Sipas të dhënave më të fundit nga Banka Botërore, Polonia ia ka arritur Japonisë për sa i përket PBB-së për frymë, të rregulluar për fuqinë blerëse, dhe tani është në rrugën e duhur për ta tejkaluar atë. PBB-ja për frymë e Polonisë është 49,464 dollarë, ndërsa ajo e Japonisë është 50,206 dollarë. Për krahasim, Mbretëria e Bashkuar ka 58,906 dollarë. Kjo shifër tregon se sa shumë është transformuar ekonomia polake gjatë dy dekadave të fundit.
Njëzet vjet më parë, Polonia kishte vetëm 48 përqind të PBB-së mesatare për frymë të Bashkimit Evropian. Sot, kjo shifër është rritur në 82 përqind, duke u barazuar me Portugalinë. Ekonomia polake është dyfishuar në madhësi në 20 vitet e fundit, me një rritje që ishte më e shpejtë se çdo fqinj i saj në Evropën Qendrore dhe dyfishi i mesatares së OECD-së.
Rritja mesatare vjetore e PBB-së polake nga viti 1996 deri në vitin 2024 ishte 3.88 përqind, me një rekord prej 7.1 përqind në vitin 2007. Në të njëjtën periudhë, shkalla e papunësisë ra nga mbi 20 përqind në vetëm 2.6 përqind – dukshëm nën mesataret e Bashkimit Evropian (5.8 përqind) dhe eurozonës (6.2 përqind). Rritja prej 3.4 përqind pritet në vitin 2025, e nxitur nga reformat dhe investimet e nxitura nga fondet evropiane.
Suksesi ekonomik i Polonisë është një nga më mbresëlënësit në Evropë në 30 vitet e fundit. Nga një vend i varfër post-socialist që po kalonte një tranzicion të vështirë në vitet ’90, Polonia është rritur në një nga ekonomitë më dinamike në BE.
E gjitha filloi me Solidaritetin dhe “terapinë e shokut”
Që kur Polonia kaloi në sistemin shumëpartiak dhe hodhi poshtë sistemin ekonomik socialist, është bërë përparim i jashtëzakonshëm. Një Poloni shumëpartiake dhe kapitaliste u krijua nën udhëheqjen e sindikatës Solidariteti, e cila u shndërrua në një lëvizje dhe më pas në një parti dhe në fituesin e Çmimit Nobel për Paqen, Lech Walęsa.
Reformat ekonomike dhe politike u iniciuan menjëherë me qëllim largimin nga socializmi dhe sundimi njëpartiak sa më shpejt të ishte e mundur. Që në vitin 1989, u krijua një plan për të ashtuquajturën “terapi shoku”, një sërë politikash ekonomike të prezantuara me qëllimin për të shkaktuar një tranzicion të papritur nga socializmi në kapitalizëm, të quajtur “Plani Balcerowicz” sipas Ministrit të atëhershëm të Financave.
Falimentimi i kompanive shtetërore, të cilat deri atëherë ishin mbajtur gjallë pavarësisht nëse ato ishin produktive, fitimprurëse dhe të qëndrueshme, u bë i mundur. Financimi i deficitit të buxhetit të shtetit duke emetuar para të reja nga banka qendrore është i ndaluar. Kreditë preferenciale për kompanitë shtetërore u hoqën dhe norma e interesit u lidh me inflacionin.
Rritja e pagave që tejkalonte inflacionin, i cili tejkalonte 200 përqind atë vit, ishte e ndaluar. Qytetarët dhe kompanitë e huaja lejohen të investojnë në Poloni dhe të transferojnë lirisht fitimet jashtë vendit. Monedha kombëtare është konvertuar në një monedhë të tregtueshme lirisht në tregun ndërkombëtar. Institucionet financiare ndërkombëtare nga Perëndimi, Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) dhe Banka Botërore gjithashtu ndihmuan.
