Ky lajm i SVR-së mund të jetë tronditës për disa, por për ata që i kanë ndjekur nga afër marrëdhëniet Serbi-Rusi për vite me radhë, nuk është surprizë. Sipas një dokumenti të klasifikuar të Pentagonit të zbuluar në vitin 2023, Serbia u zotua t’i dërgonte Ukrainës “ndihmë vdekjeprurëse ose e kishte furnizuar atë tashmë”. Ministri i atëhershëm i Mbrojtjes i Serbisë e mohoi këtë deklaratë: “Serbia nuk ia ka shitur dhe as nuk do t’i shesë armë palës ukrainase, as asaj ruse, as vendeve përreth atij konflikti”. Më pas, në vitin 2024, Financial Times raportoi se Serbia kishte eksportuar municione me vlerë 800 milionë euro në Ukrainë përmes palëve të treta që nga shkurti i vitit 2022.
Raporti i SVR-së ngre një pyetje të rëndësishme: pse Rusia zgjodhi ta publikojë këtë deklaratë tani? A është e mundur që SVR-ja të mos ishte në dijeni të këtyre raporteve të qarkulluara gjerësisht deri vite pas publikimit të tyre? Kjo nuk ka gjasa. Përkundrazi, duket se deklarata është një paralajmërim i ashpër për Presidentin serb Aleksandar Vuçiç – Moska po lodhet gjithnjë e më shumë nga akti i tij i ekuilibrit, i cili e sheh atë të kultivojë lidhje me Moskën, Pekinin dhe Brukselin në të njëjtën kohë.
Refuzimi i tij për të zgjedhur një anë është i dukshëm në shumë nga vendimet e tij të tre viteve të fundit. Edhe pse Vuçiç ka refuzuar t’u bashkohet sanksioneve perëndimore ndaj Rusisë, Serbia më parë i ka dënuar veprimet e Moskës në Kombet e Bashkuara, dhe Vuçiç shpesh pohon se Serbia është në rrugën e duhur drejt anëtarësimit në BE. Disa mund të arrijnë në përfundimin se Serbia po rreshtohet me Perëndimin, por kjo injoron faktet në terren. Serbia, për shembull, ende shërben si një parajsë për shmangien e sanksioneve për Moskën, mbështetet në gazin e Rusisë dhe ka marrëdhënie të ngushta sigurie me Kremlinin.
Për më tepër, Beogradi mund ta ketë mbështetur Ukrainën në OKB, por kjo është vetëm simbolike. Logjika pas vendimit të Vuçiçit është e thjeshtë: Sipas pikëpamjes së Serbisë, integriteti i saj territorial u shkel në mënyrë të paligjshme nga shpallja e njëanshme e pavarësisë së Kosovës në vitin 2008, dhe kështu mbështetja e integritetit territorial të Ukrainës në OKB ofron një paralele të lehtë që i shërben narrativës së pronësisë së Beogradit. Meqenëse rezolutat nuk kërkonin që nënshkruesit të vendosnin sanksione, vota e Serbisë përfaqësonte një mundësi me pak rrezik për t’i dhënë vetes një shtytje të lehtë në sytë e udhëheqësve perëndimorë pa rrezikuar vërtet marrëdhëniet e Beogradit me Moskën.
Për Serbinë, dërgimi i armëve në Ukrainë nuk është një vendim i nxitur ideologjikisht. Kompanitë e mbrojtjes thjesht ofrojnë mundësi fitimprurëse biznesi. Në mënyrë të ngjashme, Vuçiç e mban derën hapur për anëtarësim në BE vetëm për të pasur akses në fondet e BE-së. Ai nuk ka interes ta përafrojë Serbinë me rregullat e rrepta të BE-së në lidhje me korrupsionin, sundimin e ligjit dhe qeverisjen demokratike. Qëllimi i tij përfundimtar është të qëndrojë në pushtet dhe ai do të luajë me të gjitha palët drejt këtij qëllimi, duke mbajtur lidhje të ngushta me Rusinë dhe Kinën, ndërkohë që merr përfitime ekonomike nga BE-ja.
