Instituti i respektuar amerikan i kërkimit, Qendra për Analizën e Politikave Evropiane (CEPA), publikoi një analizë të titulluar “Bosnja: Fronti i Dytë i Moskës në Evropë”, shkruar nga Stephen Blank, një bashkëpunëtor i lartë në Institutin e Kërkimeve të Politikave të Jashtme.
Analiza, e raportuar nga Klix.ba, përqendrohet në rolin destabilizues të Rusisë në Ballkan, veçanërisht përmes mbështetjes së saj për Milorad Dodikun dhe ambiciet e tij separatiste në Bosnjë dhe Hercegovinë, dhe paralajmëron se injorimi i këtyre kërcënimeve mund të ketë pasoja serioze për sigurinë evropiane dhe rendin ndërkombëtar.
Më poshtë është një përkthim i plotë i analizës.
Sipas inteligjencës britanike dhe Sekretarit të Jashtëm të Mbretërisë së Bashkuar, David Lemmy, Vladimir Putin dëshiron që Ballkani Perëndimor të bëhet “fusha e tij e re e lojërave”. Ky është një pranim i vonuar i diçkaje që ka ndodhur prej vitesh. I gjithë rajoni i Ballkanit ka qenë prej kohësh sheshi i lojërave të Putinit, domethënë fronti i dytë në Evropë.
Aleati kryesor i Moskës në Bosnjë është presidenti i entitetit Republika Srpska, Milorad Dodik , një njeri që dëshiron ta theksojë aq shumë lidhjen e tij me Putinin saqë në vitin 2023 i dha atij një çmim të lartë. Në fund të viteve 1990 dhe fillim të viteve 2000, karriera politike e Dodikut u shënua nga përpjekjet për ta përafruar Republikën Serbe me vlerat dhe institucionet demokratike perëndimore.
Në vitin 1998, ai u shfaq si një udhëheqës reformist në Republikën Srpska, duke fituar mbështetjen perëndimore për pikëpamjet e tij të moderuara. Ai u vlerësua për njohjen e gjenocidit të kryer nga ushtria serbe e Bosnjës në Srebrenicë në vitin 1995 dhe për kundërshtimin e tij ndaj nacionalistëve të kohës së luftës.
Një qasje e tillë i solli atij mbështetjen e Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Evropës, gjë që çoi në emërimin e tij si kryeministër i Republika Srpska. Megjithatë, pasi humbi pushtetin në vitin 2001, Dodik u rikthye në skenën politike në vitin 2006 me një axhendë të theksuar nacionaliste dhe pro-ruse.
Edhe pse Dodik ka provuar të jetë një oportunist politik, radikalizimi i tij dhe lidhja e ngushtë me Kremlinin janë të rrënjosura në dy ngjarje të jashtme: njohja e shkëputjes së Kosovës nga Perëndimi në vitin 2008 dhe përpjekjet e Sarajevës dhe shumë vendeve perëndimore për të centralizuar Bosnjën në një mënyrë që nuk parashikohet shprehimisht në Marrëveshjet e Paqes të Dejtonit të vitit 1996.
Për Dodikun dhe shumë serbë, si në Bosnjë ashtu edhe në Serbi, zgjerimi i fuqive të Sarajevës pas njohjes së Kosovës shkoi përtej frymës dhe shkronjës së Dejtonit, i cili e mbajti Bosnjën e pasluftës të bashkuar duke premtuar të ruante ekuilibrin midis tre kombeve përbërëse. Ato janë themelimi i institucioneve shtetërore, siç janë komanda e bashkuar ushtarake dhe Shërbimi Kufitar i BiH-së, të cilat u formuan me vendime të përfaqësuesit të lartë përmes të ashtuquajturave “pushtetet e Bonit”, të konsideruara superiore ndaj dy entiteteve – Republikës Srpska dhe Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës.
Kompetencat e Bonit, të cilat nuk u përmendën në tekstin e Dejtonit, i dhanë përfaqësuesit të lartë mundësinë për të imponuar ligje dhe për të shkarkuar zyrtarë pa pëlqimin e të gjithë popujve përbërës të BiH, gjë që shumë serb të Bosnjës e konsiderojnë në kundërshtim me vetë thelbin e Dejtonit.
Pikërisht në këtë kontekst, Kremlini e inkurajon Dodikun të kundërshtojë lëvizjet “anti-Dejton” të Sarajevës dhe Përfaqësuesit të Lartë duke intensifikuar kërcënimet për shkëputje, duke u tërhequr nga institucionet shtetërore që u formuan “jashtë Dejtonit” dhe duke refuzuar fuqitë e Bonit të Përfaqësuesit të Lartë. Për shkak të sjelljes së tij impulsive dhe retorikës së rrezikshme, dhe duke marrë parasysh numrin e vogël të partnerëve dhe aleatëve, Dodik është pothuajse tërësisht i varur nga Moska.
