Deepfakes, inteligjenca artificiale, dezinformimi, shtrembërimi historik dhe imitimi i individëve dhe institucioneve janë vetëm disa nga mjetet e luftës hibride të përdorura për të sabotuar marrëdhëniet polako-ukrainase.
Më 3 qershor, Komiteti parlamentar polak për Kulturën miratoi një projektligj që përcakton 11 korrikun si Ditë Kombëtare Përkujtimore për Polakët – Viktima të Gjenocidit të Kryer nga OUN-UPA në Zonat Kufitare Lindore të Republikës së Dytë Polake. Kjo ndodhi në një kohë kur ishin duke u zhvilluar punimet e para të kërkimit dhe zhvarrimit në lidhje me Masakrën e Volhynias – një çështje që ka mbetur e pazgjidhur në marrëdhëniet polako-ukrainase për vite me radhë.
Një fakt tjetër i habitshëm është se që nga viti 2016, një festë e ngjashme me një emër paksa të ndryshëm ka qenë tashmë në fuqi: Dita Kombëtare e Përkujtimit për Viktimat e Gjenocidit të Kryer nga Nacionalistët Ukrainas Kundër Qytetarëve të Republikës së Dytë Polake. Vendosja e një dite të re përkujtimore që tashmë ekziston mund të duket absurde në sipërfaqe, por në realitet, mund të jetë një provokim që synon të ndezë marrëdhëniet polako-ukrainase duke shfrytëzuar një çështje që ngjall emocione të forta në Poloni.
Autori i projektligjit është Tadeusz Samborski, një deputet i Partisë Popullore Polake (PSL) i cili mori doktoraturën në histori në vitin 1977 në Universitetin Shtetëror të Moskës në Departamentin e Historisë Sllave. Ai ishte diplomat gjatë epokës komuniste dhe për vite me radhë ishte anëtar i Shoqërisë së Miqësisë Polako-Sovjetike. Në vitin 2023, libri i tij u botua nga media pro-ruse Myśl Polska.
Sigurisht, përkujtimi i viktimave është një akt i natyrshëm dhe legjitim. Megjithatë, sipas burimeve të Kyiv Post, ky veprim shkel një marrëveshje polako-ukrainase, e cila përcakton një sekuencë: së pari, puna e kërkimit dhe zhvarrimit, dhe vetëm pastaj formimi i komisioneve të përbashkëta shtetërore për të adresuar përkujtimin e viktimave në nivel kombëtar.
Dy ditë pasi u miratua projektligji, Ministria e Punëve të Jashtme e Ukrainës u përgjigj me një deklaratë ku vinte në dukje: “Hapat unilateralë nuk kontribuojnë në mirëkuptimin dhe pajtimin e ndërsjellë, për të cilin vendet tona kanë punuar prej kohësh, veçanërisht brenda formatit të Grupit të Përbashkët të Dialogut Historik Ukrainas-Polak… Polakët nuk duhet të kërkojnë armiq midis ukrainasve, dhe ukrainasit nuk duhet të kërkojnë armiq midis polakëve. Ne kemi një armik të përbashkët – Rusinë.”
Ky mesazh diplomatik nuk u prit mirë në Poloni. Opinioni publik reagoi me indinjatë të veçantë ndaj përdorimit të shprehjes “i ashtuquajturi gjenocid” në lidhje me Masakrën e Volhynias .
Nuk vonoi shumë që të dolën në pah provokime të mëtejshme. Të shtunën, një imazh i një dokumenti të supozuar nga Ministria e Kulturës e Ukrainës, i nënshkruar nga Ministri Mykola Tochytskyi, qarkulloi në internet, duke njoftuar pezullimin e punimeve në Volhynia. Siç doli, dokumenti ishte një falsifikim, i cili u demaskua shpejt si nga ministri ukrainas ashtu edhe nga homologia e tij polake, Hanna Wróblewska.
