Ndërsa konflikti i ri midis Iranit dhe Izraelit po shpërthen para syve të botës, Serbia po ekuilibrohet përsëri, të paktën me fjalë, dhe presidenti i vendit, Aleksandar Vuçiç, thotë se Beogradi ka “marrëdhënie miqësore” me të dy vendet.
Izraeli sulmoi Iranin nga ajri më 13 korrik , duke pretenduar se donte ta pengonte atë të ndërtonte një bombë bërthamore, ndaj të cilës Teherani u përgjigj duke lëshuar raketa dhe dronë në territorin izraelit.
Miqësia me të dy vendet, të cilën e përmendi Vuçiç, bie ndesh drejtpërdrejt me deklaratën e tij për Jerusalem Post të pak ditëve më parë se Serbia i shet armë Izraelit dhe se ai është krenar për marrëdhënien midis dy vendeve, thotë Mirko Dautović, një ekspert në marrëdhëniet ndërkombëtare, për BBC në serbisht.
“Serbia nuk e dënoi sulmin izraelit ndaj Iranit dhe shumë qartë mbajti anën e Izraelit, gjë që e vunë re edhe ambasadat e vendeve të Lindjes së Mesme”, shton ai.
Serbia ka marrëdhënie miqësore me të dy vendet që janë në konflikt dhe dëshiron të qetësojë situatën në Lindjen e Mesme, tha Vuçiç për RTS gjatë vizitës së tij në Emiratet e Bashkuara Arabe.
Përveç pasojave ekonomike, të cilat mund të vijnë për shkak të rritjes së çmimeve të naftës, Serbia nuk është e përfshirë në konfliktin aktual izraelito-iranian në asnjë mënyrë tjetër, pohon ai.
Gjatë vitit 2024, i cili u shënua nga lufta në Gaza, enklavën palestineze, Serbia eksportoi armë në Izrael me vlerë 42.3 milionë euro, tregoi hulumtimi i BIRN .
Nuk ka të dhëna për eksportin e armëve në Iran, megjithëse përfaqësuesit e Kosovës më parë akuzuan Beogradin për testimin e dronëve iranianë në kufi, gjë që u mohua si nga Teherani ashtu edhe nga Beogradi.
Irani dhe Izraeli kanë qëndrime të ndryshme ndaj pavarësisë së Kosovës, një nga temat më të rëndësishme në Serbi.
Ndërsa Izraeli e njohu pavarësinë e Kosovës, Irani jo, prandaj më parë u theksua “cilësia” e marrëdhënieve midis Teheranit dhe Beogradit.
“Vuçiç e la oportunist miqësinë e tij me Iranin sepse e kuptoi se një aleancë me Izraelin është shumë më fitimprurëse për të.
“Njohja ose mosnjohja e Kosovës është një temë që përdoret më shumë për qëllime të politikës ditore.
“Kur një vend që është i rëndësishëm për Serbinë e njeh Kosovën, si Izraeli, ka heshtje për këtë. Kur një vend që është më pak i rëndësishëm për Serbinë, për shembull nga Afrika, e njeh Kosovën, ka shumë zhurmë për këtë”, thotë Dautović.
Mospërputhja aktuale në politikën e jashtme është një vazhdim i qëndrimit ndaj konfliktit ukrainas-rus.
Serbia, së bashku me Bjellorusinë, është i vetmi vend evropian që nuk ka vendosur sanksione ndaj Rusisë, ndërsa në të njëjtën kohë armët e saj përfundojnë në Ukrainë, thotë Dautović.
Megjithatë, luftërat në Ukrainë dhe Gaza tani janë lënë në hije nga konflikti izraelito-iranian, i cili po i afrohet zgjidhjes çdo ditë, ndërsa Amerika po shqyrton mundësinë e përfshirjes direkte në anën e Izraelit.
Marrëdhëniet midis Serbisë dhe Iranit
I izoluar nga pjesa më e madhe e Evropës, Teherani gjeti bashkëbisedues miqësorë në Beograd.
Disa zyrtarë nga Irani dhe Serbia janë takuar vitet e kaluara me mesazhin se Beogradi është i kënaqur dhe mirënjohës për “qëndrimin parimor të Iranit për të mos njohur pavarësinë e Kosovës”.