Në shkurt, një gjykatë shtetërore e dënoi Dodikun me burg për injorimin e vendimeve të përfaqësuesit të lartë, duke shkaktuar krizën më të madhe të Bosnjës që nga lufta, një krizë që mund të destabilizojë të gjithë rajonin.
Dodik është një lojtar rus, jo serb?
Inkurajimi i Kremlinit për ndërmjetësin e saj Dodik nuk vjen në një kohë më të keqe për Presidentin serb Aleksandar Vuçiç, i cili shpesh thekson se Serbia “respekton integritetin territorial të Bosnjës dhe Hercegovinës dhe integritetin e Republika Srpska brenda BiH”.
Fakti që Dodik vendosi të veprojë pikërisht tani hedh poshtë tezën e thjeshtuar se ai është njeriu i Vuçiçit në Bosnjë dhe Hercegovinë. Qeveria serbe është nën një presion të madh të brendshëm për shkak të protestave në shkallë të gjerë të shkaktuara nga korrupsioni dhe pakujdesia e dyshuar gjatë ndërtimit të një projekti kinez të infrastrukturës, gjë që çoi në shembjen e tendës së një stacioni hekurudhor në qytetin e dytë më të madh të Serbisë, duke vrarë 15 persona.
Për më tepër, megjithëse thuhet se Vuçiç i ka mirëpritur privatisht sanksionet e SHBA-së në fund të administratës Biden që synonin largimin e Gazpromneft të Rusisë nga pronësia e kompanisë serbe të naftës NIS, Moska ka refuzuar të heqë dorë nga kontrolli dhe duket e gatshme të sakrifikojë ekonominë serbe, duke pasur parasysh se bankat e huaja po fillojnë të tërheqin bashkëpunimin me NIS.
Vuçiç, një politikan i aftë që e bazon një pjesë të madhe të legjitimitetit të tij të brendshëm në zhvillimin ekonomik të Serbisë, vështirë se do ta inkurajonte Dodikun të ndërmerrte hapa kaq të rrezikshëm pikërisht në momentin kur toka po i rrëshqet nga këmbët.
Kjo krizë ekonomike që po afron i ka rrënjët në varësinë e Serbisë nga energjia ruse dhe shitjen e një pjese të madhe të aksioneve të NIS te Gazpromneft në vitin 2008, përpara se Vuçiç të vinte në pushtet.
Sjellja e Dodikut mbart të gjitha shenjat e ndikimit rus. Më 1 prill, ai udhëtoi për në Moskë për t’u takuar me Putinin, ku deklaroi se Moska nuk është vetëm garantuese e Dejtonit, por se Rusia do të mbështesë shfuqizimin e institucioneve ndërkombëtare në BiH, veçanërisht të Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë.
Dodik gjithashtu duket se po lobon tek administrata Trump që të heqë ndalimin e hyrjes, me sa duket duke besuar se përpjekjet e tyre për t’u afruar me Moskën mund t’i japin Putinit një mjet për të destabilizuar më tej Bosnjën.
Në këtë kontekst, administrata Trump duhet t’ia bëjë të qartë Moskës se çdo zgjidhje për luftën në Ukrainë dhe një riangazhim serioz me Shtetet e Bashkuara të Amerikës duhet të shoqërohet me përmbajtjen e rolit konstruktiv të Dodikut dhe Rusisë në përafrimin e Bosnjës dhe Hercegovinës me shkronjën dhe frymën e Dejtonit. Ballkani është shumë i rëndësishëm për sigurinë evropiane, dhe ndoshta për rendin ndërkombëtar, që SHBA-të thjesht të bien dakord me lojërat ruse në këtë “front të dytë” pa marrë përfitimet e duhura në këmbim.
Një marrëveshje për Ukrainën që injoron Bosnjën dhe Ballkanin do të rezultonte në mbajtjen nga Putini të të gjitha fitimeve të tij të mëparshme, dhe do të vazhdonte e inkurajonte paqëndrueshmëri të re në të gjithë Ballkanin.
NATO dhe misioni i saj EUFOR në BiH e kanë bërë të ditur se janë të gatshëm të parandalojnë destabilizimin e vendit. Dhe nëse Dodiku do të sfidonte si Perëndimin ashtu edhe Vuçiçin duke shpallur pavarësinë e RS-së, ata padyshim do të reagonin dhe do të rinovonin kornizën e Dejtonit që korrespondon me interesat legjitime të të tre kombeve përbërëse.
Kjo do t’i lejonte Vuçiçit të çlirohej të paktën pjesërisht nga përqafimi rus dhe përpjekjet e rreme të Moskës për ta paraqitur veten si mik të popullit serb.
Me fjalë të tjera, nëse Dodik do t’i realizonte kërcënimet e tij, kjo krizë, si shumë të tjera, mund të përfaqësonte jo vetëm një sfidë, por edhe një mundësi, dhe një mundësi e tillë nuk duhet humbur, përfundon analiza e CEPA-s .
