Trashëgimia e Ursula von der Leyen si Presidente e Komisionit Evropian do të përballet me një sfidë të madhe këtë javë, kur Gjykata Evropiane e Drejtësisë të vendosë mbi mesazhet sekrete që ajo shkëmbeu me drejtorin e një kompanie farmaceutike që arriti një marrëveshje vaksine prej një miliard eurosh me Brukselin.
Në një vendim që mund të përcaktojë reputacionin e saj, Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian do të vendosë nëse Komisioni shkeli rregullat e transparencës duke refuzuar të publikojë përmbajtjen e komunikimeve të saj me tekstin ekzekutiv të Pfizer, Albert Bourla.
Vendimi që do të merret të mërkurën, i njohur si “Pfizergate”, do të ketë pasoja të gjera për mënyrën se si zyrtarët e lartë të Bashkimit Evropian kryejnë punët pas dyerve të mbyllura dhe mund të hedhë hije mbi mandatin e dytë pesëvjeçar të Von der Leyen si kryetare e Komisionit, i cili filloi më 1 dhjetor.
A janë mesazhet SMS një dokument zyrtar?
Ndërsa Komisioni përpiqet të ruajë rëndësinë e tij në një mjedis me retorikë nacionaliste në rritje brenda BE-së, ai është përballur tashmë me kritika për tendencën e tij për të centralizuar pushtetin dhe për mosrespektimin e angazhimeve të fokusuara në mjedis.
Thelbi i çështjes është nëse mesazhet me tekst duhet të konsiderohen dokumente dhe për këtë arsye të përshtatshme për publikim në emër të transparencës. Ndërsa aktivistët dhe shumë vëzhgues të jashtëm argumentojnë se ata duhet të trajtohen si çdo formë tjetër e komunikimit zyrtar kur bëhet fjalë për zbatimin e politikave, Komisioni nuk është dakord.
Rasti është ligjërisht i vështirë për Von der Leyen sepse ajo jo vetëm që miratoi personalisht marrëveshjen më të madhe të vaksinës së BE-së, me vlerë miliarda euro, por edhe kryeson institucionin e ngarkuar me zbatimin e ligjit të BE-së, duke përfshirë parimet e transparencës dhe llogaridhënies.
Nëse gjykata vendos kundër saj, kjo mund të shërbejë si një armë politike për një gamë të gjerë kritikësh të saj. Do të ishte gjithashtu një turp i madh duke pasur parasysh se kanë kaluar vetëm disa muaj që kur ajo u zotua publikisht se do të mbronte standardet e transparencës, efikasitetit dhe ndershmërisë në mandatin e saj të dytë.
“Ky vendim gjykate mund të shënojë një pikë kthese për transparencën në BE. Kur bëhet fjalë për vendime kyçe, veçanërisht ato që ndikojnë në shëndetin publik, sekreti duhet të shmanget”, tha Shari Hinds, zyrtare e politikave të BE-së në organizatën joqeveritare Transparency International.
Çështja u ngrit nga The New York Times
Çështja u ngrit nga gazeta The New York Times, e cila paditi Komisionin në vitin 2022 për vendimin e tij për të mos publikuar mesazhet. Ekzistenca e mesazheve u zbulua në një intervistë me The New York Times në prill 2021, në të cilën Bourla e përshkroi komunikimin e tyre si ndërtim të një “besimi të thellë” që lehtësoi negociatat për një kontratë të rëndësishme vaksine.
Kjo marrëveshje u finalizua në maj 2021 dhe përfshinte angazhimin e BE-së për të blerë deri në 1.8 miliardë doza të vaksinës COVID-19 të Pfizer-BioNTech, deri më tani më e madhja nga të gjitha kontratat e nënshkruara nga Brukseli. Ai parashikoi dorëzimin e 900 milionë dozave të porositura deri në vitin 2023, me mundësinë për të porositur edhe 900 milionë doza të tjera.
Avokati i Popullit Evropian përcaktoi në vitin 2022 se vendimet e Komisionit Evropian mbi mesazhet e kontestuara përfaqësojnë menaxhim të keq. Emily O’Reilly, e cila shërbeu si avokate e popullit nga viti 2013 deri në vitin 2025, e quajti këtë një “thirrje zgjimi” për institucionet e BE-së.
Ajo tha se transparenca kishte rënë ndjeshëm gjatë qeverisjes së Von der Leyen. Ajo ishte veçanërisht kritike ndaj vetë Von der Leyen, duke e akuzuar presidenten e Komisionit në një intervistë me Politico vitin e kaluar për krijimin e një kulture të “mbajtjes së informacionit” për arsye politike.
Ajo kritikoi gjithashtu mungesën e Von der Leyen në seancën e vetme dëgjimore të mbajtur deri më tani në këtë çështje: “I vetmi person që mund të na kishte thënë gjithçka nuk ishte i pranishëm.”