Politikanët polakë të të gjitha linjave partiake, përfshirë Michał Dworczyk të partisë Ligj dhe Drejtësi (PiS), ndanë faktin se dokumenti ishte i falsifikuar. Një detaj tjetër ngriti dyshime: dokumenti i falsifikuar përmbante një emër të pasaktë të ministrisë ukrainase: Ministria e Kulturës dhe Komunikimit Strategjik të Ukrainës – emri i vërtetë është Ministria e Kulturës dhe Komunikimit Strategjik të Ukrainës. Fjala “Komunikime” është shumës si në gjuhën ukrainase ashtu edhe në atë angleze, ndërsa falsifikimi përdori formën njëjës – që përputhet me përkthimin e pasaktë polak. Shumë tregues tregojnë se Rusia qëndron pas këtyre operacioneve hibride të informacionit, megjithëse çështja e një nënkontraktori të mundshëm polak mbetet e hapur.
Por ky nuk ishte fundi. Gjithashtu të shtunën, u publikua një video në të cilën Profesor Andrzej Ossowski nga Universiteti Mjekësor Pomeranez në Szczecin – kreu i ekipit shkencor që punon në varret e Volhynia – u shfaq për të konfirmuar pezullimin e punimeve. Edhe kjo doli të ishte e rreme. Dikush kishte krijuar një video të rreme të profesorit duke përdorur inteligjencën artificiale.
“Miqtë e mi më telefonuan dhe më treguan për një deklaratë që nuk tingëllonte aspak si unë. U shokova. Kushdo që më njeh e di që flas në një mënyrë krejtësisht të ndryshme. Unë jam ekspert mjeko-ligjor dhe nuk komentoj për çështje politike. Që në fillim, ishte e qartë se kjo video ishte gjeneruar nga inteligjenca artificiale. Dikush më imitoi dhe krijoi një profil në Facebook duke përdorur foto të disponueshme publikisht. Por përmbajtja e postuar atje nuk ishte aspak e ngjashme me atë që unë ndaj në llogaritë e mia aktuale në mediat sociale. Nuk njoh asnjë nga personat e listuar si miq në profilin e rremë”, tha Ossowski për Kyiv Post.
Ka pasur shumë fushata të tjera dezinformimi që synojnë marrëdhëniet polako-ukrainase. “Gjatë punës sonë, vumë re aktivitet të shtuar në internet. Lajme të rreme u përhapën duke sugjeruar se ekipi polak nuk po merrte pjesë në punë, ose se gratë dhe fëmijët nuk po numëroheshin midis viktimave. Jam përfshirë në një konflikt hibrid dhe lufta e informacionit nuk luan një rol më të vogël se ajo që po ndodh në vijën e frontit”, shtoi Ossowski.
Të mërkurën, më 11 qershor, Ukraina lëshoi leje shtesë për punë kërkimi dhe zhvarrimi – këtë herë në lidhje me ushtarët e rënë të Ushtrisë Polake. “Puna jonë është duke vazhduar dhe nuk ka asnjë tregues se do të ndalet. Po planifikohen funerale për viktimat e identifikuara. Sa i përket bashkëpunimit me palën ukrainase, ai po vazhdon në mënyrë efikase dhe profesionale. Jam i kënaqur që të dyja palët polake dhe ukrainase reaguan me shumë përgjegjësi”, tha profesor Ossowski.
Dhe sulmet hibride të informacionit vazhdojnë. Dikush u imitua si Shoqata e Ukrainasve në Poloni, duke u ofruar artistëve porosi për të projektuar një monument të Stepan Banderas – një figurë thellësisht kontraverse në Poloni. Të tjerë u paraqitën si aktivistë nga Shtëpia Ukrainase në Varshavë. Kohët e fundit, dikush u imitua si Maria Andrukhiw, nënkryetare e një shoqate kulturore, dhe dërgoi kërcënime ndaj anëtarëve të organizatës polake të ekstremit të djathtë Młodzież Wszechpolska.
Pra, pyetja mbetet: kush përfiton nga përçarja e polakëve dhe ukrainasve? Përgjigja duket e qartë – dhe nuk ka asnjë tregues se këto operacione kanë mbaruar.