Kur Vuçiç, në margjinat e seancës së Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara në Nju Jork në vitin 2024, u takua me Presidentin e Iranit Massoud Pezeshkiyan, ai falënderoi për “qëndrimin konsistent dhe të palëkundur që flet për marrëdhëniet miqësore midis popujve tanë”.
Megjithatë, vetëm një ditë më vonë ai u takua me kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu, me të cilin, siç njoftoi ai, pati një “bisedë të mirë” .
Në vitet e mëparshme, Beogradi i kultivoi marrëdhëniet e tij me Iranin dhe i mbajti ato mënjanë në organizatat ndërkombëtare kur regjimi në Teheran ishte shënjestër e kritikave për shkelje të të drejtave të njeriut, si dhe informacion se ishte në rrugën e duhur për të ndërtuar një bombë bërthamore.
“Irani është një vend mik, ne nuk do t’u bashkohemi sanksioneve (për shkak të zhvillimit të programit bërthamor) dhe rezolutave e deklaratave të ndryshme që dënojnë Iranin”, tha Ivica Daçiç kur ishte kreu i diplomacisë serbe.
Dautović beson se harmonia me politikën e jashtme të Bashkimit Evropian ndaj Iranit ishte ende aty.
Deri në vitin 2022, Serbia importonte edhe naftë iraniane.
Atë vit, u importuan vetëm 8,847 ton, që është dukshëm më pak krahasuar me vitin 2021, kur u importuan 267,378 ton, sipas të dhënave nga Industria Serbe e Naftës .
“Meqenëse Serbia nuk dëshiron ta dënojë Rusinë, ajo devijon nga politika e jashtme e BE-së.
“Megjithatë, shteti ka filluar të ndërpresë lidhjet që janë më pak të rëndësishme dhe fitimprurëse. Në këtë kontekst, unë shoh heqjen dorë nga nafta iraniane”, thotë Dautović.
Shkëmbimi tregtar i jashtëm me Iranin arriti në 45 milionë euro në vitin 2023, por Serbia importon shumë më tepër (40 milionë), kryesisht material polistireni, i cili përdoret për izolim, si dhe motorë turbojet.
Deri para 10-15 vitesh, kishte një bashkëpunim të mirë në fushën e industrisë së dedikuar, thotë Dautović.
Pati gjithashtu spekulime rreth importit të supozuar të dronëve iranianë, pasi Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani akuzoi Serbinë në vitin 2024 për përdorimin e tyre në kufirin me Kosovën.
Këto pretendime u mohuan nga përfaqësuesi iranian para Kombeve të Bashkuara, dhe Beogradi i hodhi poshtë ato si të rreme.
“Do të ishte pak më e vështirë për Serbinë, e rrethuar nga vendet e NATO-s, të siguronte dronë iranianë.
“Sot, nuk është aq e rëndësishme se çfarë, por nga kush blen. Unë besoj, bazuar në informacionet nga qarqet ushtarake, se Serbia mori dronë izraelitë për armët që i dërgoi Izraelit”, thotë Dautović.
Deri më tani, zyrtarët në Serbi nuk e kanë përmendur shitjen e armëve serbe Iranit, megjithëse Vuçiç tha se vendi eksporton në vendet myslimane dhe në shtetin hebre, në vendet katolike, protestante dhe ortodokse dhe në të gjitha vendet e tjera.
«Kjo është puna jonë, për këtë jetojmë», tha ai.
Me një qëndrim të tillë ndaj eksportit të armëve, Serbia e ka reduktuar veten në një “shitës joetik” dhe “kriteri i vetëm është paraja me çdo kusht të jetëve njerëzore”, thotë Dautović.
Marrëdhëniet Serbi-Izrael
Armët nuk janë e vetmja gjë që lidh Serbinë dhe Izraelin.
Kapitali izraelit në tregun e pasurive të paluajtshme, në industrinë e ndërtimit dhe, deri diku, në sektorin e IT-së në Serbi gjithashtu dëshmon për lidhjet, numëron Dautović.
Amnesty International shkroi më parë në një raport se programi spiun Pegaz, nga kompania izraelite NSO Group, u përdor gjithashtu në Serbi .