Komisioni njoftoi se “nuk e mohoi kurrë shkëmbimin e mesazheve me drejtorin ekzekutiv të Pfizer. Në atë kohë, kur bota po kalonte një pandemi të rëndë, shumë udhëheqës kontaktonin rregullisht drejtuesit ekzekutivë të kompanive farmaceutike”. Shkëmbimi i mesazheve nuk do të thotë se kontratat u negociuan në atë nivel, shtoi Komisioni Evropian.
“Transparenca është me rëndësi të madhe për Komisionin dhe Von der Leyen”
Komisioni deklaroi se “transparenca është me rëndësi të madhe për Komisionin dhe Presidenten von der Leyen” dhe se “është bërë përparim i konsiderueshëm vitet e fundit” në aspektin e “hapjes, llogaridhënies dhe komunikimit të qartë”.
Gjyqtarët e nivelit më të ulët në të njëjtën gjykatë të BE-së kanë vendosur tashmë kundër vendimit të Komisionit për të redaktuar pjesë të mëdha të kontratës së vaksinës përpara se ta bënte atë të disponueshme, gjë që ekzekutivi e justifikoi duke mbrojtur privatësinë e punonjësve dhe interesat tregtare të kompanive.
Tilly Metz, një nga pesë eurodeputetet e Gjelbra që e çuan çështjen në gjykatë, pyeti se kush ose çfarë qëndronte pas ngurrimit të Von der Leyen për të ndarë informacion: “Ajo po merr këshilla të këqija. Nëse doni që publiku të ketë besim te politikanët dhe te ajo që bëjnë ata, duhet t’i kushtoni vëmendje transparencës.”
Edhe pse ajo pranoi se kriza shëndetësore me covid-19 ishte një “situatë krejtësisht e re” që çoi në bashkëpunimin e Komisionit me industrinë, ajo beson se Von der Leyen nuk ka nxjerrë mësimet e duhura nga pandemia. Në çështjen që do të vendoset të mërkurën, gjykata mbajti një seancë dëgjimore në Luksemburg në nëntor. Dhoma e Madhe e gjykatës tregoi se ishte skeptike ndaj refuzimit të Komisionit për të publikuar mesazhet.
Pas vitesh pasigurie edhe rreth ekzistencës së mesazheve, avokatët e Komisionit më në fund e pranuan ekzistencën e tyre. Kjo shkaktoi të qeshura tek të pranishmit, por edhe padurim tek gjyqtarët. “Ne nuk e mohojmë që mesazhet ekzistojnë”, tha avokati i Komisionit, Paolo Stancanelli, në mes të seancës dëgjimore.
Avokati i Komisionit mohoi rëndësinë e tyre, duke thënë se ata do t’i kishin ruajtur ato dhe potencialisht do t’i kishin bërë të disponueshme nëse do të kishin lidhje me negociatat e kontratës me Pfizer.
Gjyqtarët treguan shenja acarimi, pasi Komisioni dështoi vazhdimisht të shpjegonte se si vendos se çfarë është e rëndësishme dhe çfarë jo, duke ngritur pyetje mjeko-ligjore të cilave një zyrtar i Komisionit nuk mund t’u përgjigjej: A e pyetën Von der Leyen drejtpërdrejt në lidhje me mesazhet? A ia kontrolluan telefonin apo faturat? A e morën në pyetje menaxherin e saj të zyrës?
Ende nuk e dimë çfarë i ndodhi telefonit të Von der Leyen
Pas më shumë se tre orësh shqyrtimi, gjyqtarët kritikuan ashpër përgjigjet dhe qëndrimin e Komisionit ndaj kërkesës së The New York Times. Një nga gjyqtarët, José Martín y Pérez de Nanclares, tha se dega ekzekutive nuk kishte shpjeguar pse nuk mund t’i ndanin mesazhet.
Bondine Kloostra, një avokate për The New York Times, tha se ishte “shumë zhgënjyese sa i papërgatitur” ishte përfaqësuesi i Komisionit gjatë seancës dëgjimore: “Ende nuk e dimë se çfarë ndodhi me telefonin e Von der Leyen dhe nëse mesazhet u shkëmbyen nëpërmjet një laptopi apo ndonjë pajisjeje tjetër”.
Presioni mbi Von der Leyen po rritet pavarësisht këtij rasti. Zyra e Prokurorit Publik Evropian, përgjegjëse për hetimin e krimeve të rënda financiare kundër interesave financiare të BE-së, konfirmoi se po heton Komisionin për mënyrën se si e ka trajtuar prokurimin e vaksinës.
Në mars, Kryeprokurorja Evropiane Laura Codruța Kövesi konfirmoi se zyra e saj kishte pyetur së fundmi zyrtarët e Komisionit në lidhje me mënyrën se si u zhvilluan negociatat për vaksinën.
