri në 90 minuta.
Biletat për linjat e transportit publik blihen brenda autobusit. Ata kushtojnë 40 lekë (0.40 euro). Mund të bëni një xhiro në Tiranë në itinerarin rrethor 16B. Rrugët janë të disponueshme në Google Maps./Kosovatimes
