Në dekadat e fundit, BE-ja është përballur me sfida demografike gjithnjë e më serioze që kërcënojnë qëndrueshmërinë e ekonomive dhe sistemeve të saj sociale.
Të dhënat e Eurostat treguan se shkalla e fertilitetit ka rënë në nivele rekord, ndërsa në të njëjtën kohë përqindja e popullsisë së moshuar dhe hendeku midis nevojave të tregut të punës dhe rezistencës ndaj imigracionit po rriten.
Rënia e shkallës së lindjeve
Në vitin 2023, në BE lindën 3.67 milionë fëmijë; rreth 5.4% më pak se në vitin 2022 dhe më e ulëta që nga fillimi i statistikave në vitin 1961. Shkalla e fertilitetit ishte 1.38 lindje të gjalla për grua, shumë nën nivelin prej 2.1 të nevojshëm për riprodhim të thjeshtë (harta më poshtë).
Normat më të ulëta u regjistruan në Maltë (1.06) dhe Spanjë (1.12), dhe më të lartat në Bullgari (1.81) dhe Francë (1.66). Në Kroaci ishte 1.47.
Mosha mesatare e grave në lindjen e fëmijës së tyre të parë në BE ishte 29.8 vjeç – më e ulëta në Bullgari (26.9) dhe më e larta në Itali (31.8). Ky trend i shtyrjes së mëmësisë po zvogëlon numrin e përgjithshëm të fëmijëve që gratë kanë gjatë jetës së tyre.
Plakja e popullsisë
Popullsia në plakje po vendos një barrë shtesë në pamjen demografike të BE-së. Kjo ngarkesë mund të shprehet përmes të ashtuquajturit raport varësie nga mosha — i cili përfaqëson përqindjen e personave mbi 65 vjeç në raport me numrin e personave në moshë pune të moshës 15 deri në 64 vjeç. Në fillim të vitit 2024, indeksi për BE-në ishte 33.9%, që do të thotë se kishte rreth 34 të moshuar për çdo 100 persona në moshë pune. Raportet më të ulëta u regjistruan në Luksemburg (21.7%) dhe Irlandë (23.6%), dhe më të lartat në Itali (38.4%) dhe Portugali (38.2%).
Në Kroaci ishte 37.5%. Në vitin 2024, kishte 1.39 punëtorë për pensionist, që është e pamjaftueshme për një sistem të qëndrueshëm pensionesh.
Imigracioni si domosdoshmëri
Duke pasur parasysh rënien e shkallës së lindjeve dhe plakjen e popullsisë, imigracioni po del si një faktor kyç për ruajtjen e fuqisë punëtore dhe rritjen ekonomike në BE.
Në vitin 2022, rreth 5.1 milionë emigrantë erdhën në BE nga vendet jashtë Unionit, më shumë se dyfishi i numrit në vitin 2021. Numrat më të mëdhenj u pritën nga Gjermania (1.6 milionë), Spanja (860,000) dhe Italia (334,000).
Emigrantët kanë një shkallë më të lartë lindjeje
Ndërsa fertiliteti tek gratë e lindura në BE po bie, ato të lindura jashtë BE-së shpesh kanë një shkallë më të lartë fertiliteti, gjë që kontribuon në numrin e përgjithshëm të lindjeve. Kështu, migrimi ndihmon në ruajtjen e ekuilibrit demografik. Në vitin 2023, rreth 23% e fëmijëve të lindur në BE kishin nëna të lindura jashtë vendit të lindjes, duke përfshirë gratë e lindura jashtë Unionit.
Dr. PhD. Teo Matkoviq, nga Instituti për Kërkime Sociale në Zagreb, thotë:
“Politikat cilësore dhe të qëndrueshme të migracionit dhe integrimit janë sigurisht një pjesë e domosdoshme e zgjidhjes, por pa një cilësi të mirë jetese, mbështetje për të rinjtë, familjet dhe plakjen aktive, perspektivat për zhvillim social dhe demografik janë të dobëta.”
Imigracioni si problem
Megjithatë, imigracioni, nga ana tjetër, është një çështje politikisht shumë e ndjeshme.
Në shumë vende të BE-së, e djathta radikale po fiton forcë, kryesisht për shkak të kundërshtimit ndaj imigracionit. Kjo rezistencë shpesh buron nga frika se mbërritja e një numri të madh të të huajve mund të kërcënojë identitetin kombëtar, gjuhën dhe traditat e popullsisë vendase.
Ekzistojnë gjithashtu shqetësime në lidhje me lidhjen e mundshme midis imigracionit dhe një rritjeje të krimit dhe terrorizmit, megjithëse këto lidhje shpesh ekzagjerohen statistikisht – hulumtimet tregojnë se një krim ka pesë herë më shumë gjasa të shfaqet në media nëse kryhet nga një i huaj.
Përveç kësaj, disa qytetarë kanë frikë se konkurrenca më e madhe në tregun e punës mund të çojë në paga më të ulëta dhe kushte pune më të pasigurta.
Dr. PhD. Margareta Gregurović nga Instituti i Migracionit thotë se një anketë e vitit 2024 mbi qëndrimet e qytetarëve kroatë tregon një ndryshim negativ në qëndrimet ndaj emigrantëve, veçanërisht atyre të besimit islam.
“Gjithashtu, të dhënat nga Sondazhi Social Evropian tregojnë një perceptim më të fortë të kërcënimit kulturor të migrantëve midis qytetarëve kroatë, i cili përjetësohet përmes një narrative më të fortë anti-migrante midis aktorëve politikë dhe shoqërorë – në fjalimet dhe diskutimet publike, migrantët dhe dallimet e tyre portretizohen gjithnjë e më shumë si një kërcënim real, ekonomik dhe simbolik kulturor për shoqërinë kroate”, shton ai.