Dy vitet e para pas “terapisë së shokut” u pasuan nga një krizë e madhe, por rritja e PBB-së u rikthye në vitin 1992. Deri në vitin 1995, vendi ishte rikthyer tashmë në nivelin e tij para reformës. Që atëherë, ekonomia është rritur shumë më shpejt se në vendet e zhvilluara të Evropës Perëndimore, dhe në vitin 2003, Polonia iu bashkua BE-së.
Është i vetmi shtet anëtar i BE-së që i shpëtoi krizës së vitit 2008 dhe një nga të paktët në botë (përveç të varfërve). PBB-ja për frymë e rregulluar për ndryshimet e çmimeve ishte një e treta e asaj të Gjermanisë në vitin 1995 dhe dy të tretat në vitin 2021.
Sot, Polonia është një pjesë e domosdoshme e ekonomisë së BE-së dhe një fuqi industriale në zhvillim. Ndërsa në BE pjesa e punëtorëve industrialë (përfshirë sektorin e ndërtimit) ka rënë vazhdimisht, nga 34 përqind në vitin 1991 në 25 përqind në vitin 2019, Polonia ka arritur ta ruajë sektorin industrial. Ka një përqindje më të lartë të punëtorëve industrialë sesa Kina.
Eksportet nuk varen vetëm nga një industri, sepse ekonomia e Polonisë është shumë e diversifikuar. Pikërisht për këtë arsye është shumë rezistent ndaj goditjeve të jashtme. Pajisjet elektronike përbëjnë afërsisht 10 përqind të eksporteve, makineritë dhe pajisjet mekanike 15 përqind, produktet metalike 10 përqind, produktet farmaceutike 5 përqind, produktet plastike 7 përqind, etj. Automobilat dhe pjesët e automobilave, autobusët, anijet dhe mjetet e tjera të transportit gjithashtu përbëjnë 10 përqind të eksporteve. Përqindjet mund të ndryshojnë pak nga viti në vit, ose për shkak të klasifikimeve të ndryshme, por në përgjithësi, eksportet e produkteve janë shumë të larmishme.
Investime të mëdha dhe një klimë e shëndetshme ekonomike
Faktorët kryesorë të rritjes përfshinin hyrjen në Bashkimin Evropian në vitin 2004, sasi të mëdha fondesh evropiane, politikë monetare të qëndrueshme dhe reforma strukturore të suksesshme. Ekziston gjithashtu një treg i konsiderueshëm prej mbi 36 milionë njerëzish.
Që nga anëtarësimi në BE në vitin 2004, Polonia ka tërhequr deri në 170 miliardë euro fonde neto nga fondet evropiane. Kjo është më shumë se 2 përqind e PBB-së që investohet drejtpërdrejt çdo vit në zhvillimin e infrastrukturës, arsimit, sipërmarrjes dhe shërbimeve publike. Një klimë mbështetëse biznesi, fuqia punëtore më e lirë dhe stabiliteti politik kanë tërhequr më tej investitorë të huaj. Sipas të dhënave nga Konferenca e Kombeve të Bashkuara për Tregti dhe Zhvillim (UNCTAD), flukset e investimeve të huaja direkte në Poloni arritën një nivel rekord prej 24.8 miliardë dollarësh në vitin 2021, dhe 83 përqind më shumë se para pandemisë në vitin 2020.
Një shembull suksesi është veterineri Oliwier Teodorowski nga Katovica. Familja e tij hapi një klinikë pas rënies së komunizmit dhe ai dhe vëllai i tij tani drejtojnë tre klinika moderne, njëra prej të cilave madje është në Varshavë. “Pa paratë evropiane, kjo nuk do të kishte qenë e mundur. Ne morëm nëntë grante me vlerë 10 milionë euro”, tha Teodorowski. “Falë printerëve 3D, unë mund të planifikoj me saktësi procedurat neurokirurgjikale te kafshët shtëpiake, dhe klientët vijnë nga vende të largëta si Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar”, shton ai.
