Deutsche Welle
Një grup ministrash të jashtëm të shteteve anëtare të BE-së hapën rrugën për një gjykatë të posaçme ndërkombëtare, subjekti i së cilës do të jetë agresioni rus kundër Ukrainës. Gjykata e planifikuar duhet të gjykojë burrështetasit përgjegjës për luftën.
Në një takim në qytetin Lviv të Ukrainës perëndimore, Ukraina dhe aleatët e saj dhanë sinjalin fillestar për krijimin e një gjykate të posaçme ndërkombëtare për sulmin rus ndaj Ukrainës. Përgatitjet për themelimin e asaj gjykate janë bërë tashmë nga Këshilli i Evropës, sipas një deklarate të përbashkët të publikuar nga Ministria e Punëve të Jashtme e Ukrainës.
Të premten, 30 ministra të punëve të jashtme, përfshirë ministrin e ri të jashtëm gjerman, Johann Wadeful, erdhën në Ukrainë për të nënshkruar deklaratën.
Ky vendim mund të interpretohet si një sinjal për Presidentin rus Vladimir Putin, i cili në të njëjtën kohë në Moskë shënoi përvjetorin e fitores së Bashkimit Sovjetik ndaj Gjermanisë naziste në Luftën e Dytë Botërore me një paradë ushtarake, dhe me atë rast e justifikoi përsëri sulmin ndaj Ukrainës.
Tribunali duhet të gjykojë “krimin e agresionit”
Tribunali do të “sigurojë që autorët kryesorë të agresionit kundër Ukrainës të sillen para drejtësisë”, tha shefja e diplomacisë së Bashkimit Evropian, Kaya Callas. Ajo shtoi se lufta ruse në epokën e informacionit është e dokumentuar mirë dhe “nuk ka vend për pandëshkueshmëri”.
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ndërhyri nëpërmjet videos dhe tha se është detyrë morale e Evropës ta mbajë Rusinë përgjegjëse për luftën.
Gjykata duhet të punojë nën Këshillin e Evropës, i cili u krijua pas Luftës së Dytë Botërore kryesisht për të mbrojtur të drejtat e njeriut. Selia e tribunalit duhet të jetë në Hagë, Holandë, ku ndodhen tashmë disa organizata ligjore ndërkombëtare. Vendimet do të shpalleshin edhe në mungesë të të pandehurit. Është planifikuar të punësohen 15 gjyqtarë, të cilët do të kenë një mandat prej nëntë vitesh secili. Bashkimi Evropian i ka vlerësuar kostot në afërsisht një miliard euro.
Gjykata Ndërkombëtare Penale është në fakt përgjegjëse për krimet e luftës në të gjithë botën. Në rastin e Ukrainës, nuk mund të aktivizohet, sepse është një parakusht që të dyja palët në konflikt të jenë nënshkruese të Statutit të Romës dhe protokollit shtesë.
Shtetet e Bashkuara u tërhoqën nga rrethi i vendeve që mbështesnin establishmentin.
Vendet që mbështesin krijimin e tribunalit përfshijnë Australinë, Norvegjinë, Lihtenshtajnin, Britaninë e Madhe, Kosta Rikën dhe Guatemalën. Pas rikthimit të Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë, Shtetet e Bashkuara tërhoqën mbështetjen e tyre.
Ministri i Jashtëm polak, Radoslav Sikorski, i tha DW se tërheqja e mbështetjes së SHBA-së për krijimin e gjykatës “është një nga një sërë lëshimesh që administrata e re amerikane po i bën Vladimir Putinit”. Ai shtoi se ende nuk mund të dallohet asnjë lëshim nga Putini. Sikorsky shpreson që Trump tani do të “nxjerë përfundimet e duhura” prej saj.