Megjithatë, ndryshe nga Perëndimi, Rusia nuk toleron tradhtinë, dhe dyfytyrësia egoiste e Vuçiçit nuk është shenjë e mirë për planet e Moskës. Putinit nuk i intereson pronësia e ligjshme e territorit në Ballkan; atij thjesht i duhet kaosi që të mbretërojë në rajon. Kjo sepse paqëndrueshmëria dhe konflikti ofrojnë një mundësi për të ekspozuar BE-në dhe NATO-n si tigra letre në rajon, të paaftë për të adresuar pikat e panumërta të presionit që ai po vendos në kontinent. Ato gjithashtu i lejojnë atij të pozicionohet si një paqebërës, një monedhë e rëndësishme negociuese me Perëndimin. Prandaj, siç tregon deklarata e SVR-së, ai ka pak durim për manovrimet e Vuçiçit.
Duke e qortuar Vuçiçin, SVR u mbështet në origjinën e përbashkët sllave që lidh nacionalizmin rus dhe serb – një shtyllë kyçe e përpjekjeve të Vuçiçit për të qëndruar në pushtet. Deklarata akuzoi “kontraktorët serb të mbrojtjes dhe patronët e tyre” se përfitonin “nga gjaku i popujve të tyre vëllezër sllavë” dhe se kishin harruar “se kush janë miqtë e tyre të vërtetë dhe kush janë armiqtë e tyre” dhe ofroi shembuj historikë të mbështetjes ruse për pavarësinë serbe pavarësisht ndërhyrjes perëndimore. “Gjatë të gjitha këtyre fazave historike”, ofroi ajo, “lidhjet e vëllazërisë dhe besimit të përbashkët mbetën të pathyeshme për rusët në marrëdhëniet e tyre me serbët”. Kërcënimi implicit është po aq i qartë sa thirrja për serbët e zakonshëm: nëse Beogradi nuk i bindet, pjesa më e madhe e legjitimitetit që mbështet platformën nacionaliste të qeverisë mund të gjendet e minuar nga Kremlini.
Dhe Vuçiç po e ndjen tensionin. Si përgjigje ndaj deklaratës së SVR-së, Presidenti i Serbisë njoftoi se kohët e fundit ka diskutuar me Putinin çështjen e eksporteve të armëve në Ukrainë dhe se Serbia ka “ formuar një grup pune , së bashku me partnerët rusë, për të përcaktuar faktet”.
Edhe pse Rusia është përpjekur ta portretizojë veten si mbrojtëse të “Vëllait të saj Sllav”, deklarata e SVR-së është larg të vërtetës. Perëndimi duhet të përdorë operacione informative për të synuar audiencën e ekstremit të djathtë në Serbi, e cila ende beson në miqësinë midis Moskës dhe Beogradit.
Ata duhet t’u kujtojnë serbëve se Rusia më parë i ishte bashkuar misionit paqeruajtës të udhëhequr nga NATO në Kosovë, por e braktisi atë në vitin 2003. Perëndimi duhet t’u theksojë nacionalistëve serbë: “Ku ishte Rusia në vitin 1999 për të mbrojtur vëllezërit e saj sllavë nga NATO?” Kur Jugosllavia kërkoi mbështetje ushtarake nga Moska, Rusia dërgoi S300 të paplotë që as nuk ishin të mundura të përdoreshin. Duhet t’u kujtojë atyre se në maj të vitit 1992, Rusia votoi për një rezolutë të Këshillit të Sigurimit të OKB-së që vendoste sanksione kundër Jugosllavisë. Sipas raportimeve, Moska armatosi gjithashtu Kroacinë gjatë luftërave në vitet 1990 dhe, në vitin 1999, ishte ” nyet ” i Moskës që e pengoi Jugosllavinë të bashkohej me Bashkimin Sllav midis Rusisë dhe Bjellorusisë.
Zemërimi i Putinit për shitjen e armëve nga Serbia është teatër i pastër. Rusia e ka tradhtuar “vëllain e saj sllav” shumë më skandalozisht dhe në mënyrë të përsëritur. Është koha t’u kujtojmë Moskës dhe Beogradit se kush ka qenë saktësisht miku i vërtetë i së ardhmes.