Asetet kryesore të Polonisë janë vendndodhja e saj strategjike, popullsia e madhe, anëtarësimi në Bashkimin Evropian, stabiliteti ekonomik, fuqia punëtore e arsimuar dhe financat publike të qëndrueshme. Sektori bankar është i qëndrueshëm dhe, përveç tregut të hapur, BE-ja ka nënshkruar 37 marrëveshje dypalëshe tregtare dhe investimesh me vende të tilla si Irani, Bangladeshi, Kili, Argjentina, Kanadaja dhe të tjera.
Lidhja e trafikut me Gjermaninë dhe vendndodhja gjeografike në zemër të Evropës u mundësojnë kompanive të furnizojnë një treg të madh nga Polonia në një periudhë të shkurtër kohore dhe me kosto të ulët. Tradicionalisht është një vend fiskalisht i përgjegjshëm, me borxh publik më pak se 50 përqind të PBB-së, dhe popullsia është më pak e borxhlitur sesa në vendet e tjera të BE-së.
Investitorët e huaj më shpesh përmendin ngadalësinë e burokracisë shtetërore (kostoja dhe koha për të filluar një biznes është më e lartë se në Kroaci) dhe lëvizshmërinë e ulët të fuqisë punëtore si probleme.
Japonia është në stanjacion.
Pas dekadash rritjeje spektakolare që kulmuan në vitet 1980, Japonia e gjeti veten në “dekadat e humbura” – një periudhë rritjeje të ulët, deflacioni dhe sfidash demografike. Popullsia në plakje dhe rënia e nivelit të lindjeve po i vënë një barrë të rëndë ekonomisë japoneze. Fuqia punëtore po zvogëlohet dhe përqindja e njerëzve mbi 65 vjeç tashmë përbën pothuajse 30 përqind të popullsisë.
Pavarësisht standardeve të larta teknologjike dhe markave globale, rritja e PBB-së japoneze ka mbetur e ngadaltë. Inflacioni ka qenë shumë i ulët për një kohë të gjatë dhe normat e interesit afër zeros. Edhe pse ka pasur një rimëkëmbje të lehtë vitet e fundit, fuqia reale blerëse është në stanjacion dhe shumë familje po ndiejnë një rënie në standardin e tyre të jetesës.
Japonia është në stanjacion ekonomik për shkak të një kombinimi të një popullsie në plakje, një rënieje të numrit të njerëzve në moshë pune dhe inflacionit kronikisht të ulët që ka penguar konsumin dhe investimet për vite me radhë. Edhe pse ka një nivel të lartë zhvillimi teknologjik, produktiviteti i punës në Japoni mbetet prapa Perëndimit dhe shumë biznese të vogla nuk janë dixhitalizuar ose modernizuar. Vendi ka gjithashtu një politikë jashtëzakonisht të mbyllur për imigracionin dhe po përpiqet të kompensojë mungesën e fuqisë punëtore, ndërsa borxhi i saj publik, më i larti midis vendeve të zhvilluara, kufizon hapësirën për investime të reja.
Ekonomikisht i barabartë me vendet kryesore
Në të njëjtën kohë, Polonia, me mbështetjen e fortë të SHBA-së, BE-së dhe reformave të veta, po bëhet një pikë kyçe në politikën evropiane të sigurisë, ekonomisë dhe energjisë. Afërsia e saj me Ukrainën dhe partneriteti i fortë me Perëndimin e kanë rritur më tej rëndësinë e saj strategjike dhe kanë tërhequr investime të reja.
Përveç kësaj, Polonia ka një nga shpërndarjet më të barabarta të të ardhurave në Evropë. Koeficienti i saj Gini është 30.5, që është më i favorshëm se ai i Japonisë (32.1), Britanisë së Madhe (35.6) dhe dukshëm më i mirë se ai i SHBA-së (41.4).
Vendi, i cili në vitet 1990 mbante ende barrën e rëndë të tranzicionit post-socialist, sot është ekonomikisht i barabartë me anëtarët e G7-ës. Polonia jo vetëm që e ka arritur Japoninë, por është bërë edhe një shembull për vendet e tjera post-socialiste se me një kombinim reformash, fondesh evropiane dhe mbështetjeje ndërkombëtare, është e mundur të transformohet plotësisht ekonomia.
