Drejtori i përgjithshëm i “Srbijagas”, Dušan Bajatović, konfirmoi së fundmi se Serbia e ka zgjatur kontratën ekzistuese të furnizimit me gaz me Rusinë me katër muaj, pra deri në fund të shtatorit të këtij viti, ndërsa më parë ishte i bindur se Serbia do të merrte një kontratë të re dhjetëvjeçare, ose të paktën një kontratë trevjeçare.
Megjithatë, kjo nuk u realizua. Si arsye kryesore pse Serbia nuk mori një kontratë të re afatgjatë, Bajatović deklaroi se “të gjithë sulmuan Rrjedhën Turke”.
Kjo, në përkthim, do të thotë që Turkish Stream mbetet e vetmja lidhje gazi midis Evropës dhe Rusisë, dhe se aleatët e mbetur rusë në Evropë, ndër të cilët janë Turqia, Hungaria dhe Sllovakia, tani po negociojnë për sasi më të mëdha gazi, kështu që pyetja është se çfarë do të mbetet për Serbinë dhe sa mund të na premtojnë rusët.
Si një arsye tjetër, Bajatović përmendi sfidat në furnizimin me gaz me të cilat përballen Rusia dhe vendet të cilave ajo u furnizon me gaz që nga fillimi i luftës në Ukrainë. Ai tregoi se Bashkimi Evropian mund të bllokojë pagesën për palën ruse ose të vendosë pengesa të tjera për furnizimin me gaz.
Bajatović thotë se Rusia tani është e kujdesshme dhe nuk pranon aq lehtë furnizimet afatgjata me gaz, në mënyrë që të mos përfundojë në një situatë ku, për shkak të pamundësisë së furnizimit, duhet të paguajë penalitete.
Megjithatë, bashkëbiseduesit e Danas besojnë se përveç këtyre arsyeve të dukshme të tregut, ka edhe arsye të tjera, politike dhe ekonomike, për shkak të të cilave Serbia ndoshta nuk mori një kontratë afatgjatë.
Analisti politik dhe ekonomik Aleksandar Đokić është një nga ata që besojnë se arsyet pse Serbia nuk mori një kontratë afatgjatë qëndrojnë në një kombinim faktorësh ekonomikë dhe politikë.
Kur bëhet fjalë për arsye ekonomike, Đokić tregon se çmimi i gazit sipas kontratës ekzistuese është më i ulët se çmimi i tregut me rreth 25 përqind krahasuar me çmimet në BE.
“Është e mundur që kontrata e re të përmbajë kushte më pak të favorshme”, tha Đokić për Danas.
Duke folur për arsyen politike, Đokić shton se afati i shkurtër i zgjatjes së kontratës i jep Rusisë fuqi më të madhe mbi Serbinë.
“Gjithashtu, duhet të kihet parasysh se autoritetet serbe po përballen me protesta dhe po veprojnë më pak në mënyrë të qëndrueshme se më parë. Në kushte të tilla, Rusia nuk do të donte të angazhohej për një kontratë afatgjatë, veçanërisht nëse ajo përfshinte një çmim preferencial për gazin, siç ka qenë rasti deri më tani”, thekson Đokić.
Dhe eksperti i energjisë Milosh Zdravković beson se Rusia nuk sheh më një aleat të vërtetë në Serbi, për shkak të politikës së ndjekur nga shteti, dhe se kjo mund të jetë një nga arsyet pse nuk është arritur një kontratë afatgjatë për furnizim me gaz.
Ai thekson se sot kontratat e gazit me Rusinë shihen në botë si një “privilegj për aleatët rusë”, gjë që deri më tani i dha Serbisë mundësinë të lidhë një marrëveshje afatgjatë dhe të favorshme.
Bashkëbiseduesi ynë konfirmon fjalët e Bajatović se furnizimi me gaz nga Turk Stream është aktualisht i vetmi opsion realist për importin direkt të gazit rus në Evropë, duke pasur parasysh rrethanat gjeopolitike, aksidentet dhe pengesat politike që pengojnë funksionimin e tubacioneve të tjera të gazit.
“North Stream 1 dhe 2 janë jashtë përdorimit, tubacioni i gazit Yamal është pezulluar për shkak të politikës së sanksioneve të Bashkimit Evropian, dhe tubacionet e gazit dhe naftës që kalojnë nëpër Ukrainë janë në rrezik për shkak të luftës”, thotë Zdravković, duke shtuar se “Turkish Stream është aktualisht e vetmja rrugë aktive e furnizimit të drejtpërdrejtë të gazit rus në Evropë”.
Ai gjithashtu thekson se Rrjedha Turke ka kapacitet të kufizuar dhe beson se Serbia nuk ka një pozicion të fortë negociues për të fituar kushte më të mira në një situatë ku edhe vendet e tjera po konkurrojnë për gaz nga ai drejtim.