Ministri i Jashtëm gjerman, Wadeful, tha në bisedën e tij të parë me homologun e tij amerikan, Mark Rubio, se do të avokojë që Uashingtoni të kthehet në rrethin e mbështetësve të themelimit të gjykatës. Ai theksoi se “është një shenjë e mirë që një pjesë e madhe e botës së lirë dhe ato vende që mbështesin rendin e bazuar në rregulla, tani kanë ndërmarrë hapa për të krijuar atë institucion”.
Çfarë thonë ekspertët?
Edhe para këtij vendimi politik, ekspertët diskutuan fushëveprimin dhe kufizimet e mundshme të një gjykate të tillë. “Tribunali i posaçëm nuk do ta gjykojë Vladimir Putinin në mungesë për sa kohë që ai është president i Rusisë”, konfirmoi një përfaqësues i Bashkimit Evropian në një konferencë shtypi në Bruksel më 10 prill. E njëjta gjë vlen edhe për kryeministrin Mihail Mishustin dhe ministrin e jashtëm Sergey Lavrov.
Gleb Boguš nga Instituti për të Drejtën Penale Gjermane dhe Ndërkombëtare të Universitetit të Këlnit kritikon pikërisht këtë qëndrim, i cili në fakt konfirmon imunitetin e elitës shtetërore ruse – për sa kohë që ata janë në detyrë.
Vendimi për t’i dhënë imunitet Putinit, argumenton Bogush, dërgon një mesazh të rrezikshëm që mund të interpretohet si një thirrje për të injoruar urdhrin për arrestimin e Putinit të lëshuar nga Gjykata Ndërkombëtare Penale (GJPN).
Sipas planit për tribunalin, një aktakuzë mund të përgatitet bazuar në hetimet kundër Putinit, Lavrovit dhe Mishustinit. Megjithatë, derisa të hiqet imuniteti, nuk mund të ngrihen akuza dhe as nuk mund të lëshohet një urdhër arresti.
Korniza institucionale është përgatitur
Megjithatë, Këshilli i Evropës beson se “formula e gjetur për prokurorinë speciale do të jetë e mjaftueshme për të siguruar llogaridhënien dhe për të luftuar pandëshkueshmërinë”. Përfaqësuesit e saj theksojnë se e drejta ndërkombëtare po zhvillohet pavarësisht pengesave dhe se “imuniteti personal nuk është një licencë e përgjithshme për pandëshkueshmëri”.
Plani për formimin e një gjykate të posaçme u hartua nga një grup ekspertësh kryesorë ligjorë që nga viti 2023 dhe u prezantua në mars të vitit 2025. Ai përfshin marrëveshjen midis Ukrainës dhe Këshillit të Evropës, statutin, si dhe marrëveshjen për menaxhimin e gjykatës.
Kievi do t’ia paraqesë gjykatës rezultatet e hetimeve të tij dhe do të merren në konsideratë provat e mbledhura nga Qendra Ndërkombëtare për Kërkime mbi Pushtimin Rus të Ukrainës (ICPA) në Hagë. ICPA u krijua me mbështetjen e Komisionit Evropian dhe përbëhet nga prokurorë kombëtarë të përzgjedhur.
Këshilli i Evropës është zgjedhur si institucioni nën kujdesin e të cilit do të veprojë gjykata. Kombet e Bashkuara ishin jashtë diskutimit, sepse Rusia, e cila ka të drejtën e vetos në atë organ, do ta bllokonte një projekt të tillë në Këshillin e Sigurimit.
Nëse arrihet një shumicë prej dy të tretash në Këshillin e Evropës në favor të fillimit të punës së gjykatës, do të pasojë ratifikimi në shumë parlamente të shteteve anëtare, gjë që mund të zgjasë me muaj. “Nuk mund të priten masa të shpejta në luftë”, thotë Gleb Bogush. Sipas tij, rryma të caktuara politike në vende të ndryshme mund ta shohin gjykatën si një përshkallëzim të konfliktit ose si një hap që i vështirëson negociatat. “Kjo mund ta ngadalësojë ndjeshëm procesin ose ta ndalojë atë krejtësisht”, përfundon ai.