Në tremujorin e katërt të vitit 2024, 124,935 shtetasve të vendeve të treta iu urdhërua të largoheshin nga territori i BE-së , një rritje prej 16.3% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.
Demografia e pafavorshme në jug të BE-së
Edhe pse të gjitha vendet e BE-së përballen me sfida demografike, anëtarët jugorë si Spanja, Italia dhe Kroacia kanë norma më të ulëta lindjeje dhe popullsi më të vjetër sesa ato veriore si Franca, Suedia ose Irlanda.
Këto dallime janë rezultat i një kombinimi faktorësh ekonomikë, kulturorë, socialë dhe institucionalë.
Politikat familjare dhe sociale
Një arsye është fakti që vendet veriore të BE-së, veçanërisht vendet nordike, kanë futur sisteme të fuqishme mbështetjeje sociale, siç janë leja e lehonisë dhe e atësisë, orari fleksibël i punës, kopshtet e subvencionuara dhe lehtësimet tatimore për familjet me fëmijë. Këto masa mundësojnë pajtimin e prindërimit dhe punësimit, veçanërisht për gratë.
Greguroviç thotë se Indeksi i Politikave të Integrimit të Migrantëve (MIPEX) tregon se qasja e Kroacisë ndaj integrimit të emigrantëve (duke përfshirë aksesin në shërbime shëndetësore, ribashkimin familjar, arsimin, etj.) klasifikohet si “barazi në letër”.
“Ashtu si në shumicën e vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore, emigrantët në Kroaci gëzojnë të drejta dhe siguri themelore, por jo mundësi të barabarta, gjë që e vendos Kroacinë nën mesataren e vendeve MIPEX”, shpjegon ai.
Modelet kulturore dhe normat gjinore
Në shoqëritë më tradicionale në jug të BE-së, ka pabarazi më të madhe gjinore në jetën familjare – kujdesi për fëmijët dhe familjen më shpesh bie ekskluzivisht mbi gratë.
Në shoqëritë më veriore, rolet janë më të barabarta dhe baballarët kanë të drejta dhe zakone më të mëdha pjesëmarrjeje në rritjen e fëmijëve. Kjo është arsyeja pse në vendet jugore shumë gra e shtyjnë ose heqin dorë nga amësia nëse duan të ndjekin një karrierë.
Pasiguria ekonomike dhe tregu i punës
Papunësia e lartë tek të rinjtë, vendet e pasigurta të punës dhe pritjet e gjata për të ardhura dhe strehim të qëndrueshëm janë një tjetër tipar i ekonomive jugore. Të rinjtë shpesh largohen vonë nga shtëpia e prindërve, krijojnë familje vonë dhe jetojnë në kushte jetese të pasigurta për më gjatë. Në Spanjë, për shembull, papunësia e të rinjve në vitin 2023 ishte rreth 28%, në Kroaci rreth 19% dhe në Gjermani nën 6%.
Të rinjtë në Kroaci largohen nga shtëpia e prindërve mesatarisht në moshën 33 vjeç, ndërsa mesatarja e BE-së është 26.4 vjeç.
Vendet veriore kanë më shumë emigrantë që janë shpesh më të rinj dhe kanë më shumë fëmijë, gjë që përmirëson lindshmërinë në nivel kombëtar.
Në vendet jugore të BE-së, kjo përqindje është më e ulët dhe migrimi shpesh drejtohet jashtë vendit.
Kjo, së bashku me lindshmërinë e ulët, është një problem tjetër i madh për Kroacinë, sepse të rinjtë dhe të arsimuar janë ata që largohen më shumë nga vendi. Sipas të dhënave të CBS , nga viti 2013 deri në vitin 2023, 389,197 persona emigruan nga Kroacia dhe 253,043 persona emigruan.
Ky trend emigrimi është theksuar veçanërisht pas hyrjes së Kroacisë në BE.
Greguroviç thotë se në vitet 2022 dhe 2023, Kroacia regjistroi një numër më të lartë imigracioni sesa emigrimi, me një rritje të dukshme të numrit të imigrantëve nga vendet aziatike.
“Specifikat më të spikatura kulturore të këtij grupi migrantësh paraqesin një sfidë shtesë në integrimin e tyre”, paralajmëron ai.
Kolapsi mund të ndodhë së shpejti.
Sipas parashikimeve të Eurostat dhe OECD, BE-ja do të arrijë një raport kritik të të moshuarve me njerëzit në moshë pune rreth vitit 2050, me më shumë se 56 pensionistë për çdo 100 persona në moshë pune. Në disa vende, ky raport do të jetë edhe më drastik – për shembull, në Itali, Greqi, Portugali dhe Kroaci.
Nëse shkalla e lindjeve nuk rritet, imigracioni nuk rritet dhe sistemet e pensioneve dhe të shëndetësisë nuk reformohen deri atëherë, është e mundur të pritet një kolaps financiar i fondeve të pensioneve, një rënie e produktivitetit dhe rritjes ekonomike, një reduktim drastik i shërbimeve publike dhe tensione sociale dhe politike për shkak të konflikteve brezore.
Disa demografë paralajmërojnë se rreth viteve 2035-2040, një destabilizim serioz i tregut të punës mund të fillojë në sektorë të tillë si shëndetësia, kujdesi dhe arsimi.
