Fabrika e pasurimit të uraniumit në Fordow u ndërtua në vitet 2000 në bazën e Trupave të Gardës Revolucionare Islamike. Ajo ndodhet rreth 20 kilometra në verilindje të Qomit, qytetit të shenjtë shiit dhe “kryeqytetit shpirtëror” të Iranit, raporton Financial Times .
Shumë vende me potencial bërthamor kanë objekte të ngjashme nëntokësore: në Shtetet e Bashkuara, ky është kompleksi Raven Rock në Pensilvani; në Rusi, ky është Yamantau në Urale; ka edhe objekte të ngjashme në Kinë dhe Korenë e Veriut. Objekte të tilla – bunkerë gjigantë sekretë nëntokësorë në të cilët, gjoja, prodhohen dhe ruhen armë bërthamore – shpesh shfaqen në trillera spiunazhi, si dhe në teori të ndryshme konspiracioni.
Irani filloi ndërtimin e uzinës Fordow pasi kishte njoftuar zyrtarisht mbylljen e programit të saj bërthamor ushtarak. Republika Islamike e pranoi ekzistencën e saj vetëm në shtator 2009, pasi Shtetet e Bashkuara, Britania dhe Franca publikuan informacione rreth saj. Në atë kohë, edhe Rusia dhe Kina, të cilat me shumë gjasa po e ndihmonin Republikën Islamike të zhvillonte programin e saj bërthamor, e dënuan sekretin e Iranit. Uzina Fordow filloi të funksiononte në fund të vitit 2011.
Në vitin 2015, si pjesë e të ashtuquajturës marrëveshje bërthamore të Barack Obamës, Irani ra dakord të ndalonte pasurimin e uraniumit në Fordow dhe ta shndërronte objektin në një qendër kërkimore. Megjithatë, në vitin 2018, presidenti i ardhshëm i SHBA-së, Donald Trump, u tërhoq nga marrëveshja. Irani rifilloi pasurimin e uraniumit në Fordow.
Në vitin 2019, Irani njoftoi se do ta pasuronte uraniumin atje në 5% dhe më pas në 20%. Në vitin 2023, IAEA zbuloi praninë e uraniumit të pasuruar në 83.7%, afër nivelit të nevojshëm për të ndërtuar armë bërthamore.
Impiantet e pasurimit të uraniumit në Natanz dhe Fordow janë simbole të dy fazave të programit bërthamor të Iranit. Nëse Natanz ka të bëjë me pasurimin masiv të uraniumit në nivel të ulët, Fordow ka të bëjë me mbijetesën nën presion dhe mundësinë e një “përparimi” drejt armëve bërthamore. Fordow nuk është vetëm një impiant, por një deklaratë politike dhe strategjike nga Teherani, shkruan FT.
Më 13 qershor, Izraeli nisi sulme ajrore në vendet kryesore bërthamore iraniane, përfshirë Natanzin. Forcat Ajrore Izraelite as nuk u përpoqën të bombardonin uzinën Fordow, e cila mbrohet nga disa dhjetëra apo edhe qindra metra shkëmb, por me sa duket vetëm shtypën mbrojtjen ajrore përreth saj. Sipas IAEA-s, objektet nëntokësore në Fordow nuk u prekën nga sulmet dhe uzina vazhdon të funksionojë. Irani tha se dëmi nga sulmet ishte i kufizuar, por konfirmoi se disa objekte mbi tokë u dëmtuan.
Izraeli i vetëm nuk ka gjasa të jetë në gjendje të shkaktojë dëme kritike në Fordow. Do të duheshin bomba të llojit që vetëm SHBA-të i kanë.
Ndërsa Izraeli vazhdon veprimet e tij ushtarake, Shtetet e Bashkuara po përpiqen të rifillojnë bisedimet me Iranin për një marrëveshje të re bërthamore. Presidenti Donald Trump po shqyrton mundësinë që i dërguari i tij i posaçëm Steve Witkoff të takohet me Ministrin e Jashtëm iranian Abbas Araghchi në ditët në vijim, raporton Axios .
Trump thekson se SHBA-të nuk janë të interesuara për një armëpushim të kufizuar, por kërkojnë “kapitulimin e plotë” të Iranit. Për momentin, Trump e sheh posedimin nga SHBA-të të raketave super të fuqishme kundër bunkerëve, të afta për të shkatërruar Fordow-in, si një levë më shumë negociuese. Megjithëse kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu padyshim që mbështetet te përdorimi i tyre nga SHBA-të gjithsesi.
Brenda administratës Trump ka përçarje mbi mënyrën se si duhet t’i qasen negociatave. Witkoff dhe zëvendëspresidenti J.D. Vance janë në favor të kompromisit me Iranin, ndërsa Sekretari i Shtetit Marco Rubio mban një qëndrim të ashpër duke kërkuar që Teherani të heqë dorë tërësisht nga pasurimi i uraniumit. Me fjalë të tjera, mosmarrëveshja është nëse Iranit duhet t’i jepet një përjashtim nga rregulli i përgjithshëm që vendet jo-bërthamore që duan të ndjekin programe bërthamore paqësore mund ta bëjnë këtë vetëm me karburant bërthamor të importuar.
Ndërkohë, Irani vazhdon t’i hedhë poshtë propozimet e SHBA-së si një “mashtrim” dhe i referohet refuzimit të marrëveshjeve të mëparshme nga Trump. Udhëheqësi iranian Ali Khamenei tha se SHBA-të nuk kanë ndërmend të heqin sanksionet dhe vetëm po rrisin presionin.
Ekspertët e intervistuar nga Financial Times paralajmërojnë se nëse Teherani vendos të ndjekë këtë rrugë, Fordow mund të luajë një rol kyç. Bazuar në rezervat e tij aktuale të uraniumit të pasuruar në nivel të lartë, Irani mund të prodhojë material për nëntë koka bërthamore brenda tre javësh. 25 kilogramët e parë të uraniumit të përshtatshëm për armë mund të prodhohen vetëm në dy deri në tre ditë.
Nga ana tjetër, sipas burimeve të CNN në inteligjencën amerikane, Irani mund të mos pajiset me armë bërthamore për të paktën tre vjet.
