Më 17 qershor, Bashkimi Evropian arriti një marrëveshje politike për shtrëngimin e rregullave për vendet që kanë një regjim pa viza me BE-në, që përfshin një mundësi të re për heqjen e të drejtës së udhëtimit pa viza për diplomatët dhe zyrtarët qeveritarë. Bashkëbiseduesit e Danas thonë se ky është një instrument i ri i presionit politik, të cilin Beogradi zyrtar duhet ta marrë si paralajmërim.
Sipas marrëveshjes, Bashkimi Evropian prezanton rregulla të reja për të hequr përkohësisht udhëtimin pa viza për vendet e treta që shkelin të drejtën ndërkombëtare, të drejtat e njeriut ose abuzojnë me udhëtimin në BE. Kufizimi fillimisht do të zbatohej për diplomatët dhe zyrtarët dhe do të zgjaste për një vit, me mundësinë e zgjatjes për një total prej tre vitesh.
Gjatë kësaj periudhe, Komisioni Evropian ka mundësinë të fillojë një dialog me vendin me qëllim zgjidhjen e çështjeve që çuan në pezullim. Nëse vendi i tretë nuk ndërmerr hapat e duhur, BE-ja mund të vendosë ta heqë përgjithmonë regjimin pa viza.
Gjithashtu i lejon Komisionit t’i drejtojë këto masa drejtpërdrejti diplomatëve dhe zyrtarëve përgjegjës për shkeljet, me qëllim që të shmangë ndëshkimin e qytetarëve dhe shoqërisë civile për veprimet e zyrtarëve.
Regjimi pa viza për Serbinë ka qenë në fuqi që nga viti 2009 dhe lind pyetja: çfarë pasojash mund të ketë kjo marrëveshje politike për ne? Sipas bashkëbiseduesve tanë, Serbia duhet ta shohë këtë marrëveshje si një paralajmërim.
“BE-ja tani po ndëshkon qeverinë, jo qytetarët”
Naim Leo Beshiri, drejtor i Qendrës për Politika Evropiane, i thotë Danas se ky vendim vjen në një kohë shqetësimi në rritje për abuzimet në rritje të udhëtimit, pasaportave të investitorëve, të ashtuquajturave “viza të arta”, si dhe shkeljeve të të drejtave themelore të njeriut dhe të drejtës ndërkombëtare në disa vende. Ai shpjegon se me përfundimin e kësaj marrëveshjeje, mekanizmi tani lejon që regjimi pa viza të pezullohet deri në tre vjet, me mundësinë e heqjes së përhershme nëse problemet nuk zgjidhen.
Risia kryesore, thotë Beshiri, është se pezullimi nuk ka më pse të zbatohet për të gjithë qytetarët e një vendi të caktuar, por mund të jetë selektiv dhe të synojë vetëm mbajtësit e pasaportave zyrtare, konkretisht diplomatët dhe zyrtarët qeveritarë.
– Në këtë mënyrë, BE-ja u dërgon një mesazh politik regjimeve që minojnë vlerat demokratike, ndërkohë që përpiqet të mos ndëshkojë të gjithë popullsinë. Për shembull, nëse një qeveri mbështet agresionin, shtyp lirinë e shprehjes ose përdor një sistem “pasaporte të artë” për të anashkaluar rregullat evropiane, BE-ja do të jetë në gjendje të sanksionojë pikërisht ata aktorë politikë pa ndëshkim kolektiv – shpjegon ai.
Ai thekson se për Serbinë, e cila ka gëzuar një regjim pa viza me BE-në që nga viti 2009, kjo marrëveshje mund të përfaqësojë një sinjal të rëndësishëm. Edhe pse vendimi aktual nuk drejtohet drejtpërdrejt kundër nesh, abuzimet e mundshme nga zyrtarët, mbështetja për regjimet autoritare ose toleranca ndaj migracionit të parregullt mund të çojnë në sanksione të synuara kundër përfaqësuesve të saj politikë në të ardhmen, vëren bashkëbiseduesi ynë.
“Me këtë veprim, BE-ja tregon gatishmërinë e saj për të mbrojtur sundimin e ligjit, por edhe për të bërë dallimin midis popullit dhe qeverisë”, thotë Beshiri.
Ky vendim, si përkujtesë, vjen gjithashtu pas hyrjes në fuqi të sistemit ETIAS, i planifikuar për në fund të vitit 2026, i cili do t’i japë Bashkimit Evropian një mjet shtesë për përmirësimin e kontrollit të hyrjes në zonën Shengen, duke përfshirë vendet për të cilat janë hequr vizat – siç është Serbia.
– Udhëtarët nga këto vende do të duhet të plotësojnë paraprakisht një formular elektronik, të paguajnë një tarifë prej 7 eurosh dhe të marrin një leje udhëtimi, e cila do të lejojë një vlerësim të hershëm të rreziqeve të sigurisë dhe migracionit. Në kontekstin e mekanizmit të ri për pezullimin e regjimit pa viza, ETIAS praktikisht do të lehtësojë identifikimin dhe monitorimin e abuzimeve të mundshme, veçanërisht kur bëhet fjalë për diplomatët dhe zyrtarët qeveritarë, duke e bërë pezullimin e synuar më të shpejtë dhe më efikas – përfundon ai.
“Politika e vizave si mjet presioni politik”
Dimitrije Milić nga Novi Tretje Pute thekson se kjo masë u drejtohet diplomatëve dhe zyrtarëve të lartë shtetërorë nga vende të tilla, të cilët do t’i nënshtroheshin një kufizimi të vizave për hyrjen në BE për një periudhë prej 12 muajsh, me mundësi zgjatjeje, duke siguruar njëkohësisht që qytetarët e zakonshëm të mos ndëshkohen kolektivisht.
– Kjo e përdor politikën e vizave si një mjet presioni politik mbi elitat politike të huaja, sepse BE-ja dëshiron të sigurojë që të ketë pasoja kur një qeveri e huaj shkel rëndë vlerat themelore, të drejtat e njeriut ose të drejtën ndërkombëtare, dhe për këtë arsye përfaqësuesve të këtyre regjimeve u mohohet hyrja pa viza në Bashkim – shpjegon ai.
Ai thotë se për Serbinë, si një vend kandidat që aktualisht gëzon një regjim pa viza me BE-në, kjo marrëveshje ka një karakter paralajmërues. Milić shpjegon se nëse autoritetet në Beograd perceptoheshin si mospërmbushëse të kritereve të lartpërmendura, për shembull, duke mos u harmonizuar me qëndrimin e përbashkët të BE-së ndaj agresionit rus ose duke mos respektuar sundimin e ligjit, zyrtarët e saj mund të përballeshin individualisht me rivendosjen e vizave për udhëtim në BE.
– Ky është një mjet i ri presioni politik që Brukseli dëshiron ta prezantojë në mënyrë që masat hipotetike të ndikojnë te vendimmarrësit, por jo te qytetarët, sepse përndryshe do të gjeneronte një mungesë të madhe popullariteti për vendimet që qytetarët nuk i marrin drejtpërdrejt – përfundon Milić.
