Bosnja dhe Hercegovina, një vend në qendër të Evropës, dikur arenë e konflikteve të ashpra etno-fetare, është gjetur përsëri në epiqendrën e një krize serioze politike.
Kriza kërcënon paqen në rajonin e Ballkanit, e cila bazohet në një ekuilibër të brishtë pushteti të vendosur pas përfundimit të luftës civile në vitin 1995. Në qendër të saj është udhëheqësi i serbëve të Bosnjës, Milorad Dodik, i cili mbështetet hapur nga Federata Ruse, shkruan portali nga azerbeixhani haqin.
Në kundërshtim me Daytonin
Milorad Dodik ka kundërshtuar vazhdimisht dispozitat e Marrëveshjes së Paqes së Dejtonit, të nënshkruar në vitin 1995 nga udhëheqësit e tre kombeve të ish-Jugosllavisë – Alija Izetbegoviç (Bosnjë dhe Hercegovinë), Slobodan Milosevic (Serbi) dhe Franjo Tuxhman (Kroaci), e cila u bë baza për strukturën e re kushtetuese të këtij vendi.
Megjithatë, Dodik, me mbështetjen e Moskës, ka minuar sistematikisht legjitimitetin e kësaj arkitekture të brishtë, duke përfshirë edhe refuzimin publik të kompetencave të Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë (OHR), institucionit ndërkombëtar të autorizuar për të ndërhyrë në proceset legjislative dhe të personelit brenda Bosnjës dhe Hercegovinës.
Pavarësisht një urdhër-arresti të lëshuar nga një gjykatë boshnjake për arrestimin e tij, Dodik vazhdon të lëvizë lirisht midis Moskës dhe Beogradit, duke treguar imunitetin e tij de facto falë patronazhit politik të Kremlinit. Sipas analistëve, për të ruajtur integritetin territorial të Bosnjës dhe për të parandaluar një raund tjetër dhune, është e nevojshme të formohet një sistem i ri sigurie rajonale, i cili duhet të bazohet përsëri në Turqi, Shtetet e Bashkuara dhe Britaninë e Madhe.
Paqëndrueshmëria sistemike
Bosnja dhe Hercegovina bashkëkohore është një konstruksion politik kompleks dhe i prekshëm që ekziston në zemër të Evropës si një “konflikt i ngrirë”. Vendi është i banuar nga tre bashkësi kryesore etnofetare: boshnjakët myslimanë, serbët ortodoksë dhe kroatët katolikë. Secili prej këtyre grupeve ruan orientimin e vet të politikës së jashtme : Serbët tradicionalisht janë të orientuar drejt Rusisë dhe Beogradit, kroatët marrin mbështetje nga Zagrebi zyrtar dhe indirekt nga Vatikani, ndërsa boshnjakët – kryesisht nga Turqia dhe disa monarki të Gjirit Persik.
Paqëndrueshmëria e brendshme politike e Bosnjës dhe Hercegovinës përkeqësohet nga situata e vështirë socio-ekonomike. Sipas të dhënave për vitin 2024, shkalla e përgjithshme e papunësisë në vend tejkalon tridhjetë përqind, dhe tek të rinjtë po i afrohet dyzet përqind. Ekzistojnë gjithashtu pabarazi të theksuara rajonale: zonat me popullsi kryesisht serbe dhe kroate kanë më shumë gjasa të tërheqin investime të huaja, ndërsa zonat e populluara nga boshnjakët janë më të varura nga ndihma ekonomike nga Turqia.
Bashkimi Evropian, pavarësisht deklaratave të rregullta në mbështetje të integrimit evropian të Ballkanit, de facto po zbaton një strategji “prit dhe shiko” në Bosnjë. Brukseli është i vetëdijshëm se natyra shumëetnike e strukturës shtetërore dhe niveli i ulët i zhvillimit institucional e bëjnë perspektivën e anëtarësimit të Bosnjës në BE jashtëzakonisht të largët. Perceptimi i këtij vendi si një entitet strukturorisht i paqëndrueshëm mbart një rrezik të caktuar për të gjithë arkitekturën evropiane të sigurisë.
Kjo qasje nga Bashkimi Evropian në fakt lehtëson zbatimin e strategjive që synojnë destabilizimin e rajonit nga Rusia dhe Serbia. Përmes aktorëve si Dodik, Moska kërkon të minojë bazën federale të Bosnjës dhe Hercegovinës duke promovuar idetë e solidaritetit pan-sllav dhe ortodoks dhe duke kundërshtuar zgjerimin e NATO-s në Ballkan.
Megjithatë, gabimet e politikës së saj të jashtme, përfshirë luftën në Ukrainë, si dhe dështimet në Siri dhe Libi, po i shterojnë gradualisht burimet e Kremlinit dhe po zvogëlojnë ndikimin e tij të vërtetë.
Qendra të reja ndikimi: Ankaraja, Uashingtoni dhe Londra
Pavarësisht përpjekjeve të Rusisë për të ruajtur ndikimin, prania e saj në terren mbetet e kufizuar. Moska e kompenson këtë duke bashkëpunuar ngushtë me Serbinë, por Beogradi zyrtar përpiqet të ruajë një ekuilibër në marrëdhëniet me BE-në. Si rezultat, në kushtet e një vakumi gjeopolitik, rolet e Turqisë dhe Shteteve të Bashkuara po rriten.
Ankaraja po ndërton në mënyrë aktive ndikimin e saj në rajon përmes kontratave të eksportit të armëve, projekteve të Agjencisë Turke për Bashkëpunim dhe Koordinim (TİKA) dhe lidhjeve historike dhe kulturore me komunitetet myslimane të Bosnjës. Gjë që i lejon Turqisë të zbatojë në mënyrë efektive strategjinë e “fuqisë së butë”.
Shtetet e Bashkuara mbajnë një prani të konsiderueshme ushtarake dhe diplomatike në rajon, duke përfshirë forcat e KFOR-it në Kosovë, patrullimet ajrore dhe mbështetjen institucionale. Pavarësisht mungesës së lidhjeve kulturore me rajonin, Shtetet e Bashkuara ende e shohin Ballkanin si një pjesë të rëndësishme të sistemit evropian të sigurisë. Megjithatë, prioritetet e politikës së jashtme amerikane janë të përqendruara në krizat më të mëdha në Ukrainë, Siri dhe Gaza. Si rezultat, Bosnja mund të mbetet në periferi të vëmendjes së Uashingtonit.
Mbretëria e Bashkuar, nga ana e saj, po tregon interes në rajon, kryesisht në kontekstin e infrastrukturës energjetike në linjën Serbi-Kosovë. Përputhja e interesave strategjike midis Londrës dhe Ankarasë hap mundësi për formimin e një arkitekture të përbashkët sigurie në Bosnjë dhe Hercegovinë. Sipas një numri ekspertësh, kombinimi i potencialit ushtarak dhe legjitimitetit kulturor të Turqisë me burimet diplomatike dhe ekonomike të Britanisë së Madhe mund të formojë bazën e një modeli efektiv për stabilizimin e rajonit, të aftë për të neutralizuar përpjekjet shkatërruese të palëve të treta.