Sipas hulumtimit të inteligjencës artificiale , 50,000 telefona u shënjestruan potencialisht nga ky softuer, gjë që mundësoi shkeljen e të drejtave të njeriut.
Kompania NSO Group deklaron se produktet dhe shërbimet e saj “përdoren ekskluzivisht nga shërbimet qeveritare të sigurisë dhe agjencitë e zbatimit të ligjit për të luftuar krimin dhe terrorizmin”.
Qëndrimi i Serbisë ndaj luftës në Gaza dhe eksportit të armëve në Izrael u kritikua nga grupe të caktuara shoqërore, përfshirë studentët, të cilët organizuan një protestë në Novi Pazar.
Gjatë dekadave të tensionit midis Izraelit dhe palestinezëve, Beogradi zyrtar ka ndryshuar vazhdimisht kursin e tij, shkroi më parë BBC në serbisht .
Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, Jugosllavia socialiste, nga territori i së cilës u vranë më shumë se 70,000 hebrenj në Holokaust, ishte ndër të parat që mbështeti themelimin e Izraelit në vitin 1947.
Megjithatë, marrëdhëniet me Izraelin u ndërprenë në vitin 1967 për shkak të “kryerjes së agresionit kundër vendeve arabe”.
Në atë kohë, Jugosllavia, pjesë e së cilës ishte edhe Serbia, udhëhoqi Lëvizjen e të Paangazhuarve , një bllok vendesh që ishin politikisht midis Perëndimit dhe Lindjes.
Marrëdhëniet midis Serbisë dhe Izraelit u rivendosën zyrtarisht në vitin 1991, pas shpërbërjes së Jugosllavisë.
Sot, marrëdhëniet janë “më të forta se kurrë”, tha Netanyahu pas takimit me Vuçiçin në Nju Jork.
Marko Gjuriç, kreu aktual i diplomacisë serbe, ka gjithashtu lidhje personale me Izraelin.
Në një intervistë me Jerusalem Post në nëntor 2023, ai tha se kushëriri i tij ishte midis pengjeve të zvarritura në Rripin e Gazës nga grupi ekstremist palestinez Hamas gjatë një sulmi të papritur në Izraelin jugor më 7 tetor të atij viti.
Në shkurt, Đurić vizitoi Izraelin dhe Qendrën Përkujtimore kushtuar viktimave të Holokaustit, përfshirë paraardhësit e tij.
Pastaj foli edhe në gjuhën hebraike.
Periudha sfiduese në marrëdhëniet e fundit midis Beogradit dhe Tel Avivit ishte viti 2020.
Marrëveshja e Uashingtonit midis Beogradit dhe Prishtinës, e nënshkruar në prani të Presidentit të atëhershëm të SHBA-së, Donald Trump, përcaktoi që Izraeli do ta njihte Kosovën dhe Serbia do ta transferonte ambasadën e saj në Jerusalem, por kjo e fundit nuk ndodhi.
Jerusalemi, një qytet i kontrolluar nga Izraeli, është një nga çështjet e diskutueshme në konfliktin izraelito-palestinez.
Ndërsa Izraeli e konsideron të gjithë Jerusalemin si kryeqytetin e vendit, palestinezët pretendojnë pjesën lindore si kryeqytetin e një shteti të ardhshëm palestinez.
Për 13 vjet, Izraeli refuzoi ta njihte pavarësinë e Kosovës, duke besuar se ky vendim do t’u jepte palestinezëve një argument në kërkesat e tyre për shtetësi.
Shtatëmbëdhjetë vjet pas shpalljes së pavarësisë, Kosova u njoh nga rreth 100 vende.
Megjithatë, numri i saktë nuk dihet.
Prishtina citon një shifër prej 117 vendesh, ndërsa në Beograd thonë se ka shumë më pak.
Ndër vendet e Bashkimit Evropian që nuk e kanë njohur Kosovën janë Spanja, Sllovakia, Qiproja, Greqia dhe Rumania, ndërsa kur bëhet fjalë për fuqitë botërore, ato janë Rusia, Kina, Brazili dhe India.
Që nga viti 2008, Kosova është bërë anëtare e disa organizatave ndërkombëtare, siç janë FMN-ja, Banka Botërore dhe FIFA, por jo e Kombeve të Bashkuara.