Kur u pyet nëse çmimi prej 290 eurosh për 1.000 metra kub, siç tha Bajatović, është një çmim i mirë, Zdravković përgjigjet se Serbia ka një avantazh, sepse para fillimit të sezonit të dimrit, do të ketë një çmim pothuajse fiks, në kohë kur, siç pohon ai, ai rritet në bursë për shkak të mbushjes së depove.
“Çdo vend që ka mundësinë të lidhë një kontratë me çdo vend që furnizon gaz, jo vetëm me Rusinë, është në avantazh krahasuar me ata që nuk e kanë këtë mundësi”, thekson Zdravković.
Kur u pyet nëse sanksionet e reja të Bashkimit Evropian kundër gazit rus mund të kërcënojnë furnizimet në Serbi, Zdravković vlerëson se edhe sanksionet e reja nuk duhet të kërcënojnë furnizimin e vendit tonë.
Zdravković shpreh gjithashtu dyshime në lidhje me qëndrueshmërinë afatgjatë të politikës aktuale evropiane të energjisë dhe gjeopolitikës.
“Ukraina po e humb luftën, Evropa nuk ka më para për ta financuar atë konflikt. Evropa vendosi të bëhet e pavarur nga gazi rus, por tani paguan për gazin me çmime dy ose tre herë më të larta, gjë që ndikon drejtpërdrejt në ekonomi. E para që preket është ekonomia gjermane, e cila është në recesion. Për shkak të të gjitha këtyre, nuk besoj se kjo politikë është e qëndrueshme në planin afatgjatë”, përfundon Zdravković.
Çfarë kërkoi Serbia dhe çfarë mori nga Rusia?
Në mesin e majit të këtij viti, pas kthimit të Presidentit serb Aleksandar Vuçiç nga Moska, Bajatović zbuloi se Serbia pret kryesisht një kontratë afatgjatë nga Rusia dhe se kjo ishte tema e bisedës midis presidentëve serb dhe rus .
Bajatović shpresonte për një kontratë dhjetëvjeçare, por theksoi se “sigurisht që nuk do të jetë më pak se tre vjet”. Në fund, negociatat përfunduan me Serbinë që mori një zgjatje katër-mujore të kontratës së vjetër.
Kur bëhet fjalë për sasitë, Serbia kërkoi që kontrata e re të përfshijë furnizimin me tetë milionë metra kub gaz në ditë. Duke pasur parasysh që kontrata e vjetër ruhet, furnizimi ditor i gazit nga Rusia deri në fund të shtatorit mbetet në gjashtë milionë metra kub.
Përveç tetë milionë metrave kub gaz të rregullt, Serbia kërkoi edhe katër milionë metra kub shtesë në ditë që mund të përdorte në muajt e dimrit, kur konsumi është më i lartë. Megjithatë, ajo nuk ishte në gjendje të siguronte ato sasi shtesë
Ju kujtojmë se dimrin e kaluar Presidenti Vuçiç arriti të sigurojë dy milionë metra kub gaz në ditë për kompanitë ruse në Serbi – NIS, Petrohemija, TETO Novi Sad dhe TETO Pancevo – nga Presidenti rus Vladimir Putin, përveç kontratës ekzistuese. Përveç kësaj, Serbia kishte mundësinë të tërhiqte edhe tre milionë metra kub në ditë nëse do të ishte e nevojshme.
Kur bëhet fjalë për çmimin, Bajatović nuk tha se sa do të ishte sipas kontratës së re, përveç se tha se Serbia kërkoi që dorëzimi i tetë milionë metrave kub bazë të formohej si një përzierje e formulës së naftës dhe çmimit të gazit në bursën TTF.
Duke pasur parasysh që kontrata e vjetër mbetet në fuqi, çmimi për gjashtë milionë metra kub gaz do të llogaritet sipas formulës së naftës. Bajatović zbuloi se çmimi është rreth 290 euro për 1,000 metra kub gaz, ndërsa çmimi në bursën evropiane TTF është rreth 360 euro për të njëjtën sasi.
“Që do të thotë se ia dolëm mirë”, tha Bajatović.
Falë këtij çmimi të favorshëm, siç deklaroi ai, çmimi i gazit për familjet në Serbi nuk do të rritet, dhe kompanitë madje mund të presin një çmim më të ulët të këtij burimi energjie.
Kontrata për furnizimin me gaz rus nga viti 2022
Le t’ju kujtojmë se Serbia nënshkroi një kontratë të mëparshme furnizimi me gaz me Rusinë në mes të krizës energjetike në vitin 2022 për tre vjet.
Sipas asaj kontrate, Rusia furnizon Serbinë me 2.2 miliardë metra kub gaz në vit me një çmim preferencial, i cili, siç thanë zyrtarët shtetërorë në atë kohë, ishte midis 300 dhe 420 dollarë për 1,000 metra kub gaz.
U ra dakord që çmimi të jetë sipas forumit të naftës.
Kjo kontratë skadon të shtunën, më 31 maj.
